I. Abdülhamid

I. Abdülhamid (Osmanlı Türkçesi: عبد الحميد اول Abdü’l-Ḥamīd-i evvel) (20 Mart 1725 – 7 Nisan 1789), 27. Osmanlı padişahı ve 106. İslam halifesidir. III. Ahmet'in oğlu ve III. Mustafa'nın kardeşidir.[1][2]

I. Abdülhamid
İslâm Halifesi İki Kutsal Caminin Hizmetkârı
Konstantin Kapıdağlı tarafından çizilmiş portresi
27. Osmanlı Padişahı
Hüküm süresi	21 Ocak 1774 – 7 Nisan 1789
Önce gelen	III. Mustafa
Sonra gelen	III. Selim
Hanedan	Osmanlı Hanedanı
Babası	III. Ahmed
Annesi	Rabia Şermi Kadın
Doğum	20 Mart 1725 İstanbul
Ölüm	7 Nisan 1789 (64 yaşında) İstanbul
Dini	İslam
İmza

Sultan I. Abdülhamid, siyasi ve askerî ıslahatlara girişti. Bugün İstanbul Teknik Üniversitesi olarak bilinen okulu kurup Yeniçeri Ocağı'na ve donanmaya yeni bir çehre kazandırmaya çalıştı. Yeniçerilerin sayımını yaptırdı ve gereksiz yere fazla para alanları tespit ettirdi. Bu faaliyetleri yürüten Sadrazam Halil Hamit Paşa, menfaati bozulanlar tarafından padişaha şikâyet edildi. Sultan Abdülhamid'i devirerek onun yerine Selim'i tahta çıkarmak istediği suçlamasıyla yaptığı tüm olumlu çalışmalara rağmen Halil Hamit Paşa, Sultan I. Abdülhamid'in emriyle idam edildi.[3] 1782 İstanbul yangınında itfaiye çalışmalarına katılmasından dolayı halkın sevgi ve takdirini kazanmıştı.[4]

Sultan I. Abdülhamid, bütün başarısızlıklara rağmen Osmanlı padişahları arasında iyi niyeti ve gayreti ile anıldı. Merhametli, nazik ve şefkatli kişiliğiyle takdir topladı.[4] Padişah olduktan sonra 49 yıllık saray hayatının ardından İstanbul'da sık sık dolaşmış, değişik semtleri ziyaret etmiş, farklı kıyafetlerle tebdil çıkarmıştır.[5] Bunun yanında esnaf ve halkın derdini de dinlerdi.[2]

Saltanatı dönemindeki önemli yenilikler ve olaylar

İstihkâm Okulu açılmıştır. Yeniçeri sayımı yapılmış ve ulufe alım-satımı yasaklanmıştır. Sürat topçuları ocağı genişletilmiş, lağımcı ve humbaracı ocakları ıslah edilmiştir.

Küçük Kaynarca Antlaşması

Sultan I. Abdülhamid, 1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı'nın kötü ilerlediği bir dönemde tahta geçti.[6] Ruslara karşı konulamayacağını anlayan Osmanlı Devleti, 21 Temmuz 1774 tarihinde Küçük Kaynarca Antlaşması'na imza attı. Buna göre Kırım'a bağımsızlık verildi. Ruslar, Karadeniz'de ticaret yapıp donanma bulundurabilecek, Balkanlar'da Ortodoks toplulukların haklarını koruyacaklardı. Osmanlı Devleti Rusya'ya savaş tazminatı verecek, ancak Rusya; Eflak, Boğdan, Besarabya ve Akdeniz'de işgal ettiği adaları Osmanlı Devleti'ne geri verecekti. Fakat bu bölgelerde Osmanlı Devleti genel af ilan edecek, halka din ve mezhep özgürlüğü verecek, halktan vergi almayacak, isteyen istediği yere göç edebilecekti.

1775-1779 Osmanlı-İran Savaşı

1780'li yıllara ait bir karikatürde, Osmanlı Padişahı I. Abdülhamit Kutsal Roma İmparatoru ve Avusturya Arşidükü II. Joseph ve Çariçe II. Katerina ile kumar oynuyorlar.

Tahta geçtikten altı ay sonra Kaynarca Muâhedesi'ni imzalayan Padişah, birkaç ay sonra da İran ile yüz yüze geldi. Kaçarların rakibi olan Kerim Han Zend, 1775'te Basra'yı muhasara altına alınca Mayıs 1776’da İran'a karşı harb ilan edildi. 1776'da İranlıların eline geçen Basra, ancak üç yıl sonra geri alınabildi.

Aynalıkavak Tenkihnamesi ve Rusya'nın Kırım'ı işgali

Küçük Kaynarca Antlaşması sonucunda Osmanlı Devleti ile Rusya arasında kalıcı bir barış sağlanamamıştı. Çünkü Rusya Kırım'ı tamamen kendisine bağlamak istiyordu. Kırım'da Osmanlı hükûmetinin tayin ettiği III. Selim Giray Han ile Rusların Kırım'a Han olarak seçtikleri Şahin Giray arasında bir iç savaş çıktı.

Yeni bir Osmanlı-Rus savaşı ihtimali belirmesi üzerine Aynalıkavak Tenkihnamesi imzalandı. Küçük Kaynarca Antlaşması'nın bâzı maddeleri değiştirildi. Bu maddeler arasında Rusların Kırım'dan askerlerini çekmesi, Osmanlı Devleti'nin ise Rusların istediği Şahin Giray'ın hanlığını kabul etmesi yer alıyordu. Ancak tamamen Rus taraftarı olan Şahin Giray'ı Kırım halkı istemedi. Çıkan ayaklanmayı bahane eden Şahin Giray, Rus kuvvetlerini Kırım'a çağırdı. Kırım Hanlığı, Rusya'nın Kırım'ı ânî işgali sonucu 9 Temmuz 1783 tarihinde Rusya'ya bağlı bir eyalet hâline geldi.[7]

Rusya ve Avusturya Savaşı

Osmanlı Ordusu, Temeşvar eyaletinde stratejik bir konumda bulunan Muhadiye Boğazı'nı ele geçirdi. Avusturyalıların toparlanmasına fırsat vermeden onların üzerine yürüdü. Bu sırada Avusturya İmparatoru II. Joseph, 80.000 kişilik bir ordu ve 500 topla Sebeş Boğazı'na geldi. 21 Eylül 1788 tarihinde yapılan Sebeş Muharebesi'nde Koca Yusuf Paşa komutasındaki Osmanlı Ordusu büyük bir zafer kazandı. İki ayrı cephede hem Avusturya, hem de Rusya ile savaşmak zorunda kalan Osmanlılar, orduyu ikiye ayırmıştı. Bu durum Osmanlı Devletini zor durumda bıraktı. Saldırıya geçen Ruslar, Özi Kalesi'ni kuşatarak 20-25.000 kişiyi katlettiler.[8] (17 Aralık 1788). Bu haberin İstanbul'a ulaşması üzerine Sultan I. Abdülhamid kederinden hastalandı ve felç geçirdi.[5] Ancak, 7 Nisan 1789'da vefat edene kadar devlet işleriyle ilgilenmeye devam etti. Dindarlığı ve iyiliği sebebiyle halkın "veli" olarak gördüğü Sultan I. Abdülhamit, 15 yıl iki ay 17 gün süren saltanattan sonra 64 yaşında öldü. Cenazesi Bahçekapı'da kendi yaptırdığı türbesine defnedildi.

Yangınlar

I. Abdülhamid döneminin en akılda kalıcı olaylarından biri de büyük İstanbul yangınlarıdır. Bu yangınların çoğu kundaklama sonucu çıkmıştır. 9 Temmuz 1780 Samatya'da çıkan yangında binden fazla ev ve dükkân yok oldu. 24 Temmuz 1782 Balat yangınında ise 7.000'e yakın bina yok oldu. 1780 Cibali yangını ise İstanbul'un karşılaştığı en büyük yangınlardan biriydi, 50 saat devam eden yangında 20.000 bina kül oldu.

Ölümü

1787-1792 Osmanlı-Rus savaşında Özi Kalesi'nin Rusların eline geçtiği ve kale içindeki halkın Ruslar tarafından katledildiği haberini duyunca felç geçirerek 1789'da öldü.

Mimarî çalışmalar

Sultan I. Abdülhamit, mimarî alanda birçok eser yaptırdı. Kendi adını verdiği Sultan I. Abdülhamit Külliyesi, İstanbul Beylerbeyi Camii, Emirgan Çeşmesi, Hasköy Silahdar Yahya Efendi Çeşmesi, Gülşehir Kurşunlu Camii, Yozgat Ulu Camii, Unkapanı Şebsafa Camii ve Karavezir Medresesi bunların arasında en önemlileridir.

Ailesi

Eşleri

1. Ayşe Sineperver Sultan[9]
2. Binnaz Kadın[9]
3. Dilpezir Kadın[9]
4. Hümaşah Kadın[9]
5. Mehtabe Kadın[9]
6. Mislinayab Kadın
7. Muteber Kadın[9]
8. Nakşidil Sultan[9]
9. Nevres Kadın[9]
10. Fatıma Şebisefa Kadın[9]
11. Ruhşah Hatice Kadın[9]
12. Nükhetsezâ Hanım[9]
13. Ayşe Kadın (II)[9]
14. Ayşe (III)[9]
15. Mihriban[9]

Erkek çocukları

1. IV. Mustafa
2. II. Mahmud
3. Şehzade Murad
4. Şehzade Nusret
5. Şehzade Mehmed
6. Şehzade Ahmed
7. Şehzade Süleyman[4]

Kız çocukları

1. Esma Sultan
2. Emine Sultan
3. Rabia Sultan
4. Saliha Sultan
5. Alimsah Sultan
6. Dürüşehvar Sultan
7. Fatma Sultan
8. Melikşah Sultan
9. Hibetullah Zekiye Sultan[4]

Kaynakça

Dipnotlar

1. Sakaoğlu, 2005.s.417.
2. "T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Resmî Sitesi Sultan I. Abdülhamid Sayfası". 17 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Haziran 2011.
3. Finkel, 2007.s.339.
4. "Türk Tarih Kurumu Resmi Sitesi Osmanlı Padişahları Sayfası". 18 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Haziran 2011.
5. Sakaoğlu, 2005.s.423.
6. Sakaoğlu, 2005, s. 418.
7. Sakaoğlu, 2005.s.422.
8. Lamartine, 2005, s. 371.
9. Necdet Sakaoğlu, Bu Mülkün Kadın Sultanları, Alfa Yayınları, s. 487-501

Genel

• Sakaoğlu, Necdet (1999). Bu Mülkün Sultanları. İstanbul: Oğlak Yayınları. ISBN 875-329-299-6. say.374-384
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (2003). Osmanlı Tarihi III. Cilt 1. Kısım: II. Selim'in Tahta Çıkışından 1699 Karlofça Andlaşmasına Kadar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. ISBN 975-16-0013-8.
• Finkel, Caroline (2007). Rüyadan İmparatorluğa Osmanlı. İstanbul: Timaş Yayınları. ISBN 978-975-263-510-4.
• Lamartine, Alphonse De (2007). Sona Doğru. İstanbul: Bilgi Sanat Yapım Yayınları. ISBN 975-6316-53-5.

Dış bağlantılar

• Wikimedia Commons'ta I. Abdülhamid ile ilgili çoklu ortam kategorisi bulunur.