Meclis-i Âyan

Meclis-i Âyan (Osmanlı Türkçesi: مجلس أعيان), Osmanlı Devleti'nin Meşrutiyet sistemi içinde bir Senato veya bir Üst Kamara benzeri bir kurum olup, Meclis-i Mebûsan (seçilmiş milletvekilleri) ile birlikte Meclis-i Umumî'yi (Genel Meclis) meydana getiren ve 23 Aralık 1876 tarihli Kanûn-ı Esâsî'ye (Anayasa) göre kurulmuş yasama organıdır.

Meclis-i Âyan
Tür
Tür	Meclis-i Umumînin üst kanadı
Tarih
Kuruluş	23 Aralık 1876 23 Temmuz 1908
Dağılış	14 Şubat 1878 16 Mart 1920
Önceki	Divan-ı Hümayun
Sonraki	Büyük Millet Meclisi
Başkanlık
Reis	Server Paşa 19 Mart 1877-13 Şubat 1878 Ali Rıza Paşa 17 Aralık 1908-16 Mart 1920
Reis Muavini	Ahmed Arifi Paşa 19 Mart 1877-13 Şubat 1878
Sandalye	48 (1914)
Seçimler
Oylama sistemi	Padişah tarafından atanma
Toplantı yeri
Meclis-i Âyan Salonu Cemile Sultan Sarayı İstanbul
Anayasa
Kanun-i Esasi

Âyan (toplumun önde gelenleri) Meclisi üyelerini Padişah seçerdi ve sayıları mebusların (Milletvekili) üçte birini geçmezdi. Âyanın başkan ve üyeleri güvenilir, itibarlı ve 40 yaşını geçmiş kimseler olurdu. Ayrıca Kanunu Esasinin 62. maddesine göre, nazır (bakan), vali, ordu kumandanı, kazasker, elçi, patrik, hahambaşı, kara ve deniz ferikleri, gereken şartlara sahip iseler âyan üyesi olabilirlerdi.

Bu heyet, 1908 Kanunu Esasi değişikliği ile her yıl kasım ayı başında toplanmaya, padişah iradesiyle açılmaya ve dört ay süren çalışmasından sonra aynı şekilde kapanmaya başladı. Âyan meclisinin açılması, Mebusan meclisinden sonra olurdu. Olağanüstü hâllerde ya padişahın isteği veya mebusların çoğunun yazılı müracaatı ile Meclis-i Umûmî daha erken açılarak toplantı süresini uzatabilirdi.

Nazırlar ile birlikte her iki heyetin üyeleri toplanır ve padişahın bir önceki yıl içinde yapılan ve bir sonraki yıl içinde yapılacak olan işler hakkındaki nutku okunurdu. Âyan üyeleri aynı gün başkanlarının yanında, padişaha, vatana, Kanunu Esasi hükümlerine ve vazifelerine sadık kalacaklarına dair ant içerlerdi.

Mebusan heyetinin kabul ettiği kanun ve bütçe tasarıları âyan heyetine gelir ve burada dinî, ahlâkî, iktisadî, sosyal, askerî vb. açılardan incelenir, gerekiyorsa değiştirilir veya düzeltilmesi için Mebusan heyetine geri giderdi. Âyan heyetinin kanun yapmak veya değiştirmek hakları da vardı.

Meclis- i Âyan II. Abdülhamit'in Dolmabahçe Sarayı'nda Meclis-i Umûmî'yi açtığı sırada işe başladı (19 Mart 1877 pazartesi günü). Server Paşa başkanlığında 27 üyesi vardı. II. Abdülhamit Meclis-i Mebusan'ı dağıtınca (13 Şubat 1878) çalışmaları durdu, fakat üyeler devletten maaş aldılar, kendilerine itibar edilmeye devam etti.

Bu heyet, II. Meşrutiyet'in ilanıyla yeniden görev aldı (17 Aralık 1908) ve kadrosu zaman zaman değişti. Bu görev de ancak Mütareke devrine ve İstanbul'un İtilaf Devletleri tarafından işgal edilmesine kadar devam etti (16 Mart 1920). Bu sırada Meclis-i Mebusan dağılmıştı, Padişah tarafından atanan hükûmet de kendi kendini lağvedince âyan heyeti varlığını koruyamadı (4 Kasım 1922). Türkiye Büyük Millet Meclisi kurulunca tamamen hükümsüz oldu.

I. Meşrutiyet Dönemi (1876-1878)

• Server Paşa – Reis
• Ahmed Arifi Paşa – Reis Muavini
• Mustafa Nuri Paşa – Sır Katibi
• Mehmed Namık Paşa – Müşir
• Kayserili Ahmed Paşa – Bahriye Nazırı
• Abdurrahman Sami Paşa – Eski Maarif Nazırı
• Ali Kabuli Paşa – Rusya Sefiri
• Mehmed Halet Paşa – Hicaz Valisi
• Derviş Paşa – Ankara Valisi
• Moralı İbrahim Paşa – Bahriye Nâzırı
• Ahmed Celal Paşa – Meclis-i Âli-i Tanzimat Azası
• Marko Paşa – Mekteb-i Tıbbîye Nazırı
• Uryanizade Ahmed Esad Efendi – Rumeli Kazaskeri
• Kara Halil Efendi – Fetva Emini
• Hacı Tahir Efendi – Meclis-i Maarif Nazırı
• Mehmed Arif Efendi – Eski Şura-yı Devlet Azası
• Rıza Efendi – Eski Divan-ı Ahkam-ı Adliye Hakimi
• Bağdatlı Emin Efendi – Şura-yı Devlet Azası
• Yorgaki Efendi – Şura-yı Devlet Azası
• Daviçon Efendi – Şura-yı Devlet Azası
• Serviçen Efendi – Mekteb-i Tıbbîye Nazırlığı Memuru
• Mehmed Emin Bey – Eski Mabeyn Başkatibi
• Düzoğlu Mihran Bey – Şura-yı Devlet Azası
• Aristarki Logofet Bey – Şura-yı Devlet Azası
• Said Halim Paşa
• Damat Mahmud İbrahim Paşa
• Kostaki Musurus Paşa – Birleşik Krallık Sefiri
• Ahmed Hilmi Efendi – Daire-i Ahkam-ı Adliye Reisi
• Kostaki Antopulos Paşa – Divan-ı Ahkam-ı Adliye Hakimi
• Çırpanlı Abdülkerim Nadir Paşa – Müşir[1]

II. Meşrutiyet Dönemi

II. Meşrutiyet Âyanı, sağ kalan eski iki üye ile otuz yeni üyenin birleşmesinden oluşmuş ve görev yapmıştır. Aslında üye sayısı Meb’usanın 1/3’ü kadar yani 90’dan fazla olması gerekirken bu sayıya hiçbir zaman ulaşılamamıştır. Meb’usan buna pek taraftar olmadığından Âyan sayısı 1909’da 44, 1910'da 48, 1911’de 58, 1914’te 48 olarak kalmıştır.[2][3]

Ali Rıza Paşa – Reis Ethem Paşa – Müşir Ömer Rüştü Paşa – Harbiye Nazırı Ahmet Tevfik Paşa – Eski Hariciye Nazırı Hasan Fehmi Paşa – Eski Şura-yı Devlet Reisi Mustafa Zihni Paşa – Eski Şura-yı Devlet Reisi Fatihli Mehmed Tevfik Paşa – Ferik-i Evvel Mısırlı Mehmed Ali Fazıl Paşa Sakızlı Ohannes Paşa – Hazine-i Hassa Nazırı Ferik Arif Hikmet Paşa – Bahriye Nazırı Gabriel Noradunkyan – Nafıa ve Ticaret Nazırı Ali Rıza Efendi Saib Molla Bey - Eski Şura-yı Devlet Azası Ali Rıza Paşa – Birinci Ferik Ferik Muhiddin Paşa Birinci Ferik Süleyman Paşa Birinci Ferik Mehmed Paşa Ferik Şevket Paşa Şerif Ali Haydar Bey Recaizade Mahmud Ekrem – Eski Evkaf ve Maarif Nazırı Abdurrahman Efendi Ali Galip Bey – Eski Almanya Sefiri Nasuhi Bey

Faik Bey Halim Bey Dimitraki Mavrokordato – Ticaret ve Ziraat Nazırı Aleksandros Mavroyeni – Sisam Eski Valisi, diplomat Georgiadis Efendi Mustafa Nuri Bey Faruki Sami Paşa Bohor Efendi Azaryan Efendi Mısırlı Halil Hamada Paşa – Manastırlı İsmail Hakkı Efendi – Darülfünûn Müderrisi Metropolit Avxentios Bessaraya Efendi Seyyid Abdülkadir – Şeyh Ubeydullah'ın oğlu Ahmed Muhtar Paşa – Müşir, Sadrazam Mehmed Said Paşa – Sadrazam Musa Kazım Efendi – Şeyhülislam Abdurrahman Şeref – Vakanüvist Aristarki Logofet Bey Fethi Franko Bey Köse Mehmed Raif Paşa – Eski Haleb Valisi Abraham Paşa – Eski Mısır Başmabeyincisi

Aram Efendi Mehmed Cemaleddin Efendi – Şeyhülislam Avlonyalı Mehmed Ferid Paşa – Sadrazam Damat Ferid Paşa – Sadrazam Hüseyin Hilmi Paşa – Sadrazam Deli Fuad Paşa – Müşir Şerif Nasır Bey Mehmed Şerif Paşa Reşid Akif Paşa – Dahiliye Nazırı Salih Hulusi Paşa – Ferik, Erkan-ı Harbiye İkinci Reisi Temko Popoviç Efendi Mahmud Esad Efendi – Defter-i Hakanî Nazırı Davud Efendi Molko Süleyman el-Büstani Zareh Efendi Dilber Ziyaeddin Efendi Mustafa Nail Bey – Eski Maarif Nazırı Şerif Cafer Efendi Aristides Paşa Yorgancıoğlu Ahmed Rıza – Eski Meclis-i Mebusan Reisi Şükrü Paşa Mahmud Şevket Paşa – Müşir, Sadrazam

Notlar

1. http://www.gefad.gazi.edu.tr/window/dosyapdf/2006/1/2006-1-251-272-17-yclmazkiziltan.pdf 4 Ocak 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. I. Meşrutiyetin İlânı ve İlk Osmanlı Meclis-i Mebusan’ı Yılmaz Kızıltan Gazi Üniversitesi, Gazi Eğitim Fakültesi, Ankara-Türkiye
2. http://www.koprudergisi.com/index.asp?Bolum=EskiSayilar&Goster=Yazi&YaziNo=412 Meşrutiyet Döneminde Seçimler ve Meclis-i Mebusan, M. Nihat Derindere
3. 1908 Devrimi Aykut Kansu İletişim Yayınları, ISBN 9789754705096, 2009

Kaynakça

• 1877 Ahmet Vefik Paşa'nın başkanlığını yaptığı mebusların unvanlarıyla birlikte fotoğraflarının yayımlandığı, iki dilli (Osmanlıca ve Fransızca) köşeleri perçinli, deri kaplı, Abdülhamit tuğralı karton sayfalı kitap (Dr. Ahmet Şükrü Esen arşivinden)