Bakü Muharebesi (1918)

Bakü Muharebesi (Rusça: Битва за Баку / Bitva za Baku, anlam: Bakü için muharebe), 1918 yılında Azeri Ahıskalı Dağıstanlı gönüllülerle takviye edilen ve Kafkas İslam Ordusu adı verilen Osmanlı Ordusu'nun Bakü Sovyeti, Britanya İmparatorluğu (Birleşik Krallık, Avustralya, Yeni Zelanda ve Kanada), Merkezi Hazar Diktatörlüğü (Diktatura Tsentrokaspiya) ve Beyaz Ordu karşısında Bakü'yü almak için giriştiği muharebe.

Bakü Muharebesi
Kafkasya Cephesi
Muharebe sırasında top atışına tutulan petrol kuyuları.
Tarih 26 Ağustos – 14 Eylül 1918[1] Bölge Bakü Sonuç Kesin Osmanlı zaferi
Taraflar
Osmanlı İmparatorluğu AHC KKC	Bakü Sovyeti Birleşik Krallık Avustralya Kanada Yeni Zelanda Bakü Ordusu Beyaz Ordu
Komutanlar ve liderler
Nuri Paşa Miralay Mürsel (Bakü)	Gregoriy Korganov Lionel Dunsterville General Dokuchaev Albay Avetisov
Güçler
Kafkas İslam Ordusu 14.000 piyade 500 süvari 40 top[1] Azeri gönülllü düzensiz askerleri[2] Dağıstanlı düzensiz askerleri	6.000 düzenli asker Dunsterforce 1.000 piyade 1 topçu bataryası 1 makineli tüfek bölümü 3 zırhlı araba 2 Martinsyde G.100 uçağı[1] Bakü Ordusu 6.000 piyade 40 top[1] Bicherakhov müfrezesi 600[1] Ermeni Devrimci Federasyonu
Kayıplar
Osmanlı Devleti 1.130[3] Toplam: 2.000[1]	Britanya İmparatorluğu 200[1] Bakü Ordusu ?

Bakü Muharebesi (Mavi: İngiliz Kuvvetleri, Kırmızı:Osmanlı Kuvvetleri)

Muharebe öncesi

30 Mart - 3 Nisan 1918 tarihleri arasında Bakü şehri ve civarında Bakü Sovyeti ve Ermeni Devrimci Federasyonu kuvvetlerinin Müsavat Partisi ve Kafkas Süvari Tümeni (Dikaya Diviziya) arasında çatışmalar meydana gelmiştir. Çatışma sırasında Azeri sivillere yönelik katliam yaşanmış, olayın sonucunda Azeri ve diğer müslüman halklardan 3.000 - 12.000 kişinin öldürüldüğü aktarılmıştır. Lionel Dunsterville komutanlığındaki seçkin[4] birliklerden oluşan (daha sonra Dunsterforce olarak adlandırılan) İngiliz kuvveti Ermenilerle müttefik olmuştur.

Batum Antlaşması

Türk ordusunun Azerbaycan'ı kurtarma harekâtının hukuki temeli Batum Antlaşması ile geçerlik kazanmıştır. 4 Haziran 1918 tarihinde Azerbaycan Millî Şurası ile Osmanlı Devleti arasında siyasi, hukuki, ticari ve askeri konulardan dost ilişkilerde bulunma maksadı ile antlaşma yapılmıştır.[5] Bu anlaşmanın 4. maddesine istinaden o tarihte Batum'da bulunan Azerbaycan Heyeti Osmanlı Hükûmetinden askeri yardım isteğinde bulunmuştur.[6] Enver Paşa'nın kardeşi Nuri Paşa'nın büyük çabasıyla kurulan Kafkas İslam Ordusu, daha sonra Filistin Cephesinden getirilen 106. ve 107. piyade ve 56. topçu alayları ile takviye edilmiştir.[7]

Muharebe

Osmanlı Ordusu'nun esas harekât istikameti Nahcivan üzerinden Güney Azerbaycan topraklarına girmek idi. Buradaki amaç İngilizlerin Tebriz'e girişini engellemek olmuştur.Bu görevin üstesinden başarıya gelen Irak cephesinde bulunan 6. Ordu'ya bağlı Ali İhsan Sabis Paşa komutasındaki 4.kolordu birlikleri kuzeye ilerleyerek 8 Haziran 1918'de Tebriz'i ele geçirmiştir. Daha sonra Ermeni kontrolündeki Hoy üzerine ve oradan da Karabağ'a yürüyerek bir nevi Kuzey Azerbaycan'la Güney Azerbaycan'ı birleştirmişlerdi.[8] Bu dönemde Azerbaycan halkı Osmanlı ordusundan büyük beklenti içerisinde olmuştur.[9]

Bakü'nün Enver Paşa açısından Türkistan'a açılan kapı olarak da önemi vardı. Bu dönemde Kazan Türkleri'nin "Millî İdare" reisi Sadri Maksudi Bey, 10 Mayıs 1918 tarihinde Moskova Büyükelçisi Galip Kemal Bey'i ziyaretinde Türkistan'ın birinci kapısı olan Bakü'nün hemen ele geçirilmesinin öneminden bahsetmiştir.[10]

Muharebe sonrası

Savaşın bitimini Enver Paşa:

"Allah'ın yardımı ile Bakü şehri 30 saatlik şiddetli muharebeden sonra, 15 eylül 1334'te(1918) saat 9 sularında zabt edilmiştir." sözleri ile galibiyeti ifade etmiştir.[11]

Bakü'nün ele geçirilmesinden sonra, 1918 yılı Ekim ayı başında da bir Osmanlı müfrezesi Dağıstan'a girerek orada kurulmuş bulunan Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti'ne askeri destek verdi.

Galeri

• 
  Lionel Dunsterville
• 
  Nuri Paşa
• 
  Lionel Dunsterville (solda), Dunsterforce kurmay subaylarıyla.
• 
  Muharebe sırasında Britanyalı zırhlı araba.
• 
  North Staffords (Dunsterforce'ya bağlı birlik, Bakü yolundan).
• 
  Ermeni askerler (Bakü)
• 
  Ermeni birliği (Bakü)
• 
  Osmanlı saldırısı hemen öncesinde Rus ve Ermeni askerleri.
• 
  Osmanlı saldırısı hemen öncesinde yerli Bakü Ordusu eğitim birliği.
• 
  Azeri askerlerin geçit töreni (Bakü)
• 
  Bir Osmanlı subayının kabri. 1918 yılında Kafkasya'ya gelip çarpıştı ve öldü. (Kobustan Rayonu)
• 
  1130 Kahraman Türk şehidinin abidesi. (Kobustan Rayonu)
• 
  Britanya'lı askerler için yapılan anıt (Bakü).

Kaynakça

1. Leslie Missen, "Dunsterforce", Marshall Cavendish Illustrated Encyclopedia of WWI, vol ix, Marshall Cavendish Corporation, 1984, ISBN pp. 0-86307-181-3, 2766–2772.
2. Altstadt, Audrey (1992). The Azerbaijani Turks: power and identity under Russian rule (İngilizce). Hoover Press. s. 90. ISBN 0-8179-9182-4, ISBN 978-0-8179-9182-1. 10 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2009. Shortly thereafter, an Army of Islam was assembled as an irregular force around one Ottoman unit, filled out by Azerbaijani and Daghestani volunteers...The relationship of this Army of Islam to Azerbaijani republican army and the nature of Nuri's own role before and after the taking of Baku are murky ...
3. Bakü'ye Nuri Paşa heykeli (13 Mart 2008 tarihli Zaman gazetesi)
4. "General L.C.Dunsterville'in yazdığı Advertures of Dunsterforce kitabı". 10 Mart 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Kasım 2009.
5. Anlaşmanın Rusça metni için bkz:Azerbaycanskaya Demokraticeskaya Respublika(1918-1920) Vneşnaya Politika(Dokumentı i materyalı), Bakü, 1998, s.14-17.
6. M.E.Resulzade, Azerbaycan Cumhuriyeti Keyfiyeti Teşekkülü ve Şimdiki Vaziyeti, İstanbul, 1990, s.47.
7. I Dünya Muharebesinde Osmanlı Ordusunun Kafkas Harekâtı, 'Azerbaycan Milli Ordusunun yaratılması ve Azerbaycan'ın İstiklâlini kazanması, Bakü, 1998, s.20-22.
8. Mehmet Saray, Türk-İran ilişkileri, Ankara, 1999, s.47.
9. Nizamettin Ok, Kafkas Seferimiz 1918'de Milli İrade, İstanbul, 1977, s.12-13.
10. Akdes Nimet Kurat, Türkiye ve Rusya, Ankara, 1970, s.527.
11. Şevket Süreyya Aydemir, Makedonya'dan Orta Asya'ya Enver Paşa (1914-1922), Cilt III, Ankara, 1985, s.425-426