Güneybatı Kafkas Geçici Hükûmeti

Güneybatı Kafkas Geçici Hükûmeti (Osmanlı Türkçesi: Cenub-ı Garbi Kafkas Hükûmet-i Muvakkate-i Milliyesi[2]/Cenub-ı Garbi Kafkas Hükûmet-i Cumhuriyesi[3]), 17-18 Ocak 1919 tarihleri arasında gerçekleştirilen Büyük Kars Kongresi'nin sonucunda kurulan ve 12 Nisan'da İngilizlerin Kars'ı işgal etmeleriyle son bulan geçici hükûmet.[2] Elviye-i Selâse'nin tamamını kapsamakta birlikte Kars (Hükûmet merkezi), Batum, Ahıska, Ahılkelek, Artvin, Ardahan, Acara, Posof, Çıldır, Göle, Oltu, Karakurt, Sarıkamış, Karapınar, Kağızman, Kulp, Iğdır, Serdarabat, Aralık, Nuraşen, Nahçıvan, Culfa ve Ordubad gibi yerleri kapsamaktaydı.[4] Güneybatı Kafkas Cumhuriyeti[5][6][7] veya Kars Cumhuriyeti[8] adlarıyla da bilinir.

Cenub-ı Garbi Kafkas Hükümet-i Muvakkate-i Milliyesi Güneybatı Kafkas Geçici Millî Hükûmeti
1918-1919
Bayrak
Başkent	Kars
Yaygın diller	Türkçe[1]
Hükûmet	Şura
Cumhurbaşkanı
• 1918-1919	Cihangirzade İbrahim Bey
Tarihçe
• Kuruluşu	1918
• Osmanlı Devleti'nden bağımsızlık	1 Aralık 1918
• İngiliz işgali	19 Nisan 1919
• Dağılışı	1919
Para birimi	Kuruş, Lira
Öncüller Ardıllar Osmanlı İmparatorluğu Türkiye

İngiliz Yüksek Komiseri Amiral Somerset Arthur Gough-Calthorpe tarafından kaldırılmıştır.

Tarihi

Kuruluşu

9 Ekim 1918'de Ahıska Hükûmet-i Muvakkatası, 3 Kasım'da Aras Türk Hükûmeti, 5 Kasım'da Kars İslam Şurası kurulmuştur. 15 Kasım'da Birinci Kars Kongresi düzenlenmiş ve sekiz kişilik Muvakkat Heyeti seçilmiştir. 30 Kasım'da İkinci Kars Kongresi (Kars İslam Şurası Büyük Kongresi) düzenlenmiş ve Millî Şura Hükûmeti kurulmuştur. Aras ve Ahıska'daki hükûmetlerini birer şubesi sayarak Millî Şura Hükûmetine katılmıştır.[2]

I. Dünya Savaşı sonunda 30 Ekim 1918 tarihinde imzalanan Mondros Mütarekesi, Osmanlı Devleti ordusu birliklerinin Güney Kafkasya'dan çekilmesini öngörmüştür. Osmanlı Devleti bu hükme uyarak 4 Aralık 1918 tarihinde askerlerini 1877 yılından önceki Rusya sınırına aynı uzaklıktaki yere çekecektir. Fakat Kars'tan askerlerini 2 ay sonra çekme kararı almıştır.

Bu kararın nedeni halkın bölgede bir hükûmet kurmasına zaman vermektir. Çünkü askerlerin geri çekilmesi ile Elviye-i Selase denen Kars, Batum ve Ardahan, Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti işgaline açık bir hale gelecektir. Bunun üzerine 29 Ekim 1918 tarihinde Ahıska ve Ahılkelek çevresinde Ahıska Hükümet-i Muvakkatası (Ahıska Geçici Hükûmeti), 3 Kasım 1918 tarihinde Emir Bey Ekberzâde başkanlığında, merkezi Iğdır olmak üzere Aras Türk Hükümeti ve 5 Kasım 1918'de Kepenekçi Emin Ağa (Emin Ağa Borçalı) ve Piroğlu Fahreddin Bey başkanlıklarında merkezi Kars olmak üzere Kars İslâm Şûrası kurulmuştur. 30 Kasım 1918 tarihinde Kars'ta toplanan kongrede bu üç hükûmet Kars Millî İslâm Şûrası Merkez-i Umumisi adı altında birleşmiştir. Başkanlığına Cihangirzade İbrahim Bey seçilmiştir.[9] 60 yöresel temsilcinin katıldığı[10] bu kongre ile Kars, Oltu, Kağızman, Igdır, Sarıkamış, Ardahan ile Türklerin veya Müslümanların yaşadığı Ahılkelek, Ahıska ve Batum gibi şehirlerde yaşayan halk örgütlenmiştir.[11] 17 Ocak 1919 ve 18 Ocak 1919 tarihlerinde Dr. Esat Oktay Bey başkanlığında[12] Kars'ta toplanan kongreye 131 temsilci katılmış ve kongrede Kars Millî İslam Şûrası'nın adı Cenûb-i Garbî Kafkas Hükûmet-i Muvakkata-i Milliyesi (Güneybatı Kafkasya Milli Geçici Hükûmeti) olarak değiştirilmiştir. Başkanlığına yine Cihangirzade İbrahim Bey seçilmiştir. Bu geçici hükûmet, 18 maddeden oluşan anayasası ve yeşil ve kırmızı zemin üzerinde bulunan ay-yıldızlı bayrağı kabul edip; 12 üyeli bir bakanlar kurulu ve halkın oyu ile seçilen 131 milletvekilli bir parlamento kurmuştur.[9] 25 Mart 1919 tarihinde bu meclis Cenûb-i Garbî Kafkas Hükümet-i Cumhuriyesi adını almıştır.[9][13] Hükûmet Kars'ın dışında Artvin, Ardahan, Batum, Gümrü, Sarıkamış, Nahcivan, Ordubad ve Iğdır'ı sınırları içinde saymıştır.

Yıkılışı

Bölgede bulunan İngilizler, yerel hükûmetin çalışmalarına bir süre göz yumdular. Ancak 19 Nisan 1919’da Kars’ı işgal ederek hükûmetin varlığına son verdiler.[14] Hükûmetin 12 üyesini tutuklayarak önce Batum’a, sonra da Malta’ya sürdüler.

İngilizlerin Ermenilere devrettiği Kars, 1920 sonbaharında Kâzım Karabekir komutasındaki Türk birliklerinin bölgeyi ele geçirmesine kadar bir buçuk yıl işgal altında kaldı.

Malta Sürgünü

Malta'ya sürgüne gönderilen isimler aşağıdaki gibidir.[15]

Malta Sürgünleri

#	İsim	Sürgün Tarihi	Sürgün No	Görevi
1	Cihangirzade Aziz Bey	2 Haziran 1919	27 19	Adalet Bakanı
2	Alibeyzade Mehmed Bey	2 Haziran 1919	27 16	Kars Valisi
3	Cihangirzade Hasan Han	2 Haziran 1919	27 18	Savunma Bakanı
4	Cihangirzade İbrahim Bey	2 Haziran 1919	27 17	Cumhurbaşkanı
5	Mehmetoğlu Muhlis Bey	2 Haziran 1919	27 27	PTT Genel Müdürü
6	Matvey Radjinski	2 Haziran 1919	27 25	Rus Şura üyesi
7	Musa Salah Bey	2 Haziran 1919	27 20	Polis Müdürü
8	Pavlo Camusev	2 Haziran 1919	27 14	Rum Şura Üyesi
9	Tevhidüddin Mamiloğlu	2 Haziran 1919	27 22	Emniyet Müdürü (Orenburglu Kazak Türkü)
10	Stefani Vafiades	2 Haziran 1919	27 26	Rum Şura Üyesi, Sosyal Yardım Bakanı
11	Yusufoğlu Yusuf Bey	2 Haziran 1919	27 21	Şura Üyesi, Gıda Bakanı

Zaman Çizelgesi

• Mart 1878, Rusya Kars'ı Osmanlı'dan ilhak eder.
• 3 Mart 1918, Rusya Brest-Litovsk Antlaşması'nın şartlarına uyarak Kars'ı terk eder.
• 14 Nisan 1918, Osmanlı Kars'ı işgal eder.
• 30 Ekim 1918, Mondoros Mütakeresi imzalanır ve 1. Dünya Savaşı'nın Orta Doğu Cephesi sona erer.
• 30 Ekim 1918, Osmanlı Ordusu Kafkaslar'dan çekilir.
• 1 Aralık 1918, Güneybatı Kafkas Geçici Hükûmeti ilan edilir.
• 13 Ocak, 1919, Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti'nden Ermeniler Kars'a gönderilir.

Ayrıca bakınız

• Brest Litovsk Barış Antlaşması
• Kurtuluş Savaşı Doğu Cephesi
• Gümrü Antlaşması
• Kars Antlaşması
• Malta sürgünleri
• Kurtuluş Savaşı
• Kurtuluş Savaşı kronolojisi

Kaynakça

1. Sürmeli, Serpil. Türk-Gürcü ilişkileri, 1918-1921 (2001), Atatürk Araştırma Merkezi
2. Mustafa Budak, İdealden Gerçeüğe: Misâk-ı Millî'den Lozan'a Dış Politika, Küre Yayınları, ISBN 975-6614-05-6, s. 31-32.
3. Toplu eserler: Osmanlı ve cumhuriyet tarihi yazıları (2006), Turhan Kitabevi, sf. 252
4. Budak, A.g.e., s. 175. (Ahmet Ender Gökdemir, Cenûb-i Garbi Kafkas Hükümeti, Ankara, 1989)
5. İ.Ü. Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü yıllığı, 8. cilt (1993), İstanbul Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, sf. 74
6. Yükseler, Kayhan. Güneybatı Kafkas'ta Taşnak mezalimi (2006), Kaynak Yayınları, sf. 125
7. Yılmaz, Salih. Türkiye ve Kafkasya'da yaşayan Karapapak (Terekeme) Türkleri tarihi ve kültürü (2007), sf. 60
8. Kelebek ömürlü cumhuriyet (Türkçe). Erkan Karagöz.
9. Milli Mücadele'de Elviye-i Selase (Türkçe). ATAM.
10. Ulusal ve Yerel Kongreler Kronolojisi (Türkçe). TBMM.
11. W.E.D. Allen, P. Muratoff, "Caucasian Battlefields", Cambridge, 1953.
12. A. Ender Gökdemir, Cenûb – i Garb – i Kafkas Hükûmeti, Ankara,1998, s. 90.
13. H. Pehlivanli, "The Post Armistice situation on South-West Caucasia" in "Kars and Eastern Anatolia in the Recent History of Turkey", Ankara, 1994.
14. Chapter Six: The Final War in the East. — Kars, page 211. // Death and Exile: The Ethnic Cleansing of Ottoman Muslims, 1821–1922. Author: Justin McCarthy. Princeton: Darwin Press, 1995, XV+368 pages.ISBN 9780878500949

    “

    The Muslims of Kars had unquestionably been a majority before the war. Upon the Ottoman defeat, they formed a Muslim National Council (the Shura) in Kars Province. The British, who began a de facto occupation of Kars on 19 April 1919, gave civil and military power in the province to the Armenians, because it was expected that Kars would become part of the new Armenian Republic; the Muslim majority was not consulted on this issue. Muslims were disarmed and their weapons given to Armenians, so that in effect the only armed forces in the province were Armenian bands and some Kurdish tribes.

    ”

15. Şimşir, Bilal. Malta Sürgünleri. Bilgi. ISBN 975494902X. Documents on British Foreing Office 371/5091/E, 15117 - Horace Rumbold'tan Curzon'a Rapor: İStanbul, 24.Kasım 1920, No.1552/W/3662 Bilinmeyen parametre |yazarurl= görmezden gelindi (yardım)