Türk Kurtuluş Savaşı Doğu Cephesi

Doğu Cephesi, Türk Kurtuluş Savaşı sırasında 1919-1921 yılları arasında Türk-Ermeni Savaşı (24 Eylül-2 Aralık 1920) dahil olmak üzere, Doğu Anadolu ve Güney Kafkasya'da gerçekleşen muharebelerden meydana gelen cephe.

Doğu Cephesi
Türk Kurtuluş Savaşı

New York Times gazetesinden bir haber, 10 Aralık 1920: "Ermenistan Türk barışı ile küçücük bir devlete indirgendi"
Tarih1919-1921
Ermenistan ile 24 Eylül 1920–2 Aralık 1920[1]
Bölge
Doğu Anadolu Bölgesi ve Güney Kafkasya
Sonuç

Türk zaferi

Coğrafi
Değişiklikler		 Doğu Anadolu Türkler tarafından yeniden alındı
Taraflar
Ermenistan DC
Gürcistan DC		 ESSC
GSSC		 Türk Ulusal Hareketi
Azerbaycan DC
Rusya SFSC
Komutanlar ve liderler
Drastamat Kanayan
Harutün Hovsepyan
Movses Silikyan
Noe Zhordania		 Kâzım Karabekir
Rüştü Paşa
Osman Nuri Koptagel
Cavit Erdel
Halit Karsıalan
Kâzım Orbay
Güçler
20.000[2]
Milisler dahil: 50.000[3]		 Sovyet milisleri 15.000-20.000[3][4]
Diğer kaynaklara göre:
50.000[5][6]-60.000[7][8]
Kayıplar
Askerî:
1.100 ölü,[9]
1.500 esir[9]		 Ermeni harekatı:
Askerî: 46 ölü,[10]
76 yaralı[10]

Tarihçesi

I. Dünya Savaşı'nda, Kafkas Cephesi'nin açılması üzerine Ermeniler'le Ruslar işbirliğine yönelmişler ve Rusların kışkırtmalarıyla Osmanlılara saldırmaya başlamışlardır. Rusya’da ihtilal gerçekleşince Ruslar, Doğu Anadolu Bölgesi'nde işgal ettikleri yerleri Türklere bırakarak geri çekildiler. Bu arada merkezi Erivan olan bir Ermeni devleti kuruldu (28 Mayıs 1918). Ruslar çekilirken daha Türk ordusu bölgeye ulaşmadan Ermeniler, Rusların yerini aldı ve Doğu Anadolu’nun kendilerine ait olduğunu ileri sürüp, Gümrü, Iğdır, Arpaçay ve Aras’a kadar ilerlediler.

I. Dünya Savaşı'nın sona ermesi ve bölgede bulunan Türk 3. Ordusu'nun 30 Ekim 1918 Mondros Mütarekesi gereğince Kafkasya'yı boşaltması sonucu Kafkaslar'da, Ermenistan başta olmak üzere Gürcistan, Azerbaycan ve Nahçıvan Cumhuriyetleri kuruldu. Bu boşaltma sırasında muhtemel Ermeni saldırı ve tecavüzlerine karşı da Türk halkını korumak maksadıyla Ardahan, Batum bölgesinde Acara Şura Hükûmeti, Kars-Oltu-Sarıkamış-Kağızman bölgelerinde ise Güneybatı Kafkas Geçici Milli Hükûmeti kuruldu. Ancak bu iki hükûmet 3 ay sonra İngilizler tarafından dağıtıldı. Bu olaydan sonra bölgenin Ermeni saldırılarına karşı savunulması, karargâhı Erzurum'da bulunan 15. Kolordu tarafından sağlandı.

10 Ağustos 1920'de Sevr Antlaşması hükümlerine dayanarak Büyük Ermenistan'ı kurmak isteyen Ermeni tedhiş hareketleri sonunda bölgedeki durum giderek gerginleşti. İtilaf Devletleri, Akdeniz ve Karadeniz’e çıkış kapıları olacak ve sınırları Wilson tarafından çizilecek Büyük Ermenistan düşünü gerçekleştirmek için Sevr Antlaşması’na bir madde koydular.

Savaş düzeni

Bu cephede bulunan Türk 15. Kolordusu dört tümen ile süvari ve topçu alaylarından oluşmaktaydı. Muharip personel sayısı, 15.000 ile 20.000 kişi arasında idi.[3][4] Ermeniler ise toplam 12 alaydan oluşan dört tümene sahiptiler. Ermeni kaynaklarına göre askerî personel mevcutları 20.000 kadar idi.[11] Milislerle beraber muharip personel sayısı 50.000'e kadar çıkıyordu.[3]

Cephe hattı Osmanlı-Rus Savaşı (1877-78) sonrasındaki Osmanlı-Rus sınırını olan Ardeşen-Yusufeli-Oltu-Bayezit olarak belirlenmişti.

TBMM Hükûmeti ile Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti arasındaki savaş
Kars'tan göç eden Ermeni sakinleri

Türk Kurtuluş Savaşı başlamadan önce Doğu Anadolu Bölgesi'nin Ermenilerin eline geçmesine mani olmak için Doğu Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti adıyla bir örgüt kurulmuştu. Bu kuvvetler Ermenilerle Oltuda çatışma haline girmişlerdi.

TBMM Hükümeti artan Ermeni sorunlarına ve yayılmacılığına son vermek amacıyla 20 Eylül 1920'de bölgede bir askerî harekât yapılmasına karar verdi. 15. Kolordu Komutanı Musa Kâzım Karabekir'i tam yetkiyle Doğu Cephesi Komutanlığına atadı.

28 Eylül 1920'de[12] saldırıya geçen Kâzım Karabekir kuvvetleri, birkaç gün içerisinde Ardeşen-Yusufeli-Oltu-Bayezit hattını aşarak Drastamat Kanayan komutasında Ermeni kuvvetleriyle çatışmaya girdi. İlk cephe Oltu Muharebesi oldu. Daha sonra Simon Vratsiyan ve Artaşes Babalyan komutasında olan Ermeni güçleriyle Sarıkamış Muharebesi (1920) ve Kars Muharebesi yapıldı. 30 Ekim 1920'de Kars'tan çıkarılan ve Kars'ın doğusuna çekilen Ermeniler Bolşevik Rusya'dan ve ABD'den yardım istedi. Bolşevik Rusya bu Kafkasya'yı kendi nüfuz alanı olarak gördüğünden dolayı ve Türk Kurtuluş Savaşı'nı desteklediği için yardım etmeyi reddetti. ABD'den de olumlu yanıt alamayan Ermeniler, işgal ettikleri Erzurum, Kars ve çevresini Kâzım Karabekir kuvvetlerine bıraktı ve bugünkü Ermenistan'ın batısına çekildi. Ancak henüz barış antlaşması imzalanmamıştı. Kasım 1920'de Karakoyunlu'daki Yarmalar geçidini aldıktan sonra Iğdır'ı da Anadolu'ya dahil eden Kâzım Karabekir'in kuvvetleri Ermeni birliklerini daha ileri giderek Gümrü'ye kadar takip etti. Burada Gümrü Muharebesi yapıldı. 7 Kasım 1920'de Türk ordusunun Gümrü'ye girmesi üzerine yenilen Ermeniler barış istedi.

Gümrü Antlaşması
Ana madde: Gümrü Antlaşması
Kâzım Karabekir Gümrü Antlaşması imza töreni öncesinde

Barış isteğini kabul eden TBMM Hükümeti 2 Aralık 1920'de Ermenistan'la Gümrü Antlaşması'nı imzaladı. Antlaşmaya göre Batum, Sarıkamış, Kars, Ağrı, Erzurum, Artvin, Oltu ve çevresi TBMM Hükümeti bırakılırken savaş esnasında Kâzım Karabekir kuvvetlerinin eline geçen Gümrü kenti ise Ermenistan'a bırakıldı. Ayrıca, Mondros sonrasında Ermenistan'a bırakılan Tuzluca (Kulp) kazası da TBMM Hükümeti kontrolüne kaldı. Gümrü Antlaşması'na göre:

TBMM Ordusu'nun Gürcistan Seferi
Ana madde: Acara Özerk Cumhuriyeti

General Hüseyin Yalabık yönetmiştir.

Kaynakça
  1. "Dr. Andrew Andersen, Ph.D., Atlas of Conflicts: Turkish-Armenian War". 31 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2018.
  2. Anahide Ter Minassian: La république d'Arménie. 1918-1920 La mémoire du siècle., éditions complexe, Bruxelles 1989 ISBN 2-87027-280-4, p. 220
  3. Makedonya Türkleri (makturk.com), Galip Baysan: Büyük Yunan Zaferleri (Temmuz-Ağustos 1921), (Haber Arşivi), 19.07.2009.
  4. 27 Nisan 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. News Times, Şubat 2011, Sayı 6, Sayfa 8.
  5. Kadişev, A.B. (1960), Интервенция и гражданская война в Закавказье [Güney Kafkasya'da müdahale ve iç savaş], Moskova, s. 324
  6. Andersen, Andrew. "TURKEY AFTER WORLD WAR I: LOSSES AND GAINS". Centre for Military and Strategic Studies. 12 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi.
  7. Guaita, Giovanni (2001), 1700 Years of Faithfulness: History of Armenia and its Churches, Moskova: FAM, ISBN 5-89831-013-4
  8. On the right of self-determination of the Armenian people of Nagorno-Karabakh
  9. kurtulussavasi.org, Savaşlar ve Antlaşmalar: Doğu Cephesi
  10. 23 Şubat 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Sabah, Mehmet Barlas, Kurtuluş Savaşı'nın bazı önemli rakamları!.., 28.08.1997.
  11. Anahide Ter Minassian: La république d'Arménie. 1918-1920 La mémoire du siècle., éditions complexe, Bruxelles 1989 ISBN 2-87027-280-4, sayfa 220
  12. "Doğu Cephesi - Kurtuluş Savaşı". 27 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ekim 2020.
  • Kâzım Karabekir (2016). İstiklal Harbimiz, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul. ISBN 9789750813467
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.