Acara Özerk Cumhuriyeti

Acara Özerk Cumhuriyeti (Gürcüce: აჭარა ; tam adı: აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკა - Açaris Avtonomiuri Respublika), Gürcistan’ın güneybatı kesiminde yer alan özerk cumhuriyet. Yönetim merkezi Batum’dur. Türkiye’nin hemen kuzeydoğusunda Artvin ve Ardahan illeri sınırında yer alır. Artvin'in Hopa ilçesinde bulunan Sarp Sınır Kapısı Batum’a açılır. Bir süre Osmanlı İmparatorluğu yönetiminde kalmış olan Acara Özerk Cumhuriyeti, 1921'de imzalanan Kars Antlaşması'nın bir sonucu olarak Acara Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti adıyla kurulmuş, Sovyetler Birliği'nin dağılıp Gürcistan'ın bağımsız olmasından sonra bugünkü adını almıştır. Gürcistan'ın merkezî yönetimine tabi olan Acara Özerk Cumhuriyeti, Türkiye ile tarihî, dinî ve kültürel yakınlığa sahiptir. 1921 Kars Antlaşması metnine göre Türkiye, bölgeyi dinî toplulukların bütün haklarını garanti altına alan geniş bir yönetimsel özerkliğe sahip olması ve Batum limanından vergisiz şekilde serbest ticaret yapabilmesi koşuluyla Gürcistan'a bırakmıştır.[3][4][5]

Bu madde Acara Özerk Cumhuriyeti hakkındadır. Başlığın diğer anlanları için Acara (anlam ayrımı) maddesine bakabilirsiniz.
Adjara
აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკა
Aç'aris Avt'onomiuri Resp'ublik'a
Acara Özerk Cumhuriyeti
Bayrak
Arma
Başkent Batum
Resmî diller Gürcüce
Etnik gruplar
(2014[1])
Hükûmet Özerk cumhuriyet
• Hükümet Başkanı
Tornike Rijvadze
Tarihçe  
9. yy.
• Osmanlı'ya katılması
1614
• Rus Çarlığı'na katılması
1878
1921
• Gürcistan'a katılması
1991
Yüzölçümü
• Toplam
 2,880 km2 (1,112 sq mi)
• Su (%)
 negligible
Nüfus
• 2019 sayımı
 349,000[2]
Para birimi Gürcü larisi (GEL)
Zaman dilimi UTC+4 (MSK)

Tarihçe
Ana madde: Acara tarihi

Arkeolojik buluntulara göre Acara Neolitik Çağlardan beri insanların yerleşim yeri olmuştur. Antik Gürcü kabilesi Moshlar antik çağlarda bu bölgeyi yurt edindi, Acara bölgesi MÖ 7. yy dan 3. yy. a kadar Kolhis'in bir parçasıydı. Bölge İberya Krallığı içerisinde MS 4. yy. sonlarında bir ilçe (saeristavo) olarak ortaya çıktı. MS 4. ve 5. yüzyıllarda Yunan tüccarlar tarafından kolonize edildi, Acara sahili daha sonra Roma hakimiyetine geçti. Bathus (Bathys) (günümüz de Batum) ve Apsaros (Apsaruntos) (Modern Gonio) bu zamanların önemli şehirleri ve kaleleri idi. Arkeolojik çalışmalar günümüz Kobuleti yakınlarında Piçvnari'de zengin bir antik kentin kalıntılarını ortaya çıkarmıştır. MS 2. yüzyılda Bathus, Roma lejyonlarının önemli bir askeri üssüydü. Apsaros tiyatrosu ile meşhurdu.

Hristiyanlık döneminin başlarında Acara Aziz Andreas, Aziz Matta ve Aziz Simon isimleriyle bağlantılıdır. Aziz Matthias'ın Batum yakınlarında Gonio kalesine defnedildiği söylenir. Acara MS 2. yüzyılda Lazika Krallığı'na katılmıştır. Bölgenin kilit kalesi Petra (Tsihisdziri) Bizans ve Persler arasındaki Lazika Savaşı'nda (542-562) önemli bir rol oynamıştır.

9. yüzyılda bölge iki Gürcü devleti ; Tao-Klarceti ve Egrisi-Abhaz Krallığı arasında bölünmüştü.

11. yüzyılda Acara birleşik Gürcistan Krallığı'nın bir parçası oldu ve Samsthe Prensliği'nin yöneticileri tarafından idare edildi. Bölge 11. yüzyılda Selçuklular ve 13. yüzyılda Moğollar tarafından harap edildi. Gürcistan Krallığı'nın bölünmesinden ve buna mütakip iç savaşlardan sonra Acara 1535 yılında Guria Prensliği'nin bir parçası olana dek sürekli el değiştirmiştir. Bu dönemde Cenevizliler Karadeniz ticaret kolonilerinden birini Gonio'da kurdu.

Osmanlı dönemi

Osmanlı döneminde Acara-yı Ulya (Yukarı Acara) ve Acara-yı Süfla (Aşağı Acara) sancakları kuruldu. Bu sancaklar Çıldır Eyaleti'ne bağlıydı. Bu eyaletin merkezi de bazen Çıldır bazen Ahıska (Ahaltsihe) idi.

93 Harbi savaşı sırasında Acara halkının büyük bir bölümü Anadolu'nun çeşitli yerlerine göç etti. Harpten sonra imzalanan Berlin Antlaşmasıyla Rusya İmapatorluğuna ilhak edilmiş ve Batum Oblastı kuruldu. 1883 yılında Batum Oblastı ve Artvin Oblastı birleştirilerek Batum yönetim bölgesi oluşturuldu.

Enver Paşa, Batum'da 1918

I. Dünya Savaşı

I. Dünya Savaşı sırasında Alman İmparatorluğu tarafından işgal edilmiş ve 3 Mart 1918 tarihli Brest-Litovsk Antlaşması’yla Osmanlı'nın toprağı oldu.

Mondros Mütarekesi gereğince Birleşik Krallık tarafından geçici olarak işgal edilmiş ve Türk Kurtuluş Savaşı döneminde Bolşeviklerin Gürcistan'a saldırı sırasında Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükûmeti Ordusu tarafından alınmıştır. Birinci meclise Akif Bey (Sümer), Ahmet Fevzi Bey (Erdem), Hahutzade Ahmet Nuri Efendi, Ali Rıza Bey (Acara), İmamzade Edip Efendi (Dinç) olmak üzere beş Batum milletvekili seçilmiştir.

Sovyetler ile Türkiye arasında

16 Şubat 1921'de Sovyetlerin Demokratik Gürcistan Cumhuriyeti'ne saldırmasıyla Türkiye ile Gürcistan arasında müzakere başlamış ve 23 Şubat'ta Sovyetler BirӀiği, Gürcistan'a savaş ilan edince Gürcistan hükûmeti, Ardahan ve Artvin sancaklarının Türkiye'ye bırakıldığını bildirmiştir. Ertesi gün 24 Şubat'ta Tiflis, Kızıl Ordu tarafından işgal edilmiştir.[6]

Müzakerenin sonucu Türkiye Büyük Millet Meclisi Ordusuna bağlı birlikler 7 Mart'ta Ardahan ve Artvin'i, 10 Mart'ta Ahıska'yı almış ve 14 Mart'ta Batum ve Ahılkelek'e girmişlerdir. Gürcüler Ahıska ve Ahılkelek'in Türkiye'ye verilmesine razı olmuş; ancak Batum'u vermek istememiştir. 16 Mart 1921'de Moskova Antlaşması imzalanarak Batum'un Sovyetlere bırakılması kararlaştırıldıysa bu haber cepheye ulaşmamıştır. Bu arada 11. Kızıl Ordu Batum'a yaklaşmaktaydı.[7]

Gürcü ordusu Kızıl Ordu'nun saldırısına dayanamayarak son hattı olan Samatredi - Poti hattından geri çekilmiş ve ordunun büyük kısımı Bolşevikleşmiştir. 17 Mart'ta Gürcü hükûmeti Batum'u terketmiştir. Gürcü kurucu meclisi Batum'u terk etmeden önce şu kararı vermiş:

Batum'u Türklere terk etmektense Bolşeviklerde kalması daha iyidir. Çünkü bir gün Sovyetler ortadan kalkacak, fakat bir kere Türk olan Batum daima Türk kalacaktır.[8]

17-18 Mart gecesi Gürcü hükûmeti Batum'u Türkiye'ye teslim ettikten sonra eski Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükûmetinin Gürcistan mümessili olan Albay Mehmet Kâzım Bey (Dirik) tarafından mutasarrıflık kurulmuştur.[9]

18 Mart'de Bolşeviklik ilan eden Batum'daki Gürcü Alay Komutanı Giorgi Mazniaşvili REFKOM idaresini kurmuş ve Batum'un Gürcülere bırakılmasını istemiştir. Kâzım Bey reddedince kendisinin kaldığı vilayet konağına saldırmış ve iki kuvvet arasında çatışma yaşanmıştır. Zor durumda kalan Türk birliklerin çoğu Çoruh'un gerisine çekilmiştir. 19 Mart'ta Moskova Antlaşması cephe birliklerine ulaşmıştır. Ancak 20 Mart'ta Gürcüler Samaya ve Barshane tabya ve kışlalarına saldırmış ve çarpışma alanına gelen Kızıl Ordu süvari alayı Türk birliklerinin bütün eşyalarını yağma ettikten sonra esir almıştır. Türk askerleri 22 Mart'ta kadar tutuklu kalmışlardır.[10]

28 Mart'ta 11. Alay Borçka'ya çekildi, aynı gün Albay Kâzım Bey Batum'u bırakarak Trabzon'a gitmiş, 7. Alay Batum (Çoruh sol kıyısı)'dan Hopa'ya çekilmiştir. Ahıska'daki 15. Süvari Alayı Zaruşat'a, 8. Alay Çıldır ve Çaksuyu'ya, Ahılkelek'teki 29. Alay ve 9. Tümen Süvari Bölüğü Gümrü yakınlarına çekilmiştir.[11]

Sovyetler sonrası
2004 yılındaki iç karışıklıklar sırasında yıkılmış bir köprü

Sovyetler Birliği’nin çözülmesinden sonra Acara, 1991’de bağımsızlığını ilan eden Gürcistan’ın içinde kaldı. Acara’nın bu tarihte başına geçerek otoriter bir yönetim kuran Aslan Abaşidze, bölgeyi Gürcistan’daki iç savaşın dışında tuttu. Ancak Abaşidze, kişisel servet edinmek, insan haklarının ihlali, suç örgütlerine göz yummak gibi konularda suçlandı. Eduard Şevardnadze’nin devlet başkanlığı boyunca Tiflis yönetiminin fiilen denetimi dışında kaldı. ABD ve Soros destekli Karanfil veya Gül Devrimi olarak adlandırılan darbeyle [12][13][14] 2004 yılında Şevarnadze’yi deviren Miheil Saakaşvili yönetimindeki muhalefet, Saakaşvili’nin devlet başkanı seçilmesinden sonra bu konuya da el attı. Bu çerçevede uzun süren ve savaş eşiğine kadar gelen kriz yaşandı. Rusya'yla yakın ilişkide olan Abaşidze, Kars Antlaşması'na atıfla garantör ülke olarak Türkiye'den de yardım istedi [15][16]. Türkiye sorunun barışçıl yollarla çözümünü desteklemekle birlikte, askeri müdahale durumunda Kars Antlaşmasına dayanabileceğini de belirtti. Yapılan diplomatik görüşmeler sonucunda gerekli desteği bulamayan Abaşidze, Mayıs 2004’te ülkeyi terk edip Rusya’ya gitmek zorunda kaldı. Abaşidze’nin devrilmesinden sonra, merkezi yönetim bölgenin özerkliğine müdahale ederek, özerk yönetimin birtakım yetkilerini kıstı, yönetimin belirlenmesinde değişikliğe gidildi.

Yasama ve yönetim

Aslan Abaşidze’nin 2004'te devrilmesinden sonra Acara Özerk Cumhuriyeti’nin statüsü Gürcistan anayasasında yapılan değişikliklerle kısıtlandı. Yeni statüye göre bölgesel yasama organı olan Yüksek Konsey (parlamento) 30 üyeden oluşur ve 5 yılda bir yenilenir. Bölgesel hükûmet olan Acara Özerk Cumhuriyeti Bakanlar Konseyi'nin başkanı, Gürcistan devlet başkanı tarafından belirlenmektedir. Devlet Başkanına bölgesel hükûmeti ve parlamentoyu feshetme yetkisi de verilmiştir.[17]

Acara Özerk Cumhuriyeti Hükümeti logosu

Acaristan, 6 yönetim bölgesine ayrılmıştır:

  1. Batum kenti
  2. Keda ilçesi
  3. Kobuleti ilçesi
  4. Helvaçavuri ilçesi
  5. Şuahevi ilçesi
  6. Hulo ilçesi

Coğrafya ve İklim

Acara, Karadeniz’in güneydoğu kıyısında yer alır. Topraklarının büyük bölümü Küçük Kafkas Dağlarına yayılır. Kuzeyde Guria, doğuda Samtshe-Cavaheti, güneyde Türkiye yer alır. Acara büyük ölçüde dağlık bir bölgedir ve % 60’ı dağlarla kaplıdır. Bu dağların en yüksek noktası 3.000 m’yi aşar. Bölgedeki dağların önemli kısmı Mesheti Dağlarının bir parçasıdır.

İklim

Acara’da astropikal iklim egemendir. Yönetim merkezi Batum’da ortalama sıcaklık 14 °C’dir. En soğuk ay olan ocak ortalaması 6 °C olarak ölçülür. En sıcak aylar olan temmuz ve ağustos ortalaması ise 22 °C olarak gerçekleşir. Batum’da en düşük sıcaklık olarak -7 °C ve en yüksek sıcaklık olarak da 40 °C kaydedilmiştir.

Aylar Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Yıl
Ortalama sıcaklık [°C] 6 7 8 12 16 20 22 22 20 16 12 8 14

Ekonomi

Acara'nın çay, fındık, narenciye ve tütün yetiştirmek için iyi imkânları vardır. Dağlık ve ormanlık bölgenin astropikal bir iklimi ve birçok kaplıcası vardır. Tütün, çay, narenciye ve avokado önemli ürünler olup, çiftlik hayvanlarının besiciliğide ayrıca önemlidir. Önemli sanayi dalları çay ambalajlama, tütün işlemeciliği, meyve ve balık konserveciliği, petrol rafineri ve gemi yapımı üzerine yoğunlaşmıştır.

Bölgenin başkenti Batum; Gürcistan, Azerbaycan ve kara ile çevrili Ermenistan'ın mal nakliyesini yöneten önemli bir kapıdır. Batum limanı, Kazakistan ve Türkmenistan'dan gelen petrolün taşınması için kullanılır. Petrol rafinerisi, Supsa limanına boru yolu ile ulaşan ve oradan Batum'a demiryolu ile taşınan Azerbaycan'dan gelen Hazar petrolünü işler. Acara'nın başkenti gemi yapımı ve üretimi konusunda önemlidir.

Turizm

Acara, Gürcistan’ın turizm açısından gelişmiş başta gelen bölgelerinden biridir. Kıyı turizmi ve plajları açısından başta gelen yerler, Kobuleti, Tsihisdziri, Çakvi, Mtsvane Kontshi, Mahincauri, Batum, Gonio, Kvariati ve Sarpi’dir. Kintrişi ve Shalta vadileri ekoturizm açısından gelişmiştir. Batum-Helvaçauri-Keda-Şuahevi-Zamleti-Shalta-Hihadziri-Thilvana ve Hihani turu, ekoturzmciler açısından ilgi çekicidir. Bölgenin hayli zengin bir flora ve fauna hazinesi vardır. Mahuntseti, Mirveti, Çiruhi gibi şelaleler doğa turizmine ayrı bir atmosfer katar. Ayrıca dağcılar için Hino-Heknari-Zerabloseli-Çakvistavi ile Hihadziri-Thilvana-Goderdzi Geçidi turları düzenlenir. Batum Botanik Bahçesi, dünyanın ender bitki türlerini barındırması açısından ilginç bir yerdir. Acara, kale, köprü, kilise ve manastır kalıntıları açısından da görülmeye değer bir bölgedir.

Nüfus
Batum kentinden bir görünüm.

Acaristan’nın nüfusu 333.953’dır.[18] Acara Özerk Cumhuriyeti’nin nüfusun büyük bölümü, Acaralılar olarak adlandırılan Müslüman Gürcülerden oluşur. Günlük yaşamda Gürcüce'nin farklı bir lehçesini (Acara lehçesi- Açaruli) konuşurlar. Bölgenin yukarı kesimlerinde, Türkiye sınırları yakınında Gürcücenin yanı sıra Türkçe de konuşan birkaç köy vardır. Yazı ve eğitim resmi dili Gürcüce'dir. Acaralılar, 1930’lardan bu yana Gürcülerden ayrı bir etnik kimliğe sahip topluluk sayılmamaktadır. Bu tarihe değin ise ayrı bir topluluk olarak kayıtlara geçiriliyordu [19] Bunun yanında yörede 30,000 kadar Laz yaşamaktadır. Bu nüfusun 2.000'i Sarp köyünde ikamet etmektedir. Oradaki Lazlar da nüfuslara Gürcü olarak kayıt edilmektedirler.

Acara Özerk Cumhuriyeti’nin toplam nüfusu 333.953'dır . 2014 sayımına göre bu nüfusun % 96,04’ü Gürcüler, % 1,64’ü Ermeniler, % 1,10’ü Ruslar, % 0,24’sı Ukraynalılar, % 0,17’ü Rumlar ve % 0,8’si de diğer etnik gruplardan oluşur.[20]

Din

Acara Özerk Cumhuriyeti, çok-dinli bir yapıya sahiptir. Gürcü ve Rus Ortodoks kiliselerinin yanı sıra camiler, sinagog ve Katolik kilisesi vardır.

Acaralılar, 4. yüzyılda Romalılar aracılığıyla Hristiyanlığı kabul ettiler. Fatih Sultan Mehmet ve Yavuz Sultan Selim dönemlerinde Osmanlı'nın Kafkasya bölgesini fethiyle birlikte, 17. yüzyıldan itibaren halkın tamamına yakını, Sünniliğin Hanefi mezhebini benimsemiştir.[21] Halkın önemli bir bölümü, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nın ardından bölgenin Rusya’nın eline geçmesinden sonra Anadolu’ya göç etmek zorunda kaldı. Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra bağımsızlığını ilan eden Gürcistan'da özellikle gençler arasında devletin resmi olarak hristiyanlaştırmayı desteklediği bir süreç vardır.[22] Buna rağmen Acara'da çoğunluğu Hulo bölgesinde Sünni Müslümanlar bulunmaktadır. Bölge Rusya tarafından ilhak edildiğinde, bölge nüfusunun tahmin olarak %80'i Müslüman iken, bugün bölgenin %25-30'u Müslüman kalabilmeyi başarmıştır. Acara bölgesi, SSCB'ye bırakılırken bölgeye özerklik verilmiş, bu özerkliğin garantörü de Türkiye Cumhuriyeti olmuştur. Bölge SCCB'ye bırakılırken bölgenin dini ve etnik yapısına müdahale edilmemesi şartı ile bırakılmıştır. 2014 Acara İstatistik birimi verilerine göre yapılan tahminlerde nüfusun %54,5'ü Gürcü Ortodoks Hristiyan ve %39,8'u Müslümandır. Nüfusun geri kalan kısmını %0.3 ile Ermeni Hristiyanlar, %0.04'ini Katolikler ve %6'sını ise diğerleri oluşturmaktadır.[23]

"Hotel de France" (1900'lerde Mikhaiolovskaya caddesi)

Dipnotlar
  1. "Arşivlenmiş kopya". 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2020.
  2. "Arşivlenmiş kopya". 4 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2020.
  3. "Vikikaynak "Kars Antlaşması"". 26 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2008.
  4. "ASAM Kafkasya Araştırmaları Masası". 22 Şubat 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2008.
  5. "Antlaşmanın Rusça metni". 24 Nisan 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2008.
  6. Türk İstiklâl Harbi IIIncü cilt Doğu Cephesi (1919-1921), Ankara, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, 1995, s. 241-242.
  7. Doğu Cephesi, s. 250.
  8. Doğu Cephesi, s.251, Bois de Barre, İran yolları Mültekasında Seyahat, s. 132.
  9. A.g.e, s. 251, ATASE Arşivi; No. 1/4282, Kls. 590, Dos. 123, Fih. 9.
  10. Doğu Cephesi, s.252-253.
  11. Doğu Cephesi, s.254.
  12. "Çukurova Üniversitesi Stratejik Araştırmalar Merkezi:Karanfil Devrimi". 28 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Kasım 2006.
  13. "Milliyet:Ukrayna'da Pora, Gürcistan'da Kmara, Azerbaycan'da Makam". 29 Mayıs 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2007.
  14. "Aksiyon:Gürcistan'da post modern geçiş". 27 Mayıs 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Kasım 2006.
  15. "Hürriyet:Tiflis Uçağımı düşürecek". 22 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2007.
  16. "Yeni Şafak:Acaristan savaş bekliyor". 15 Mart 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Kasım 2006.
  17. "Gürcistan Anayasası" (PDF). 10 Ocak 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2008.
  18. "მოსახლეობის საყოველთაო აღწერა 2014". საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური. ნოემბერი 2014. 11 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 ივლისი 2016. Tarih değerini gözden geçirin: |erişimtarihi=, |tarih= (yardım)
  19. "Minortiyrights.com". 14 Haziran 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2008.
  20. georgia-ethnic-2014
  21. "Minority Rights:Ajarians". 14 Haziran 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2008.
  22. George Sanikidze and Edward W. Walker (2004), Islam and Islamic Practices in Georgia. Berkeley Program in Soviet and Post-Soviet Studies. University of California, Berkeley Institute of Slavic, East European, and Eurasian Studies.
  23. georgia-religion 2014

Kaynakça

1. M. Fahrettin Kırzıoğlu, Osmanlıların Kafkas – Elleri’ni Fethi (1451 – 1590), Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2. Baskı, Ankara 1998.
3. Fahrettin Murtazaoğlu, "Acaralıların Siyasi Özerklik Hakkının Süjesi Haline Gelmeleri ve Türkiye'nin Bu Sürece Etkisi", Bilig, 2004, s.41-82
4. Süleyman Erkan, Kırım ve Kafkasya Göçleri (1878-1908), KTÜ Kafkasya ve Orta Asya Ülkeleri Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayını, Trabzon 1996.

Dış bağlantılar
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.