İspanya İç Savaşı

İspanya İç Savaşı (İspanyolca: Guerra Civil Española), 17 Temmuz 1936–1 Nisan 1939 tarihleri arasında, demokratik seçimle İkinci İspanyol Cumhuriyeti’ne sadık Cumhuriyetçiler ile General Francisco Franco liderliğinde isyancı bir grup olan Milliyetçiler arasında yaşanmıştır. Savaşı Milliyetçiler kazanmıştır ve Franco, 1939’dan öldüğü yıl olan 1975’e kadar İspanya’yı yönetmiştir.

İspanya İç Savaşı

Bir grup Uluslararası Tugaylar üyesi Belchite Muharebesi'nde bir T-26 tankı üzerinde
Tarih17 Temmuz 1936 – 1 Nisan 1939
Bölge
İspanya, Fas, Sahra Çölü, Kanarya Adaları, Balear Adaları, Gine, Akdeniz, Kuzey Denizi
Sonuç

Milliyetçilerin kesin zaferi

Taraflar
İspanyol Cumhuriyetçiler
Destekleyen
SSCB
Uluslararası Tugaylar
Meksika (askerî değil, sadece diplomatik)		 İspanyol Milliyetçiler
Destekleyen
İtalya
Almanya
Portekiz
Komutanlar ve liderler
Manuel Azaña
Julián Besteiro
Francisco Caballero
Juan Negrín
Indalecio Prieto
Vicente Rojo Lluch
José Miaja
Juan Modesto
Juan Hernández Saravia
Buenaventura Durruti †		 Francisco Franco
José Sanjurjo
Gonzalo Queipo de Llano
Emilio Mola
Juan Yagüe
Manuel Goded Llopis
Miguel Cabanellas
Güçler
450,000
350 savaş uçağı
200 tank		 600,000
600 savaş uçağı
290 tank
Kayıplar

~500,000

400.000 insan kaçtı

Savaş, İkinci İspanya Cumhuriyeti’nin –Başkan Manuel Azaña liderliğindeki– seçili hükûmetine bağlı José Sanjurjo komutası altındaki İspanyol Cumhuriyetçi Ordusu’nun bir grup generalinin pronunciamento’sundan (muhalefeti ilan etmesinden) sonra başladı. İsyankar darbe, İspanya Özerk Haklar Konfederasyonu, dindar-muhafazakâr Carlistler ve faşist Falanjistlerin dahil de olduğu bazı gruplar tarafından desteklendi.

Darbe Fas, Pamplona, Valladolid, Cádiz, Cordova ve Sevilla’daki askerî birlikler tarafından desteklendi. Ancak, önemli şehirlerde isyan eden birlikler (Madrid, Barselona, Valensiya, Bilbao ve Malaga vs.) amaçlarına ulaşamadılar ve hükûmet kontrolü altında kaldılar. Böylece İspanya, askerî ve politik anlamda ikiye ayrıldı. General Francisco Franco tarafından liderlik edilen Milliyetçiler ve Cumhuriyetçi hükûmet, ülkenin kontrolü için savaşıyorlardı. Sovyetler Birliği ve Meksika (diplomatik olarak), Cumhuriyetçilere yardım için araya girerken; Nazi Almanyası ve Faşist İtalya, Milliyetçilere asker ve cephane yardımında bulunuyordu. İngiltere ve Fransa iç savaşa müdahale etmeme siyasetini uygulamıştır.

1937’de Milliyetçiler güney ve batıdaki kalelerinden İspanya’nın kuzey kıyı şeridinin çoğunu ele geçirdiler. Savaşın çoğunda Madrid’i ve Madrid’in güney ve batıdaki alanlarını kuşattılar. 1938 ve 1939’da Katalonya’nın çoğunu ele geçirince savaş Milliyetçilerin zaferiyle ve binlerce solcu İspanyol'un sürgüne gönderilmesiyle sona erdi. Sürgüne gönderilenlerin çoğu Fransa’daki mülteci kamplarına gitti. Savaştan sonraki süreçte General Francisco Franco önderliğinde faşist bir diktatörlük kuruldu ve bütün sol partiler Franco rejimi yapısı içinde tasfiye edildi. Savaş, İspanyol toplumunun uzun süreden beri çözemediği toplumsal sorunları su yüzüne çıkartmış, bu anlamda iç savaş sırasında her iki tarafın da kontrolü altındaki bölgelerde hukuk dışı uygulamalar yaşanmıştır.

Arka plan

19. yüzyıl

19. yüzyıl İspanya için çalkantılı zamanlar olmuştur. Bazı liberaller, geleneksel olarak 1812'deki İspanya Anayasası'nda, İspanya monarşisinin gücünü kısıtlamasının ve liberal bir devletin kurulmasına dair hükümlerin olmasını savunmuşlardır. 1812'de reformlar, Kral VII. Ferdinand'ın anayasayı askıya almasıyla son buldu ve Saint Louis'nin Yüzbinlerce Çocuğu adlı Fransız mobilize askeri birliğin yardımıyla Triento Liberal hükûmeti düşürüldü. 1814 ile 1874 arasında yirmi başarılı darbe yaşandı. Politik sistem ile toplum gerçeklerini eşleştirmek için bazı reformlar yapıldı. Burjuvazide ve ticari sınıfta bazı gelişmeler yaşandı. Feodalite olduğu gibi güçlü kaldı; latifundia denen bir azınlık grup emlakların çoğuna sahipken aynı zamanda hükûmette de önemli görevleri bulunuyordu. Toprak sahiplerinin gücüne zaman zaman endüstri ve tüccar sınıfı tarafından meydan okundu, bu girişimler çoğunlukla başarısızlıkla sonuçlandı.

Kral Birinci Amadeo

1868'teki halk ayaklanmaları Bourbon Hanedanı'ndan Kraliçe İkinci Isabella'nın tahttan indirilmesiyle sonuçlandı. 1873'te Isabella'nın yeniden tahta geçirilmesiyle, Savoy Hanedanı'ndan Kral Birinci Amadeo politik baskılardan dolayı tahttan çekildi ve kısa ömürlü Birinci İspanya Cumhuriyeti ilan edildi. Aralık 1874'teki Bourbon'ların restorasyonundan sonra Carlist'ler ve Anarşistler monarşiye karşı tutum aldı. İspanyol politikacı ve Radikal Cumhuriyetçi Parti lideri Alejandro Lerroux, yoksulluğun üst seviyelerde olduğu Katalonya'ya cumhuriyetçiliği götürdü. Orduya duyulan kinin artması 1909'daki Barselona'da yaşanan Trajik Hafta'nın yaşanmasına sebep oldu.

20.yüzyıl
Ana madde: İkinci İspanya Cumhuriyeti
13 Nisan 1931 tarihli manşet İspanya Cumhuriyet yönünde oy kullandı

1923 yılında monarşinin destek verdiği darbeyle başa geçen Miguel Primo de Rivera 1930 yılı Ocak ayında rejimin sonunu ilan eder.[1] Kral XIII. Alfonso General Dámaso Berenguer'e başbakanlık görevini verse de çok geçmeden meşruti monarşi rejimiyle uyum sağlayamadığı için görevden alınmıştır. Kral tarafından hükûmeti kurmakla görevlendirilen Amiral Juan Bautista Aznar-Cabañas 12 Nisan 1931 tarihinde yerel seçimlerin yapılması kararını alır.[2] Seçimler büyük şehirlerde seçimlere daha önceden San Sebastián Paktı olarak bilinen koalisyon ile giren ve ağırlıklı olarak sosyal-demokrat İspanyol Sosyalist İşçi Partisi ve ona bağlı UGT sendikası ekseninde yer alan Cumhuriyetçi-Sosyalist adaylar tarafından kazanılır. Bu sonuçlardan ve ülkede yayılan cumhuriyet yanlısı gösterilerden korkuya kapılan kral XIII.Alfonso 14 Nisan günü ülkeyi terk eder. İktidar boşluğunu dolduran Cumhuriyetçi-Sosyalist birlik başkent Madrid'de Devrimci Komiteyi ilan eder ve aldığı kararla Cumhuriyetin kurulduğu ilan ederek iktidarı hukukçu Niceto Alcalá-Zamora başkanlığındaki Geçici Hükûmete verir.

İkinci İspanya Cumhuriyeti'nin ilk iki yılındaki icraatına bakıldığında, yeni Cumhuriyetçi Anayasa kabul edilmiş, 15 Aralık 1931 tarihinde Manuel Azaña başkanlığında kurulan Cumhuriyetçi-Sosyalist koalisyon Geçici Hükûmet tarafından başlatılan reformlara devam etmiştir. Bu kapsamda ekonomide, toplumsal hayatta, kültürel alanda modernizasyon hamlelerine girişilmiştir. Bu dönemde Cumhuriyetin Cumhurbaşkanı olarak Niceto Alcalá-Zamora seçilmiştir.

Ülkede yaşanan bu değişimler beraberinde muhalefeti de getirmiştir. Önceki sistemde ayrıcalık sahibi olan çevreler Cumhuriyetçi hamlelere karşı biraraya gelmeye başlar. Özellikle büyük toprak sahipleri, büyük şirketler, Katolik Kilisesi ve dini gruplar ile monarşi yanlıları ve ordu içinde sömürgelerde görev yapan, kendilerine Africanista denilen komutanlar bu bileşim içinde sayılabilir. Cumhuriyetçi hükûmete bir de radikal soldan bir muhalefet geliştirilmiş, CNT ve FAI gibi güçlü anarşist örgütler kendi liberter anlayışları uyarınca Cumhuriyetçi hükûmeti eleştirmiş ve çoğu durumda cephe almıştır.[3]

Cumhuriyet, halkın tüm kesimleri tarafından destek gördü. Mayısta bir taksicinin monarşi destekçileri tarafından saldırıya uğraması, Madrid ve İspanya'nın güneybatısında yaşanan kamuya karşı şiddet gösterileri ve hükûmetin bu olaylara yavaş tepki vermesi sağ kesimi hayal kırıklığına uğrattı.Bu olaylar Cumhuriyet'in kiliseye zulm ettiği görüşlerinin desteklenmesine yol açtı. Haziran ve Temmuz'da Ulusal Emek Konfederasyonu işçileri greve çağırması, UEK ile güvenlik güçleri arasında olayların yaşanmasına sebep oldu. Sevilla'da, güvenlik güçlerinin ve ordunun acımasız müdahalesi işçilerin İkinci İspanya Cumhuriyeti'nin monarşi kadar baskıcı olduğuna dair düşüncelerin oluşmasına öncülük etti ve UEK bu olgunun devrimle yıkılabileceğini açıkladı. Haziran 1931'de yapılan seçimler sosyalistlerin ve cumhuriyetçilerin büyük çoğunlukla iktidara gelmesini sağladı. Büyük Buhran'ın başlangıcıyla, hükûmet kırsal alandaki insanlara sekiz saat çalışma zorunluluğu getirdi ve çiftçilere toprak görevi verdi.

Askerin tartışmalı reformlara destek vermesi faşizmin etkin bir tehdit olarak varlığını sürdürmesine sebep oldu. Aralıkta, yenilikçi, liberal ve demokratik bir anayasa ilan edildi. Katolik bir ülkede tamamen laik bir ortam oluşturulma çabalarında birçok Katolik itiraz etti. Ekim 1931'de, Cumhuriyetçi Minuel Azana azınlık hükûmetinin başbakanı oldu. 1933'te yapılan genel seçimler, anarşistlerin seçime katılmaması, aristokrasinin bir kararnameyle yasadışı sayılması, Casas Vjecas olayı, İspanyol Sosyalist İşçi Partisi'nin cumhuriyetçilere hoşnutsuzluklarından dolayı ve Minuel Azana'nın sağ cephe ile bir ittifak (İspanyol Otonom Sağ Görüşlü Grupların Konfederasyonu- CEDA) kurması, kadınların sağ kesime oy vermesi, sağ kesimin seçimi kazanmasıyla sonuçlandı.

1933'ten sonraki iki senelik dönem "iki kara sene" olarak adlandırılmıştı. Radikal Cumhuriyetçi Parti'den Alejandro Lerroux bir hükûmet oluşturdu ve bir önceki hükûmet tarafından yapılan değişiklikleri geri aldı ve Ağustos 1932'de General Jose Sanjurjo tarafından gerçekleştirilen başarısız darbe girişiminde bulunanlar ve onlara yardım edenleri affetti. Bazı monarşistler amaçlarını gerçekleştirmek için faşist-milliyetçi Falange Espanola y de las JONS (Flanj) hareketine katıldılar. İspanya sokaklarında şiddet tırmanıyordu, barışın sağlanması için gerekli çaba gösterilmesi gerekirken; radikal düşüncelere, hareketlere eğilim giderek artıyordu.

1934'ün son aylarında iki hükûmet çöktü ve yerine CEDA üyelerinin bulunduğu bir hükûmet oluştu. Tarım işçilerinin ücretleri yarıya indirildi ve orduya Cumhuriyetçi kesimden insanlar girmeye başladı. Halk cephesi birliği oluşturuldu. Bu birlik 1936'da seçimleri çok az bir farkla kazanacaktı. Azana azınlık hükûmetini yönetti ama daha sonra nisanda Zamora başkanlığa yerleştirildi. Başbakan Santiago Casares Quigora, generallerce İspanya'nın dağılmaması için önerilen hükûmet önerisini yok saydı.

Askerî darbe

Hazırlıklar
İspanya İç Savaşı'nın haritası (1936–1939).

Bazı şüphelenilen generalleri yerinden almak için, Cumhuriyetçi hükûmet Franco'yu genelkurmay başkanlığından Kanarya Adaları'nın komutanlığına getirdi. Manuel Goded Llopis, müfettiş generalliğinden Balear Adaları'nın komutanlığına atandı. Emilio Mola, Afrika Orduları'nın başından Navarre'deki Pamplona askeri komutanlığına atandı. Fakat bu olay Mola'nın anakarada ayaklanmasına sebep oldu. General Jose Sanjurjo, operasyonun başındaki isimlerden biri oldu ve Carlist'lerle anlaşma yapılmasına yardımcı oldu. Mola ana planlamaları yapan kişiydi ve komuta kademesindeki ikinci kişiydi. Josê Antonio Primo de Rivera Mayıs'ın ortalarında Falanjizm'e karşı gelmekten hapse atıldı.

İç savaş
Teruel kentinde Cumhuriyetçi gönüllülerin toplanması, 1936.
İtalyan uçaklarının Barselona'yı bombalaması.

1939

Cumhuriyet rejiminin ilk başbakanı olan Niceto Alcalá-Zamora'nın ilk işi, Meclis'teki solcu çoğunluğa dayanarak çıkardığı bir dizi kanunla, Kilise'nin aleyhinde reformlar yapmak oldu. Kilise okullarını kapattı ve mallarını elinden aldı. Din adamlarına devlet tarafından yapılan yardımlar kesildi ve ayrıca köylünün durumunu düzeltmek için toprak reformuna girişti. Fakat bu reform çok yavaş ilerleyince köylüler zenginleri gasp etmeye başladı ve köylüler ile zenginler arasında silahlı çatışmalara kadar ilerledi. Hükûmet köylülerin bu hareketini normal karşıladı. Solun bu davranışlarına karşı sağcı tepkinin kendisini hissettirmesi kaçınılmazdı. 1933'ün kasım ayında yapılan seçimin galibi sağcılar oldu. Sağcı tepki, bu sefer sol'un hareketlerini şiddetlendirdi ve 1934'ün ekim ayında Asturias'daki maden işçileri ayaklandı. Bu ayaklanma 3000 insanın ölümüyle sonuçlandı. Ülkede yağmacılık başladı. Bu olaylar yaşanırken 1936 yılında yapılan seçimler sonucu solcular tekrar kazandı. İlk faaliyetleri solcuları hapisten çıkarıp tekrar sağcıları hapishaneye yerleştirmek oldu.

İç savaşın patlak vermesine sebep olan asıl olay 1936'nın temmuz ayında solculardan Castillo adlı birisinin öldürülmesi üzerine, solcular maliye bakanı Calvo Sotelo'yu öldürdü. Ayrıca İspanya İç Savaşı'nda sağcılar milliyetçi, solcular ise cumhuriyetçi olarak adlandırılmıştır.

İspanya İç Savaşı yaklaşık 3 yıl sürmüş ve 1939'un mart ayında milliyetçilerin, Madrid'e girmeleri ile sonuçlanmıştır.

Adolf Hitler ve Benito Mussolini isyanın başlamasından hemen sonra Franco'nun emrine birer uçak filosu göndererek 13.500 kişiyi Fas'tan İspanya'ya taşıdılar. Müteakip günlerde de 200,000'i geçen Alman, İtalyan ve Arap askeri bölgeye sevk edildi. Bunun karşısında Cumhuriyetçiler, SSCB'nin desteği ve muhtelif ülkelerden gelen gönüllülerin desteğini aldılar. Bu savaşta Alman Kondor Lejyonu hava taktiklerini ve teorilerini deneme fırsatı buldu. Bunlar içinde en önemlisi 27 Nisan 1937 yılında Guernica'nın yoğun hava bombardımanı ile yok edilmesiydi.

Guernica kentinin bombardımanı sonrası yıkıntılar.

İspanya'ya oldukça fazla miktarda tank ve zırhlı araç gönderilmişti. Ne var ki, bunlar, zırhlı birlik teorisine uygun olarak kullanılmadı. Tanklar, piyade destek elemanı olarak kaldı. Bu durum, batılı gözlemcilerin zihinlerinde yanlış imaj bıraktı ve onlar tankın stratejik bir unsur olmadığı yanılgısına düştüler.

Mart 1939'da Falanjistler, yarım milyon ölü-yaralı, bir milyondan fazla sürgün ve sınırsız tahribata sebep olarak ülkeye hakim oldular. Almanlar deneyim açısından en kazançlı çıkan ülke oldu. İspanya İç Savaşı Hitler'in durumunu güçlendirdi. Fransa üçüncü bir faşist komşuya sahip oldu.

Ayrıca Akdeniz'deki bu gerginlik Hitler'in Orta Avrupa'da daha rahat hareket etmesini; Avusturya ile Çekoslovakya'yı ilhakını kolaylaştırdı. Ayrıca Madrid'i Berlin-Roma Anti Kominterin paktına yakınlaştırdı. 1940'ta Çelik Pakt adını alacak olan üçlü dayanışmanın temelleri de atılmış oldu.

Sanata etkileri

Ayrıca bakınız
İspanya tarihi

İlgili kitaplar

İlgili filmler

İlgili diziler

İlgili şarkılar

İlgili görüntüler

Notlar

    Kaynakça
    1. García Queipo de Llano, Genoveva (1997). El reinado de Alfonso XIII. La modernización fallida. Madrid: Historia 16. s. 130. ISBN 84-7679-318-9.
    2. Juliá, Santos (1999). Un siglo de España. Política y sociedad. Madrid: Marcial Pons. ISBN 84-9537903-1 s.27-28
    3. Gil Pecharromán, Julio (1997). La Segunda República. Esperanzas y frustraciones. Madrid: Historia 16. ISBN 84-7679-319-7 s.64-68
    4. Katalog kaydı 22 Mayıs 2020 tarihinde erişilmiştir
    This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.