Türkiye Kürtleri

Türkiye Kürtleri, Türkiye sınırları içerisinde yaşayan Kürtlerdir. Yoğun olarak Güneydoğu Anadolu Bölgesi ve Doğu Anadolu Bölgesi'nde olmakla birlikte ülkenin diğer tüm bölgelerinde yaşamaktadırlar. Osmanlı döneminde Konya, Kastamonu, Ankara, Kırşehir, Nevşehir ve Aksaray gibi İç Anadolu'nun köylerine yerleştirilmiş ve Cumhuriyet döneminde İstanbul, İzmir, Ankara, Adana, Mersin, Gaziantep, Samsun, Tokat, Amasya[1] ve Bursa gibi Türkiye'nin diğer kentlerine göç etmişlerdir. Türkiye Kürtleri'nin toplam nüfusu 12.000.000 ila 22.000.000 arasında[2][3][4][5] olduğu çeşitli kaynaklarda geçmektedir.

Türkiye Kürtleri
Önemli nüfusa sahip bölgeler
Diller
Kürtçe · Türkçe
Din
İslam
(Şafii, Hanefi, Alevilik)
Kürtlerin çoğunluğu ve azınlığı oluşturduğu alanlar.
  %50+
  %20–50

Tarihçe

Doğu Anadolu Bölgesi'nde Türkmenler ve Kürt aşiretleri 10. yüzyıldan beri birlikte yaşamaktadırlar. Bölgedeki Türkmen ve Kürt aşiretleri Selçuklu dönemi, Akkoyunlular ve Karakoyunlular dönemi, Safevî dönemi daha sonra da Osmanlı İmparatorluğu dönemini beraber geçirmişlerdir. Örneğin; Akkoyunluların başkenti Diyarbakır'dır ve Kürtler hükümdar Uzun Hasan'ın sarayında görev almışlar; bürokrasi ile askeri teşkilatta birlikte hareket etmişlerdir.

İran halklarından olan Kürtlerin tarihi ile ilgili yapılan araştırmalarda, Ortadoğu'da kurulan Sadakiyan,[6]  Aisaniler,  Şeddadiler, [7] Büveyhoğulları,[8] Kakuyiler[9] Revvadiler,[10] Hasanveyhiler,[11] Annaziler,[12] Mervaniler,[13][14][15][16] Hezarhespiler[17], Eyyubiler, [18][19] Zend Hanedanı[20][21][22] devletlerinin kurucularının Kürtler olduğu düşünülmektedir.

1514 yılında, Yavuz Sultan Selim ile 23 Kürt beyliği arasında imzalanan anlaşma, bir bakıma Kürtlere tanınan bir "muhtariyet"in belgesidir:

  1. Osmanlı yönetimine bağlı olarak Kürt emirliklerinin özerkliklerini korumak,
  2. Kürt Emirlikleri'nde de yönetim babadan oğula geçerek sürecek, eskiden beri yürümekte olan yönetim yürürlükte kalacak ve bu konuda ferman padişahtan çıkacak,
  3. Kürtler, Türklere bütün savaşlarda yardım edecekler,
  4. Türkler de Kürtleri bütün dış saldırılardan koruyacaklar,
  5. Kürtler, devlete verilmesi gereken her türlü vergiyi ödeyecekler.
  6. Bu anlaşma Sultan Selim ile ona boyun eğen Kürt Emirlikleri arasında yapılmıştır." (M. Emin Zeki, Kürdistan Tarihi, Syf.83)

Devlet İstatistik Enstitüsü (2005'ten sonra 'Türkiye İstatistik Kurumu') tarafından 1965'te yapılan Genel Nüfus Sayımına göre 'te 31.391.421 olan Türkiye nüfusunun 2.370.233'ünün anadilinin Kürtçe olduğunu, ikinci dili dahil Kürtçe bilen toplam kişi sayısının ise 2.820.231 olduğu belirlenmiştir.[23] Buna göre nüfus kaydında Kürtçenin anadil ve ikinci dili olarak geçtiği kişi sayısı toplam nüfusun yüzde 8,98'ine tekabül etmektedir. Bununla birlikte 1965 sonrası nüfus sayımlarında ana dil mevzu bahis edilmediği için daha güncel verilere nüfus sayımları doğrultusunda ulaşmak mümkün değildir.[24][25]

Bismil'de iki Kürt çocuğu
Kürt kadın ve kızı (Van, 1973)

Kültür ve sosyal hayat
Daha fazla bilgi için: Türkiye'deki Kürtlerin insan hakları
Mezopotamya bölgesi
Güneydoğu'da en çok bilinen ve halk arasında anlatılan Şahmeran efsanesinden bir figür.

Hint-Avrupa dillerinin İran dilleri öbeğine mensup bir dil konuşan Kürtlerin kültürünün temeli, Mezopotamya menşelidir. Diğer Anadolu uygarlıkları ve İslam uygarlıklarından gelen kültürün de birleşmesiyle Kürt kültürü ortaya çıkmıştır. Selçuklu ve Osmanlı dönemiyle beraber daha melez bir kültür ortaya çıkmıştır. 1923 yılından itibaren yapılan reformlarla daha çok şehirlerde yaşayan Kürtler, devlet memurluğu gibi sebeplerle batılı hayat tarzını benimsemişlerdir. Toplum hayatında ve gündelik hayatta din ile toplum ilişkileri birbirinden ayrılmıştır. Taşrada yaşayan Kürtler ise, daha çok geleneksel Kürt kültüründe kalmışlardır. Yerel yaşamda, aşiretlerin, törelerin ve dinin etkisi büyük olmaktadır.

Folklor

Türkiye Kürtleri'nin çok köklü halk kültürleri vardır. Özellikle sözlü edebiyatın ve sözlü kültürün daha çok gelişmesi, geniş bir halk literatürü ortaya koymuştur. Kürt halkının kültürü, üzerinde yaşadıkları coğrafyanın bir yansımasıdır. Kürt masalları (çîrok) ve halk hikâyeleri sözel olarak gelişen edebiyatta oldukça önemlidir: Mem û Zîn, Seyre, Metran Îsa, Nuho ile Kalo gibi aşk, kahramanlık, dayanışma, ihanet gibi temaları işleyen masallar oldukça bilinir. Sözlü anlatıma dayanan bu masallarda Kürt halkının özlemleri, acıları, umutları ortaya konur. Kürtlerin yazılı kültür araçlarından büyük ölçüde yoksun kaldığı düşünüldüğünde en yaygın sözlü anlatım aracı olarak masalların bu toplumda başka toplumlara kıyasla çok daha büyük bir rol üstlendiği anlaşılabilir. Güneydoğu'da en çok bilinen ve halk arasında anlatılan Şahmeran efsanesi ise oldukça etkileyici bir efsanedir.

El sanatları içerisinde kilimcilik, kuyumculuk, takı zanaatçılığı, ipekçilik, bakırcılık önde gelmektedir.

Davul, zurna eşliğinde oynanan Kürt oyunları yörenin aşk, ıstırap, doğa olayları ve bazen de aşiretlerinin sosyal durumlarını konu alır. Kürt oyunları halk oyunları içerisinde halay sınıfına girmektedir. Fırat Nehrinin doğusundan Van gölü'ne kadar olan bölgede ismen ve oynayış bakımından farklılıklar olsa da genel itibarıyla benzer tipte oyunlar görülür. Örneğin; Delilo, Halay, Esmer, Çaçan, Tek ayak, Çift ayak ve Çepik temel oyunlardır.

Yöresel giyim hala bölgede canlılığını korumakta ve özellikle taşralı kadınlar yöresel kıyafet giyimlerini sürdürmektedirler.

Kürtlerde türkü söyleme geleneği çok eskilere gider. Konusuna göre ölüm, ayrılık, savaş, çocuk, doğa konularında olabilir. Türküleri genellikle hece vezninin 7, 8 ve 11’li kalıplarıyla kıtalar hâlinde söylenir. 6/8, 2/4, 10/8 usullerde söylenir. Türküleri çoğunlukla uzun hava özelliği taşımaktadır. Özellikle gazeller, hoyratlar, bozlaklar yaygındır. Kaval (bilur), mey (düdük), zurna (zirne), tembur (bisk), dembilk, davul (dahol), kemençe (rebab), klarnet (girnata) ve cümbüş genel enstrümanlardır. Bir Türk çalgısı olan bağlama; geleneksel Kürt müziğinde –semahlar dışında- pek yeri olmayan bir enstrümandır ve daha yakın dönem icracıların geleneksel şarkıları yorumlamasında kullanılmaya başlanmıştır.

Kürt mutfağı binlerce yıllık etkileşimle günümüze gelmiş gayet zengin ve farklı bir mutfaktır. Mutfağın temel malzemeleri kuzu eti, yöresel baharatlar (sumak, kişniş, karabiber vs.), pirinç, sakatat çeşitleri, tereyağı, bulgurdur. Bu nedenle Kürt mutfağı ağır yemeklerden oluşur. Mutfağın temel bileşenleri Kebaplar, lahmacunlar, Etli yemekler ve hamurlu tatlılar olup Türkiye'nin ve dünyanın her yerinde tanınmakta ve tercih edilmektedir. Fast-Food kültürünün arttığı bu devirlerde, fast-food la yarışabilir hızlı hazırlanabilen bir mutfaktır.

Türkiye Kürtlerinin yerel kıyafetleri ve oyunlarından bir örnek

Türkiye Kürtleri'nin önemli bir özelliği de aşiret yapılanmalarıdır. Ortaçağdan günümüze gelen bu özelliğe hâlen sahip olan Kürtler, aşiret yaşamından bireysel yaşama geçememişlerdir. Bir Kürt aşireti nüfus olarak çoğunluğa bakılmaksızın dört ana unsura sahiptir:

  1. Aşirette aristokrat bir ailenin ve reisin bulunması
  2. Abitler adı verilen hizmetli sınıfın ve ailelerinin bulunması
  3. Aşiret bireylerine ya da aşiretin üst sınıfına ait toprakların bulunması
  4. Molla ve şeyh ailelerinin mevcudiyetinden oluşan bir ruhban sınıfının bulunması

Bu şartların yanında bir aşiret en az iki kabilenin bir araya gelmesiyle oluşturulabilirdi. Bir Kabile 2 Bav‘dan, bir Bav 2 Malbat‘dan, bir Malbat ise 2 Mal‘dan oluşmaktaydı.

Dil

Türkiye Kürtleri, Kürtçenin Kurmanci lehçesini ve Türkçeyi konuşurlar.

Din

Türkiye Kürtlerinin büyük çoğunluğu, din bakımından İslam'ın Sünni mezhebinden olup, Sünnilerin büyük bir kısmı Şafii mezhebine diğer bölümü ise Hanefi mezhebine bağlıdır. Bunun yanı sıra bir bölümü Alevi, Maliki ve Hanbeli mezheplerine bağlıdır. Başlı başına bir inanç olarak kabul edilen Yezidilik ve Bahailik çok az sayıda Kürt'ün dinidir. Ayrıca çok az sayıda Hıristiyan Kürt aileleri de mevcuttur.

Aşiretler

Aşiret konfederasyonları;

Reşwan, Reşî, Rışvan, Reşo olarak da anılan Rişvan Aşireti, aslen Maraş-Antep dolaylarında meskûn olan ve tarihi süreç içerisinde iskân ve sürgün politikalarından dolayı geniş bir coğrafyaya dağılmış olan aşiret konfederasyonudur ve Urfa, Rakka, Halep, Kilis, Diyarbakir, Antep, Erzurum, Mardin, Malatya, Ankara, Maras, Adiyaman, Nizip, Birecik, Siverek, Sivas, Elazig, Kırşehir ve Konya'da yaşarlar. Ertuşiler Van Gölü’nün güneyi ile Zaho ve Duhok arasında; Barzaniler Zap nehrinin yukarı yakaları ile Hakkarî arasında yaşar. Zırkiler (Zırıkan) Aşireti mensupları ise Erzurum'un kuzeyinde, Diyarbakır-Mardin ve çevresinde yaşarlar.Van gölünün güneyindeki diğer gruplar Botaniler ve Herkilerdir. Kars ve çevresinde Celaliler, Bingöl-Erzurum arasında Cibraniler, Van'ın doğusunda Milaniler ve Şakakiler, yine Hakkâri'nin kuzeyinde Piniyaniler, Van gölünün kuzeyinde Sipkaniler, Antep-Maraş çevresinde Beraziler, Uludere çevresinde Berwariler, Semsur ve çevresinde Çavreşiler (Alevidir), Erzincan-Tunceli arasında Dersimiler (Alevidir), Mardin ve çevresinde Haverkailer, Fırat'ın batısında Koçgiriler (Alevidir), Bingöl ve Muş ta Xormekliler (Alevidir), Erzincan'ın doğusunda Kureşiler (Alevidir), Fırat ile Mardin arasında yayılan Milaniler, Bingöl-Diyarbakır arasında Motkiler yaşar. Bunun yanında Cizre ve çevresinde Silvaniler; Musul-Antakya hattında Yezidiler ayrı birer konfederasyondur. Bunun yanında Güneydoğu Anadolu'da konfedere olmayan aşiretler de oldukça fazladır. Konfederasyonların çoğu çözülmüştür.

Ekonomik durum

2010 yılında KONDA'nın yaptığı araştırmaya göre Türkiye'de Kürtlerin %23'ü açlık, %53'ü yoksulluk sınırının altında yaşamaktadır.[26]

Ayrıca bakınız

Kaynakça
  1. "Göynücek'teki 4 Kürd yerleşimi". 20 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ekim 2014.
  3. "Over 22.5 million Kurds live in Turkey, new Turkish statistics reveal". 8 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2015.
  4. Yildiz, Kerim; Fryer, Georgina (2004). The Kurds: Culture and Language Rights. Kurdish Human Rights Project. Data: 18% of Turkey, 20% of Iraq, 8% of Iran, 9.6%+ of Syria; plus 1–2 million in neighboring countries and the diaspora
  5. Ağirdir, Bekir (21 Aralık 2008). "Kürtlerin nüfusu 11 milyonda İstanbul"da 2 milyon Kürt yaşıyor – Radikal Dizi". Radikal.com.tr. Erişim tarihi: 12 Temmuz 2013.
  6. M.Th. Houtsma, 1993, E. J. Brill's first Encyclopaedia of Islam 1913-1936 - Page 1033, Brill
  7. Shaddadids, C.E. Bosworth, The Encyclopedia of Islam, Cilt 9, sayfa 170
  8. Lokman I. Meho,Kelly L. Maglaughli (1968), Kurdish culture and society: an annotated bibliography, ISBN  9780313315435
  9. Margaretha T. Heemskerk, Suffering in the Mu'tazilite theology, (Brill, 2000), 54.
  10. Seref Han Bitlisi, Serefname, Revvadi Kürtleri
  11. https://books.google.fr/books?id=DoNSXwb8D9EC&pg=PA117&hl=tr#v=onepage&q&f=false
  12. "Arşivlenmiş kopya". 26 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2016.
  13. "Stefan Heidemann: A New Ruler of the Marwanid Emirate in 401/1010 and Further Considerati­ons on the Legitimizing Power of Regicide. In: Aram 9-10 (1997-8), pp. 599-615" (PDF). 15 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2016. 90. harf sırasında bulunan |başlık= parametresi soft hyphen character içeriyor (yardım)
  14. The Cambridge History of Iran, 5. cilt, s. 199.
  15. The History of al-Tabari Vol. 21: The Victory of the Marwanids A.D. 685-693/A.H. 66-73 (SUNY series in Near Eastern Studies) Paperback – March 16, 1990, s. 89.
  16. Disadur dari buku: “Kritik terhadap Gus Dur dan  Sa’id Aqil & Menyiasati Bahaya Syi'ah di Kalangan Nahdlatul Ulama di Penghujung Abad ini, karya KH. Abdul Hamid Baidlowi, Pengasuh Pondok Pesantren Al-Wahdah Sumber Girang Lasem Rembang Jawa Tengah, Penerbit Pondok Pesantren Al-Wahdah, Rajab 1431/Juni  2010, s.13-26.
  17. B. Spuller, Atabakan-e Lorestan, Encyclopaedia Iranica.
  18. Muhammed bin İbrahim bin Muhammed bin Ebil-Fevâris Abdülazîz El-Ensârî El-Hazrecî, Târihu Devletil-Ekrâd, Miilet Genel (Hekimoğlu Ali Paşa) Kütüphanesi, No:695)
  19. Hakan Özoglu, Kurdish Notables and the Ottoman State: Evolving Identities, Competing Loyalties, and Shifting Boundaries, SUNY Press, 2004, ISBN 0791485560, s. 46.
  20. A fourth pretender was Karim Khan, son of Aymak of the Zand, a section of Lak tribe, Sir Percy Molesworth Sykes, A History of Persi, Macmillan and co., limited, 1930, p. 277. 27 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  21. One of the contenders for power was Karim Khan Zand, a member of the Lak tribe near Shiraz, William Marsden, Stephen Album, Marsden's Numismata orientalia illustrata, Attic Books, 1977, ISBN 978-0-915018-16-1, p. 158. 24 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  22. Karim Khan, the founder of the Zand dynasty of Persia that succeeded the Afsharids, was himself born to a family of these Lak deportees (of the Zand tribe), Mehrdad R. Izady, The Kurds: A Concise Handbook, Taylor & Francis, 1992, ISBN 978-0-8448-1727-9, p. 12. 3 Mayıs 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  23. Zeyneloğlu, Sinan; Civelek, H. Yaprak; Coşkun, Yadigar (2011). "Kürt sorununda antropolojik ve demografik boyut: Sayım ve araştrma verilerinden elde edilen bulgular". Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi. 8 (1). ss. sf. 351. ISSN: 1303-5134. 23 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ekim 2020.
  24. Held, Colbert C. (2000). "The Turkish Population". Middle East patterns: places, peoples, and politics. Westview Press. ISBN 0813334888.
  25. Houston, Christopher (2005). "Creating a Diaspora within a Country: Kurds in Turkey". Encyclopedia of Diasporas. II. Springer US. ss. 403-414. ISBN 978-0-306-48321-9.
  26. "Kürtler açlık ve yoksulluk içinde". KONDA. Radikal. 3 Aralık 2010. 13 Nisan 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi.

Yararlanılan kaynaklar
  • Metin Heper, "Devlet ve Kürtler”
  • Cevdet Hergül,"Hamidiye Alayları"
  • Mustafa Akyol, "Türkler, Kürtler ve Osmanlılar"

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta Türkiye Kürtleri ile ilgili çoklu ortam kategorisi bulunur.

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.