Kürtlerin kökeni

Kürtlerin kökeni, Orta Doğu tarihi ile ilgili bir konudur. Akademisyenler, Kürt sözcüğünün kökeni için farklı teoriler ortaya atmışlardır. İngiliz Oryantalist Godfrey Rolles Driver'a göre, Kürt terimi, MÖ 3. bin yılda Sümer kil tabletlerinden bulunan Sümerce Karda olarak geçen ulus ile ilişkilendirilmiştir,Karda savaşçı Dağ Halkı anlamına gelmektedir. Bir teoriye göre, Orta Farsçada "göçebe; çadır-satıcısı" terimi olan 𐭪𐭥𐭫𐭲 kwrt- olarak kullanıldığı öne sürülmüştür.[1] Ardından bu terimin Cyrtii/Kurtii veya Corduene/Karduya'nin eski bir toponimi veya kabile adından türetildiği sonucuna varılmıştır.[2]

21 Saçaklı Kürt Güneşi
Bu sayfa dizisi bir parçasıdır:

Kürtler ve Kürt Tarihi

Etimoloji

"Kürt" sözcüğünün en eski yazılış biçimi olarak Sümer tabletlerinde geçen (MÖ 3. binyıl) ve yine bir halkı ve devleti ifade etmek için kullanılmış olan Karda-ka, (dağlılar) terimi ile ilişkilendirilmiştir.[3][4] Kürt sözcüğü tarih sürecin farklı formlarda ve farklı uluslarca kendi dillerine göre benzer kelimeleri fakat kısmen farklı anlamlarda karşımıza çıkmaktadır. Bir teoriye göre, Orta Farsça'da "göçebe; çadır-satıcısı" terimi olan 𐭪𐭥𐭫𐭲 kwrt- sözcüğünden geldiği düşünülmüştür.[5] Ardından İslam fetihlerinde, İran'ın fethinden sonra bu terim Arapçaya aynı şekilde kabul edilmiş ve özellikle İranlı göçebe kabileler için kullanılmıştır.[6] 16.Yüzyılda Şerefhan-ı Bitlisi’ye göre Kürtler dört gruptan oluşmaktadır: Kurmanç, Lur, Kelhor ve Goran ayrıca her biri farklı bir lehçe veya dil varyasyonu konuşmaktadır. Ludwig Paul ise (2008) Kürt dilinin Şerefhan tarafından kaydedildiği şekliyle 16. yüzyıl kullanımının dilsel gruplamaya bakılmaksızın, yine de Kurmanç, Lur, Kelhor ve Goran'ı birleştiren Kuzeybatı İran "Kürt" etnik kimliğini yansıtabileceğini belirtmektedir.[7] Eski bir toponim kökenli Orta Farsça sözcüğü olan kwrt'a gelince, bunun bir Bronz Çağı toponimi olan Kardu veya Kar-da'yı yansıttığı ortaya koyulmuştur.[8] Arapça’da ise bu isim Kur’an da belirtilen ve Kürtler’in yaşadığı coğrafyada bulunan Cudi dağıyla ilişkilendirilmiş ve Kardu'ların atalarına Guti denmesi itibari ile bu teori daha da güçlü bir hal almıştır.[9][10] Klasik antik çağda ise Grek kaynaklarında ilk kez MÖ 4. yüzyılda Ksenofon tarafından kaleme alınmış Anabasis (Onbinlerin Dönüşü) adlı eserde modern Cizre bölgesi içinde kalan Cudi dağlarında yaşayan savaşçı "Karduchoi" halkından bahsetmektedir.[11][12] Bu bilgiler dahilinde, Corduene veya Karduya'yı proto-Kürt bölgesi ve Kürtlerin ataları olarak kabul görülmüş ve bu görüş bazı akademik bulgular ile desteklenmiştir.[12][13][14][15][16][17] Ayrıca V.Minorsky Romalılar ve Yunanlar İran'da yaşayan Kürtler için "Cyrtiiler" dediklerini ve söz konusu bölgenin ilk kez "Kardu" isminin kullanıldığı Zagros Dağları'nın batısındaki topraklar içindeki Kürtler’i kast ettiklerini ifade etmiştir.[18]

Kürt dili

Kürtçe hakkındaki mevcut bilgi durumu, en azından kabaca, çağdaş Kürt lehçelerinin konuşmacılarının ana etnik çekirdeğinin oluşturulduğu alanların yaklaşık sınırlarının çizilmesine izin vermektedir. Kürtçe Hint-Avrupa dil ailesinin Batı İran koluna ait bir dildir. Genellikle Kuzeybatı İran dilleri arasında sınıflandırılmıştır.[19] Ludwig Paul, Kürtçenin köken olarak Kuzeybatı İran dili [7] gibi göründüğü sonucuna varmış ancak uzun süre devam eden ve yoğun tarihsel temaslar nedeniyle Farsça gibi Güneybatı İran dilleriyle de birçok özelliği paylaştığını ifade etmiştir.[20]

Etnogenez
M.Ö son yüzyıllarda Karduya ve Adiabene krallıklarını gösteren harita. Mavi çizgi keşif gezisini ve MÖ 401'de Karduya'dan on binlerin geri çekilmesini gösterir.

Kürt sözcüğü, 16. yüzyılda Şerefhan tarafından, her biri farklı bir lehçe veya dil varyasyonu konuşan dört kabile grubunu, Kurmanç, Lur, Kelhor ve Goran'ı kapsayan ulus için kullanılmaktadır. Pavlus (2008), Kürtlerin uyumlu bir Kuzeybatı İran grubu olarak yeni bir etnogenez olduğuna işaret ediyor, çünkü bu dört gruptan üçü bugün en azından kısmen Kürt olarak tanımlayan grupların ataları olarak tanımlanabilirken, Lurlar Kürt bir gruptur ve aslında Kuzeybatı İran'a değil, Güneybatı İran dilbilimsel ailesine aittir. Pavlus ayrıca, açıkça Kürtçe yazılmış ilk metinlerin aynı dönemde göründüğünü belirtmektedir.[20]

Öncül gruplar

Kürt halkının, Lullubi,[21] Guti[21], Cyrtians[22], Carduchi[23][24] de dahil olmak üzere, birbirlerini takiben daha önceki bazı kabile veya etnik grupları[25] birleştiren heterojen kökenlere sahip olduğuna inanılmaktadır.[26][27] Kürt etnogenezine katkıda bulunmuş olabilecek çeşitli selef grupları arasında antik çağlardan (Gutiler, Orta Tunç Çağı halkıdır),[28]Kürtlerin tanımlanabilir bir Kuzeybatı İran dilinin (yani Kürtçe) konuşmacı olarak ortaya çıkmasına olanak sağlamıştır. George Rawlinson gibi 19. yüzyıl akademisyenleri, Carduchi'nin "Kürdistan" ın eski sözcüksel eşdeğeri olduğunu düşünerek Karduya ve Kardukhi'yi modern Kürtlerle ilişkilendirmişlerdir.[29][30][31] Ve bu görüş, Corduene'yi proto-Kürtçe[30] veya günümüz Kürdistanı'na eşdeğer olarak kabul etmiş ayrıca yeni akademik kaynaklar tarafından da desteklenmiştir.[32] Bu ismin sayısız biçimleri mevcuttur, ama -kh latincede kısmen zor ifade edilmektedir, o yüzden Kardukh'un (Karduk) sonundaki '-kh', Ermeni dilinde'ki çoğul ekinden gelmesi büyük bir ihtimaldir.[33] Kardukların İrani bir dilin konuştuğu iddiasıda mevcuttur.[34] Genelde Medlerin, Kürt (ve Beluçlar) etnogenezi için bir başlangıç ​​noktası olduğuna inanılmaktadır. Bu inanış 20. yüzyılda Kürtler arasında tarihsel bir anlatı olarak doğallık bulmuştur, böylece bazı uzmanlar bunun yanlış olduğuna inanmasına rağmen, Kürtlerin Medler olarak tanımlanması artık Kürt milliyetçi anlayışında yaygın bir durum haline gelmiştir.

Köken efsaneleri

Kürtlerin kökenlerini detaylandıran birçok efsane vardır. Bunlardan biri Yahudi inancına göre;

"Kürtlerin Kral Süleyman’ın Cin hizmetçilerin’in soyundan geliyor olmasıdır. İnanışa göre Kral Süleyman haremi için Cinlerine beş yüz güzel cariye getirmeleri için Avrupa'ya gönderdi. Ancak Cinler güzel cariyeleri bulup İsrail’e dönene kadar Kral Süleyman’ın öldüğünü işittiler. Böylece, cinler Zagros dağlarına yerleşti, ve getirdikleri kadınlarla evlendi ve hem güzellikte, hem de güç ve kuvvette dünyada eşine rastlanmayan nitelikte çocukları oldu ardından onlardan olan çocuklar Kürt olarak adlandırıldı".[35][36][37][38][39][40][41]

Nuh'un gemisinin dağın tepesine inişinin tasviri

Bunlardan bir diğeri ise yaklaşık bin yıl önce Firdevsi tarafından Şahname’de şiirleştirilmiştir. Firdevsi’nin rivayetine göre;

"Bir zamanlar Azdehhak adlı zalim bir hükümdar vardı. Bu zalim kralın omuzlarında iki büyük yılanbaşı belirmiştir. Doktorlar bunları yok edememiş ve aciz kalmışlardı. Ardından Doktorlar bu sebepten ötürü her gün iki insanın beyni ile onları beslemek ağrılarını dindirmek zorunda kalırlar. Bu da her gün iki insanın boğazlanması ve beyinlerinin çıkarılması anlamına geliyordu. Bu durum uzun bir süre bu şekilde devam etti. İnsanlar canlarını kurtarmak için ülkeyi ve kentleri terk edip dağların zirvelerine sığınmaya başladılar. Vadilerin derinliklerinde saklanmaya başladılar. Böylece gün geçtikçe bu halk çoğaldı ve içlerinde Demirci Kawa adlı bir şahıs isyan etti. Kralın katliamlarından hoşnut kalmayan insanlar onun etrafında birleştiler. Zulümden kurtulmak için dağlara sığınanlar ona katıldılar. Azdehhak ve ailesi tahttan indirildi. Kawa yeni Kral olarak seçildi ve takipçileri Kürt halkının başlangıcını oluşturdu."[42][43]

Ayrıca Osmanlı Döneminde Evliya Çelebi'nin seyahatnamesinde Kürtlerin doğuşu ile ilgili de bir efsane vardır. Evliya Çelebi bu efsaneyi Ermeni bir tarihçi olan Migdisî'den öğrendiğini belirtiyor:

"Tarihçi Migdisî'ye göre, Nuh Tufanı'ndan sonra inşa edilen ilk kasaba Cudi kasabasıydı, onu Sincar ve Silvan kaleleri izledi. Cudi kenti, 600 yıldan az yaşamamış ve Kürdistan'ın uzunluğunu ve genişliğini gezmiş olan Peygamber Nuh'un cemaatinden Melik Kürdim tarafından yönetiliyordu. Silvan’a geldiğinde iklimi sevdi ve oraya yerleşti, kendisinden koca bir zürriyet doğdu.  İbranice'den bağımsız olarak kendi dillerini konuştular. Ne İbranice ne de Arapça, Farsça, Dari veya Pehlevi değil; hala Kürdim'in dili diyorlar. Silvan'da doğup konuşulan ve şu anda Kürdistan'da kullanılan Kürt dili, adını Peygamber Nuh topluluğundan Melik Kürdim'e borçludur."[44]

Ayrıca bakınız

Kaynakça
  1. Asatrian, Prolegomena to the Study of the Kurds, Iran and the Caucasus, böl.13, s. 1–58, 2009.
  2. W. Adamec, Ludwig (2009). Historical Dictionary of Islam. Scarecrow Press. s. 84. ISBN 978-0-8108-6161-9
  3. "Arşivlenmiş kopya". 8 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mart 2016.
  4. Reynolds, G. S. "A Reflection on Two Qurʾānic Words (Iblīs and Jūdī), with Attention to the Theories of A. Mingana". Journal of the American Oriental Society 124 (4 date=October–December 2004): 683, 684, 687.
  5. Safrastian, Kurds and Kurdistan, The Harvill Press, 1948, s. 16 and s. 31.
  6. Martin van Bruinessen, "The ethnic identity of the Kurds", in: Ethnic groups in the Republic of Turkey, compiled and edited by Peter Alford Andrews with Rüdiger Benninghaus [=Beihefte zum Tübinger Atlas des Vorderen Orients, Reihe B, Nr.60]. Wiesbaden: Dr. Ludwich Reichert, 1989, s. 613–21
  7. Paul, Ludwig (2008). "Kurdish language I. History of the Kurdish language". In Yarshater, Ehsan (ed.). Encyclopædia Iranica. London and New York: Routledge. Archived from the original on 4 December 2011. Retrieved 28 August 2013.
  8. Hakan Ozoglu, Kurdish notables and the Ottoman State, 2004, SUNY Press, 186 s., ISBN 0-7914-5993-4 bkz.s.23
  9. G. S. Reynolds, A Reflection on Two Qurʾānic Words (Iblīs and Jūdī), with Attention to the Theories of A. Mingana, Journal of the American Oriental Society, böl. 124, No. 4 (October –December , 2004), s. 675–689. (bkz. s.683, 684 & 687)
  10. Ilya Gershevitch, William Bayne Fisher, The Cambridge History of Iran: The Median and Achamenian Periods, 964 s., Cambridge University Press, 1985, ISBN 0-521-20091-1 ,  ISBN 978-0-521-20091-2
  11. Ksenofon, Anabasis s. 259, 263, 265
  12. Revue des études arméniennes, böl.21, 1988-1989, s.281, By Société des études armeniennes, Fundação Calouste Gulbenkian, Published by Imprimerie nationale, P. Geuthner, 1989.
  13. N. Maxoudian, "Early Armenia as an Empire: The Career of Tigranes III, 95–55 BC", Journal of the Royal Central Asian Society, Vol. 39, Issue 2, April 1952, s. 156–63.
  14. A.D. Lee, The Role of Hostages in Roman Diplomacy with Sasanian Persia, Historia: Zeitschrift für Alte Geschichte, bök. 40, No. 3 (1991), s. 366–74 (bkz.s. 371)
  15. Rawlinson, George, The Seven Great Monarchies of the Ancient Eastern World, Böl. 7, 1871.
  16. Grässe, J. G. Th. (1909) [1861]. Orbis latinus; oder, Verzeichnis der wichtigsten lateinischen orts- und ländernamen (Almanca) (2nd bas.). Berlin: Schmidt. OCLC 1301238.
  17. Kurds. The Columbia Encyclopedia, Sixth Edition. 2001-07
  18. V.Minorsky, Kürtler ve Kürdistan, Doz yayınları s.45
  19. Gernot Windfuhr, ed., 2009. The Iranian Languages. Routledge.
  20. Ludwig Paul "HISTORY OF THE KURDISH LANGUAGE 17 Kasım 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.", Encyclopedia Iranica (2008)
  21. Thomas Bois, The Kurds, 159 s., 1966. (bkz s.10)
  22. Encyclopedia Iranica, "Carduchi" by M. Dandamayev
  23. Ilya Gershevitch, William Bayne Fisher, The Cambridge History of Iran: The Median and Achamenian Periods, 964 pp., Cambridge University Press, 1985, ISBN 0-521-20091-1  ISBN 978-0-521-20091-2
  24. David McDowall, A modern history of the Kurds, 515 pp., I.B.Tauris, 2004, ISBN 1-85043-416-6, ISBN 978-1-85043-416-0
  25. "Excerpt 1: Bois, Th.; Minorsky, V.; Bois, Th.; Bois, Th.; MacKenzie, D. N.; Bois, Th. "Kurds, Kurdistan." Encyclopaedia of Islam. Edited by: P. Bearman , Th. Bianquis , C. E. Bosworth , E. van Donzel and W. P. Heinrichs. Brill, 2009. Brill Online". 23 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2020.
  26. Izady, Mehrdad R (1992). The Kurds: A concise handbook. p. 74. ISBN 978-0-8448-1727-9
  27. M. Van Bruinessen, Agha, Shaikh and State, 373 s., Zed Books, 1992. s.122
  28. According to J.P. Mallory, the original Gutians precede the arrival of Indo-Iranian peoples (of which the Kurds are one) by some 1500 years.Mallory, J.P. (1989), In Search of the Indo-Europeans: Language, Archaeology, and Myth, London: Thames & Hudson
  29. Rawlinson, George, The Seven Great Monarchies Of The Ancient Eastern World, Vol 7, 1871. (copy at Project Gutenberg)
  30. J. G. Th. Grässe (1909) [1861]. "Gordyene". Orbis latinus; oder, Verzeichnis der wichtigsten lateinischen orts- und ländernamen (in German) (2nd ed.). Berlin: Schmidt. OCLC 1301238 http://www.columbia.edu/acis/ets/Graesse/orblatg.html#Gordyene 5 Temmuz 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  31. Kurds. The Columbia Encyclopedia, Sixth Edition. 2001-07
  32. A.D. Lee, The Role of Hostages in Roman Diplomacy with Sasanian Persia, Historia: Zeitschrift für Alte Geschichte, Böl. 40, No. 3 (1991), s. 366-374 (bkz s.371)
  33. M.Th. Houtsma, E.J. Brill's first encyclopaedia of Islam, 1913-1936, ISBN 90-04-08265-4 bkz s.1133
  34. M. Chahin, Before the Greeks, p. 109, James Clarke & Co., 1996, ISBN 0-7188-2950-6
  35. Kahn, M. (1980). Children of the Jinn: in Search of the Kurds and their Country. Michigan: Seaview Books, pp. xi.
  36. Zorab Aloian. "The Kurds in Ottoman Hungary". Transoxiana: Journal Libre de Estudios Orientales. Buenos Aires: Universidad del Salvador. December 9, 2004
  37. Baron Patrick Balfour Kinross, Within the Taurus: a journey in Asiatic Turkey, 1970, s,191 bkz s. 89
  38. George Smith, The Cornhill Magazine, böl.167, 1954, s. 228
  39. Peter Schäfer, Catherine Hezser, The Talmud Yerushalmi and Graeco-Roman Culture, böl.3, Mohr Siebeck, 2002 – 486 sayfaları, s. 80
  40. Adolf Büchler, Studies in Jewish history, Oxford University Press, 1956, s.279 , s. 84
  41. Israel Abrahams, Adolf Büchler, The Foundations of Jewish life: three studies, Arno Press, 1973, s.512 , s . 84
  42. Masudi. Les Prairies d’Or. Trans. Barbier de Meynard and Pavet de Courteille, böl.9 . Paris: La Société Asiatique, 1861.
  43. Özoglu, H. (2004). Kurdish Notables and the Ottoman State: Evolving Identities, Competing Loyalties, and Shifting Boundaries. Albany: State University of New York Press, s. 30.
  44. Van Bruinessen, M. (2000). Kurdistan in the 16th and 17th centuries, as reflected in Evliya Çelebi’s Seyahatname. The Journal of Kurdish Studies, 3.1:1-11.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.