Kürt tarihi

Kürt tarihi, Kuzeybatı İran, Kuzey ve Orta Zagroslar ve Doğu Anadolu Bölgesi'nin bir bölümünde var olmuş, bu topraklarda varlığını sürdürmüş ve kendi milli ve kültürel kimliklerini burada oluşturmuş Kürtlerin ortak tarihidir. Kürtler İranî bir halk olduklarından dolayı diğer İranî halklarla (Farslar, Peştunlar, Afganlar, Tacikler, Beluçlar, Osetler vs.) birlikte devlet kurmuş ve onlarla birlikte yaşamıştırlar.

Erken dönem

Medler
Ana madde: Medler

Medler, Kürtlerin kurduğu ve birçok İrani halkı tek bayrak altında birleştiren, MÖ 625-549 yılları arasında Orta Doğu'da hüküm sürmüş bir devlettir.[1][2][3][4][5][6][7][8][9][10]

Gutiler
Ana madde: Gutiler

Gutiler (Guti, Qurti) Zagros Dağlarında yaşayan antik halk. Gutiler hakkında Sümerler, Babiller ve uzun yıllar sonra Asurlular birbirleriyle çelişmeden, Zagros dağlarının Orta ve Kuzey bölgelerinde Guti ya da Qurti adında halkın yaşadiği ve ülkelerine de Gu-ti-um dendiğini yazmışlardır.[11] Sümerler (MÖ 3. binyıl), Babiller (MÖ 2. binyıl), Asurlular (MÖ 1. binyıl) bu bilgiyi kayda geçmişledir. Gutiler (Sümerce: Gu-ti-um)[12] MÖ 3. binyılda Akkad İmparatorluğunu yıktılar (MÖ 2154 yılı). Ardından Zagros Dağlarından inerek Kuzey Mezopotamyada birkaç kuşak Sümer Hanedanliğina krallık yaptılar. Sümer tabletlerinde Gutiler'in, Zagros dağlarında yaşayan (Babil içinde Elam'ın kuzeyinde günümüz Irak ve İran'ın kesiştiği yerde) barbar bir halk oldukları yazılmıştır. Gutiler, Akkad'ı yıktıktan sonra Sümerliler'e hükmediyorlar ve bu sebeple Sümerler tarafından Sümer Kralları Listesi'ne yazılıyorlar.[13] Uruk'ta vali olan ve daha sonra Gutiler'e karşı isyan başlatan Utu-Hengal tarafından son Guti kralı Tirigan mağlup edilerek Guti hükümdarlığına son veriliyor. İncil bilimcilerine göre Guti halkı Tanah'ta "Koa" ('Qoa) olarak geçiyor. Hezekiel Kitabı'nda ise "Koa" Filistin'in düşmanı olarak geçmektedir.[14]

Adiabene

Adiabene karışık bir nüfusa sahipti, Süryani dili bölgedeki Asurlular tarafından konuşuluyordu. Tarihçi Josephus Adiabene sakinlerinin Asurlular olduğunu belirtir. Yaşlı Plinius'a göre ise, Adiabene bölgesinde dört kabile yaşıyordu: Orontidler, Alanlar, Azonlar ve Silekler.[15] Tarihçi ve İranolog Ernst Herzfeld; hükümdarlarının isimlerine dayanaraktan, Adiabene kraliyet evi için, Saka veya İskit kökenli olduklarını iddia etti.[16][17] Ancak, daha sonra İran dilbilimsel çalışmalarında kaydedilen ilerlemeler neticesinde, bu isimlerin Batı İran dilleri‘nden isimler olduğu ihtimalleri oluştu.[18] Adiabene kraliyet evi üyelerinin, Trajan işgalinden kaçtıktan sonra, Urmiye ve Van gölü arasındaki bölgeyi yöneten, Amatuni hanedanlığını kurdukları öne sürülmüştür.[19][20]

İddialar

İranlı-Kürt tarihçi Mihrdad İzedi, bu devletin Kürt kökenli Hadhabani (Adiabani) aşireti tarafından kurulduğunu iddia etmektedir.[21]

Karduya
Ana madde: Karduya

Karduya ve Karduklar'ın Kürtlerin ataları olduğu yönünde bazı görüşler bulunmaktadır. Ksenophon'un Anabasis kitabında Karduya bölgesinden bahsedilmiştir.[22]

Kayusiler
Ana madde: Kayusiler

Kayusiler veya Kâvusakân (Kürtçe: Hozi Kavusakan) günümüzün Kuzey Irak topraklarında 226-380 yılları arasında Sasanilere hüküm süren yarı bağımsız İrania[›] krallık.[23] Krallık, Kayus ailesi tarafından kuruldu ve yönetildi. Krallık bu yerel kralın ismini taşımaktadır ve krallığın adı Kavusakan yani Kayusun Evi anlamına gelir.

İslam dönemi
Ana madde: Kürtlerin İslam'a geçişi

Kürtler İslamiyet’in doğuşu yıllarında Bizans İmparatorluğu ve resmî dini Zerdüştlük olan Sasani İmparatorluğu arasında parçalanmış durumdaydılar.

Kürtlerin kitlesel olarak İslamiyet'le tanışmaları Halife Ömer döneminde olmuştur.[24][25]

İslam ordusu hicretin 18. yılında Kürdistan coğrafyasını fethetmesiyle çok azı hariç Kürtlerin büyük bir kısmı İslamiyeti kabul edip Müslüman olmuşlardır.[26][27]

İslam sonrası kurulan Kürt Devletleri ve Hanedanlıkları
Ana madde: Kürt devletleri ve hanedanlıkları listesi

    Modern dönem

    Kürtlerin 20. yüzyılda kurdukları de facto devletler kısa süre içinde yıkılmıştır.

    20. yüzyılda kurulan Kürt devletleri

    Ayrıca bakınız

    Kaynakça
    1. "Mede." Encyclopædia Britannica, 2008, Encyclopædia Britannica Online, 16 Ocak 2008.
    2. Andrew Dalby, Dictionary of Languages: the definitive reference to more than 400 languages, Columbia University Press, 2004, s.278.
    3. Gwendolyn Leick, Who's Who in the Ancient Near East, Routledge, 2001, s.192.
    4. D) Ian Shaw, Robert Jameson, A Dictionary of Archaeology, Blackwell Publishing, 1999.
    5. Sabatino Moscati, Face of the Ancient Orient, Courier Dover Publications, 2001, s.67.
    6. John Prevas, Xenophon's March: Into the Lair of the Persian Lion, Da Capo Press, 2002. s.20.
    7. I.M. Diakonoff, "Media" In Cambridge History of Iran (ed. William Bayne Fisher, Ilya Gershevitch), Volume 2. s.140 "Archaeological evidence for the religion of the Iranian-speaking Medes of the .."
    8. Amélie Kuhrt, "The Persian Empire, Sayı 1", Bölüm 2: Medes, Routledge, 2007, s.19: "The early history of the western Iranians (Medes and Persian) is a thorny problem..."
    9. John Curtis, British Museum, 2000, 2. baskı, s.34: "They were an Indo-European people who, like the related Persians, spoke an Iranian language".
    10. "Encyclopedia of Indo-European Culture or EIEC, edited by J. P. Mallory and Douglas Q. Adams, 1997, Fitzroy Dearborn. s.30: "..and the Medes (Iranians of what is now north-west Iran).."
    11. Egon von Eickstadt,Türkler Kürtler İranlılar,sayfa 57
    12. Sumer King List ( ETCSL. The Sumerian King List. Accessed 19 Dec 2010.)
    13. Eller, Jack David. Kürt tarihi ve Kürt kimliği. sayfa 153
    14. -See, for example, J. D. Douglas & Merrill C. Tenney, 2011, Zondervan Illustrated Bible Dictionary (3rd ed.), HarperCollins, p. 1897.
    15. Pliny the Elder, The natural history, book VI, chap. 30
    16. Ernst Herzfeld, 1947, Zoroaster ve dünyası, Cilt 1, s. 148, Princeton üniversitesi basını, Michigan Üniversitesi, 851 sayfa
    17. Ernst Herzfeld, Gerold Walser, 1968, Pers İmparatorluğu: Eski Yakın Doğu coğrafyası ve etnografya çalışmaları, s. 23, Michigan Üniversitesi, 392 sayfa
    18. Helmut Humbach, Prods Oktor Skjaervo, 1983, The Sassanian Inscription of Paikuli Pt. 3,1, p. 120, Humbach, Helmut und Prods O. Skjaervo, Reichert, 1983, 3882261560/9783882261561
    19. Jacob Neusner, 1969, Babil'deki Yahudilerin Tarihi, Cilt 2, s. 352-353, Brill, 462 sayfa
    20. Jacob Neusner, 1990, Talmudic Babil'de Yahudilik, Hıristiyanlık ve Zerdüştlük, Cilt 204, s. 103-104, Michigan Üniversitesi, Scholars Press, 228 sayfa
    21. Mehrdad İzady,Kürtler,Sayfa:90. 4.paragraf.Doz yayınları.
    22. Wadie Jwaideh, The Kurdish national movement : its origins and development, Syracuse Univ. Press, 2006, ISBN 081-563-093-X, s.12
    23. Izady, Mehrdad R.Kürtler Bir El Kitabı,Sayfa.94-95
    24. Biçer, “ İslam Tarihi Kitaplarında Kürtler Hakkındaki Rivayetler”, sh. 78
    25. "Arşivlenmiş kopya". 22 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ekim 2016.
    26. Adnan Demircan, Kürtler (Toplum, Din ) s. 209
    27. http://m.risalehaber.com/kurtler-ve-islamiyet-1-15675yy.htm
    28. [14] M. Th. Houtsma, 1993, E. J. Brill's first encyclopaedia of Islam 1913-1936 - Page 1033, Brill.
    29. ] M. Th. Houtsma, 1993, E. J. Brill's first encyclopaedia of Islam 1913-1936 - Page 1033, Brill.
    30. M. Th. Houtsma, 1993, EJ Brill'in ilk İslam ansiklopedisi 1913-1936 - Sayfa 1033, Brill.
    31. The Cambridge History of Iran, cilt 4, s. 198 – 249.
    32. First Encyclopedia of Islam, cilt 4, s. 1135.
    33. Clifford Edmund Bosworth, Encyclopaedia Iranica, “Barda.
    34. The new Islamic dynasties : a chronological and genealogical manual. Bosworth, Clifford Edmund. Edinburgh University Press.
    35. "Bu dönemde Vehsûdân'ın yeğeni ve Hezbânî Kürtleri'nin lideri Ebü'l-Heycâ b. Rebîbüddevle'nin toprakları, doğu sınırlarında müslümanlara karşı bazı başarılar kazanan Bizans orduları tarafından işgal edildi. 429'da (1038) bölgeye ikinci Oğuz muhacereti gerçekleşti. Göçebe Oğuzlar, Ermeniler'e karşı yaptıkları saldırının ardından Hezbânî Kürtleri'ne hücum ettiler. Bunun üzerine aralarında düşmanlık bulunan Ebü'l-Heycâ b. Rebîbüddevle ile Vehsûdân birleşerek Oğuzlar'ın üzerine yürüdüler; bir kısmını katledip bir kısmını Rey ve Hemedan'a sürdüler". Revvadiler. 25 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
    36. Shaddadids, C.E. Bosworth, The Encyclopedia of Islam, Cilt 9, sayfa 170
    37. Seref Han Bitlisi, Serefname, Revvadi Kürtleri
    38. TDV, İslam Ansiklopedisi, cilt: 35,  sayfa: 36
    39. https://books.google.fr/books?id=DoNSXwb8D9EC&pg=PA117&hl=tr#v=onepage&q&f=false
    40. Encyclopaedia of Islam, Second Edition.
    41. Ates, A. (31 Aralık 1948). "Islam Ansiklopedisi. Islam alemi tarih, cografya ve biyografya lugati". Oriens. 1 (2): 330. doi:10.2307/1579002. ISSN 0078-6527.
    42. Minorsky, V.: Kürtler Islam Ansiklopedisi.
    43. Goran Aşiretinin bir Boyunun adı Şabanqera´dir (Çupanqara) bkz. Izady, M. R.: The Kurds, 1992 Washington, s. 87.
    44. Bidlīsī, Sharaf Khān, 1543-. Şerefname : Kürt tarihi. Sunkur, İbrahim,. Van. ISBN 978-605-66520-1-1. OCLC 984148348.
    45. Bidlīsī, Sharaf Khān, 1543-. Şerefname : Kürt tarihi. Sunkur, İbrahim,. Van. ISBN 978-605-66520-1-1. OCLC 984148348.
    46. Bidlīsī, Sharaf Khān, 1543-. Şerefname : Kürt tarihi. Sunkur, İbrahim,. Van. ISBN 978-605-66520-1-1. OCLC 984148348.
    47. Brambila, Lydia (11 Aralık 2019). "Book Review: The Kurds: An Encyclopedia of Life, Culture, and Society". Reference & User Services Quarterly. 59 (1): 86. doi:10.5860/rusq.59.1.7244. ISSN 1094-9054.
    48. Yunus Emre Gördük - Eğil Emirliği’nin Kısa Tarihçesi ve Eğil Emirlerine Ait Şecere Metninin Tercümesi, syf:92.
    49. Pdf (PDF).
    50. Bidlīsī, Sharaf Khān, 1543-. Şerefname : Kürt tarihi. Sunkur, İbrahim,. Van. ISBN 978-605-66520-1-1. OCLC 984148348.
    51. Tan, Hasan (8 Eylül 2017). "HAKKÂRİ BEYLERİ'NİN TARİHİ (Muhtasar Ahval'ül Umera: Van Vilâyeti Dahilinde ve Hakkâri Merkez ve Kazalarındaki Beylerin Tarihi- Metin ve Tahlil)".
    52. Yakut el-Hamevî, Mu'cemü'l-Büldan, Beyrut, 2010, 5.Cilt, s.408, ISBN:9782745114327.
    53. Şeref Han, (2009). Şerefname. (Çev.: Vedii İlmen), İstanbul: Yaba Yayınları. III.cilt s.99-103.
    54. Minorsky, Vladimir, 1877-1966. ([1957]). Studies in Caucasian history: I. New light on the Shaddādids of Ganja. II. The Shaddādids of Ani. III. Prehistory of Saladin. London,: Cambridge University Press. ISBN 0-521-05735-3. OCLC 3860284. Tarih değerini gözden geçirin: |tarih= (yardım)
    55. Encyclopedia of the Middle Ages. Vauchez, André., Dobson, R. B. (Richard Barrie), Lapidge, Michael. Paris: Editions du Cerf. 2000. ISBN 1-57958-282-6. OCLC 51251791.
    56. William Edward David Allen, 1932, A History of the Georgian People: From the Beginning Down to the Russian Conquest in the Nineteenth Century, p. 104, Taylor & Francis, ISBN 0-7100-6959-6, ISBN 978-0-7100-6959-7, She retained and leant upon the numerous relatives of Sargis zakari, an aznauri of Kurdish origin.
    57. Vardan Arewelts'i's, Compilation of History In these time there lived the glorious princes Zak'are' and Iwane', sons of Sargis, son of Vahram, son of Zak'are', son of Sargis of Kurdish nationality (i K'urd azge') p.82.
    58. Ardalan, Sheerin, 1955-2002. (2011). Osmanlı ve İran İmparatorluğu arasında : Erdalan Kürtleri. Bucak, Heval. İstanbul: Avesta. ISBN 978-605-5585-05-1. OCLC 949591640.
    59. Bidlīsī, Sharaf Khān, 1543-. Şerefname : Kürt tarihi. Sunkur, İbrahim,. Van. ISBN 978-605-66520-1-1. OCLC 984148348.
    60. Muhammed bin İbrahim bin Muhammed bin Ebil-Fevâris Abdülazîz El-Ensârî El-Hazrecî, Târihu Devletil-Ekrâd, Miilet Genel (Hekimoğlu Ali Paşa) Kütüphanesi, No:695).
    61. Hakan Özoglu, Kurdish Notables and the Ottoman State: Evolving Identities, Competing Loyalties, and Shifting Boundaries, SUNY Press s 46.
    62. Sabra, Adam; Jackson, Sherman A. (2000). "Islamic Law and the State: The Constitutional Jurisprudence of Shihab al-Din al-Qarafi". Journal of Law and Religion. 15 (1/2): 413. doi:10.2307/1051536. ISSN 0748-0814.
    63. Humphreys, Stephen R. (28 Mayıs 2013). "Ayyubids". Oxford Bibliographies Online Datasets. 1 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ocak 2021.
    64. Bosworth, Clifford Edmund. (1996). The new Islamic dynasties : a chronological and genealogical manual. Enl. and updated ed. New York: Columbia University Press. ISBN 0-231-10714-5. OCLC 35029627.
    65. Bidlīsī, Sharaf Khān, 1543-. Şerefname : Kürt tarihi. Sunkur, İbrahim,. Van. ISBN 978-605-66520-1-1. OCLC 984148348.
    66. Soyudoğan, Muhsin (September 2015). "Tribal Bandistry in Ottoman Ayntab (1690-1730)". Bilkent University: 39–42.
    67. "Osmanlı Arşivi (BOA), İBNÜLEMİN TASNİFİ BELGELERİ [İ.E] No. 22 - 2046 (Hicri-11-09-1127)". 30 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi.
    68. Bidlīsī, Sharaf Khān, 1543-. Şerefname : Kürt tarihi. Sunkur, İbrahim,. Van. ISBN 978-605-66520-1-1. OCLC 984148348.
    69. Dr. Araştırmacı-Yazar Veysel Başçı - Dunbuli Beyliği Tarihi ve Tarihi Kronikleri, syf:63 (PDF).
    70. "Oberling, Pierre; Dawud, Ali Al-e Dawud". 29 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi.
    71. A fourth pretender was Karim Khan, son of Aymak of the Zand, a section of Lak tribe, Sir Percy Molesworth Sykes, A History of Persi, Macmillan and co., limited, 1930, p. 277. 27 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
    72. One of the contenders for power was Karim Khan Zand, a member of the Lak tribe near Shiraz, William Marsden, Stephen Album, Marsden's Numismata orientalia illustrata, Attic Books, 1977, ISBN 978-0-915018-16-1, p. 158. 24 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
    73. Karim Khan, the founder of the Zand dynasty of Persia that succeeded the Afsharids, was himself born to a family of these Lak deportees (of the Zand tribe), Mehrdad R. Izady, The Kurds: A Concise Handbook, Taylor & Francis, 1992, ISBN 978-0-8448-1727-9, p. 12. 3 Mayıs 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
    74. TDV, İslam Ansiklopedisi, cilt: 44,  sayfa: 256

    Dış bağlantılar

    Mittanni Kurdish history

    This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.