Ahıska Türkleri

Ahıska Türkleri,[10][11][12][13] Gürcistan'ın güneybatı ucunda, merkezi Ahıska (Ahaltsihe) olan Mesheti bölgesinde yaşayan Müslüman nüfusa 20. yüzyılın ikinci yarısında verilen addır. Bölgenin adından dolayı Meshet Türkleri ya da Mesket Türkleri[14] ve Türkçede bölgenin adının Misketya biçiminde yanlış yazılmasından dolayı Misket Türkleri[15] olarak da adlandırılmaktadır. Bu farklı adlandırmalar "Ahıska Türkü" teriminin yeni olmasından ve tarihsel kaynaklarda yer almamasından kaynaklanmaktadır.

Ahıskalı Türkleri
Bir Ahıska düğünü
Toplam nüfus
400.000[1]-425.000[2]-500.000[3][4]-629.000[5]
Önemli nüfusa sahip bölgeler
Kazakistan 150.000[6]
Azerbaycan 90.000-110.000[7]
Rusya 3.257[8]-70.000-90.000[6]
Kırgızistan 33.327[9]-50.000[6]
Türkiye 40.000[6]
Özbekistan 15.000[6]
ABD 9.000-12.000[6]
Ukrayna 10.000[6]
Gürcistan 600-1.000[6]
Diller
Türkçe (anadil), Rusça, Azerice (bölgesel), Özbekçe (bölgesel)
Din
İslam
1926 yılında Ahıska Türklerinin yerleşim alanları.
Tarihi Ahıska bölgesi bugün Gürcistan'ın Samtshe-Cavaheti bölgesinin bir parçası.

Bugün Ahıska Türkleri II. Dünya Savaşı sırasında gerçekleşen zorunlu sürgünler nedeniyle eski Sovyetler Birliği'ne (Türkiye ve Amerika Birleşik Devletleri'ne de) geniş bir şekilde dağılmış durumdalardır. O zamanlar Sovyetler Birliği Türkiye'ye yönelik bir baskı kampanyası başlatmaya hazırlanmakta ve Joseph Stalin, Ahıska'da Sovyetler'in niyetlerine düşman olması muhtemel stratejik Türk nüfusunu temizlemek istemektedir.[16] 1944'te Ahıska Türkleri, Türkiye sınırından akrabalarıyla iş birliği yapıp kaçakçılık, haydutluk ve casusluk yapmakla suçlanmıştır. Joseph Stalin tarafından 1944'te Gürcistan'dan kovulmuşlar, sınır dışı edilmeden önce ve sonra ayrımcılığa ve insan hakları ihlallerine maruz kalmışlardır.[17] Yaklaşık 115.000 Ahıska Türkü Orta Asya'ya sürülmüş ve daha sonra sadece birkaç yüzü Gürcistan'a dönebilmiştir. 1990 yılında Ukranya'ya göç edenler, mevsimlik işçilerin yaşadığı gecekondu kasabalarına yerleşmişlerdir.[17]

"Ahıska Türkü" terimi

“Ahıska Türkü” 1960’larda ihdas edilmiş göreceli bir terimdir. Bu terimi M. Fahrettin Kırzıoğlu geliştirmiş, Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra Türkiye’nin kuzeydoğu illerinin nüfusunun “Ahıska Türkü” yerleşmesi olduğu ileri sürülmüştür.[18] Oysa eski kaynaklarda “Ahıska Türkü” tabirine rastlanmamaktadır. Örneğin kapsamlı bir ansiklopedik çalışma olan Kamusü’l-Âlâm’da bir şehir olarak Ahısha (sonradan Ahıska) adı geçmekle birlikte "Ahıska Türkleri" adı altında bir madde yer almamaktadır.[19][20]

Ruslar, Osmanlı-Rus savaşlarında (1828-1829 ve 1877-1878) tarihsel Mesheti bölgesini ele geçirdikten sonra, bu bölgenin nüfusunun tespiti sırasında Türkçe konuşan halkı “Türk”, “Karapapak” ve “Türkmen” olarak kaydetmiş, ancak “Ahıska Türkü” gibi bir kategori kullanmamıştır.[21][22] Muvahhid Zeki’nin Artvin üzerine kapsamlı bir çalışması olan ve 1927'de yayımlanan Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye adlı eserde de "Ahıska Türkü" adına rastlanmamaktadır. Oysa bu çalışmada yöre halkı, “Nüfus”, “Lisan”, “Halk Şarkıları ve Oyunları” gibi başlıklar altında demografik ve etnografik açıdan incelenmiştir.[23][24]

“Ahıska Türkü” terimi tarihçi ve yazar Mehmet Fahrettin Kırzıoğlu tarafından türetilmiştir. Kırzıoğlu’nun 1970’te yayımlanmış ve bu terimi ileri sürdüğü ilk yazılarından birinde, Ahıska adının 482 yılına ait bir kaynakta “Ak-Eska” ve 15. yüzyılda derlenmiş olan Dede Korkut Kitabı’nda “Ak-Sıka” olarak geçtiğini ileri sürmüştür. Ancak 482 yılına ait olduğunu ileri sürdüğü ama adını vermediği kaynağın varlığı şüpheli olduğu gibi, Dede Korkut Kitabı’nda da “Ak-Sıka” diye bir kelime geçmemektedir.[25][26] Değişik konularda kaleme aldığı çalışmalarıyla tanına Ermeni yazar Sevan Nişanyan, Kırzoğlu’nun türetmiş olduğu “Ahıska Türkü” terimini destekleyen bir yazısında, kişi adları üzerinden Ahıska Türklerinin "kadim" yerleşme yerinin Posof ve çevresi olduğunu ileri sürmüş, bununla birlikte buradaki köy ve mezraların tümünün Gürcüce adlar taşıdığını belirtmiştir. Ne var ki, muhtemelen nüfus müdürlüğü kayıtlarından alınmış olan bu kişi adları, Poshov (Posof) livasının en eski kayıtlarını içeren 1595 tarihli Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı mufassal defterindeki kişi adlarından tamamen farklıdır. Söz konusu mufassal defterde vergi yükümlüsü olarak kaydedilmiş erkek adlarının büyük çoğunluğu Gürcü kişi adları, çok azı da Fars ve Ermeni kişi adlarından oluşmaktadır.[27][28]

Gürcistan'daki Ahaltsihe kentinin Türkçedeki adından geliştirilen "Ahıska" (Osmanlı döneminde Ahısha) terimi, “Ahıska Türkü” bağlamında muğlak bir kullanıma sahiptir. Bazen sadece Ahıska kenti ve çevresi, bazen tarihsel Mesheti bölgesi, bazen Mesheti bölgesini de aşan daha geniş bir coğrafyayı tanımlamak için kullanıldığı görülmektedir. Bundan dolayı "Ahıska Türkü" yerine "Mesket Türkü", hatta "Misket Türkü" bile denilmektedir.[15] Samtshe Prensliğinden söz edilirken bölgede yaşayan aynı nüfusun Kıpçak Türkü olarak adlandırılmasına da rastlanmaktadır.[29]

Kaynaklara dayalı bu tespitler, "Ahıska Türkü" teriminin geç tarihte yapay olarak türetildiğini, tarihsel dayanağı olmadığını, günümüzde tarihsel olmaktan çok siyasal nedenlerle kullanıldığını göstermektedir. Nitekim bu terim en yaygın biçimde 1944 yılında Sovyet yönetimi tarafından Gürcistan'ın Mesheti bölgesinden sürgün edilmiş olan Müslümanları tanımlamak için kullanılmaktadır.

Kökene dair tezler

Ahıskalıların kökeni hâlen keşfedilmemiş olup oldukça da itilaflıdır. İki ana tez üzerinde durulmaktadır:

  1. Türk tezi: Meshetilerin (Ahıskalılar) kimisi Gürcü asıllı olup etnik Türktürler.[30]
  2. Gürcü tezi: Epeyden beri Gürcü târihinde istişare edilen bir konu olan Türkçenin Kars ağzını konuşan Hanefi Sünni Mesheti Türklerinin kökeni Osmanlı idaresinde kalmış olan Samtshe-Cavaheti bölgesinde oturan Gürcülerden gelmekte olup 16. asırda İslam'a girmesi ile başlamış, 1829'a kadar sürmüştür.[31] Diğer yandan, Anatoly Khazanov meselenin bu kadar basit olamayacağını ileri sürmüştür.[31]

Çoğu Ahıska Türkü kendisini Osmanlı göçmenlerinden gelmiş olarak tanımlamaktadır.[32] Gürcü yanlısı tarih yazımı, Kars lehçesi konuşan ve islamiyetin Hanefi mezhebine mensup Ahıska Türklerinin 16. yüzyıl ve 1829 tarihleri arasında, tarihsel Mesketi bölgesi Samtshe-Cavaheti, Osmanlı egemenliği altındayken islamiyete dönmüş Türkleşmiş Mesketler (Gürcülerin etnografik bir alt grubu) olduğunu ileri sürmektedir.[33] Ancak Rus antropolog ve tarihçi Profesör Anatoly Michailovich Gürcü anlatıya karşı çıkarak şunları söylemiştir:

Bu Gürcü yanlısı görüş taraftarlarının, grubun etnik tarihini aşırı basitleştirmiş olması olasıdır, özellikle de başka bir Müslüman Gürcü grupla, Müslümanlığa geçmiş olmalarına rağmen yalnızca Gürcü dilini değil bir ölçüde Gürcü geleneksel kültürünü ve kendi kimliklerini de korumayı sürdüren Adzhar'la karşılaştırıldığında.[33]

Antropolog Kathryn Tomlinson, Ahıska Türklerinin 1944 sürgünü ile ilgili Sovyet belgelerinde, topluluğun sadece "Türk" olarak anıldığını ve "Mesket Türkleri" teriminin Özbekistan'dan ikinci sürgünlerinden sonra icat edildiğini belirtmiştir.[34] Ronald Wixman'a göre "mesket" terimi ancak 1950'lerin sonlarında kullanılmaya başlanmıştır.[35] Gerçekten de Mesket Türklerinin çoğunluğu kendilerini kısaca "Türk" olarak ya da bölgeye atıfta bulunarak "Ahıska Türkleri" olarak adlandırmaktadır.

Ahıskalıların tarihi

Osmanlı fetihleri

Amasya Antlaşması (1555) ile birlikte Mesketiler ikiye bölündü: doğu kısmı Safeviler’in, batı tarafı ise Osmanlı’nın topraklarında kalmıştır.[36] 1578’de Osmanlılar, Gürcistan’daki Safevi topraklarına saldırarak 1578-1590 Osmanlı-Safevi savaşını başlatmış ve 1582’de Osmanlılar Mesketi’nin doğu (Safevi) kısmına sahip olmuştur.[37] 17. yüzyılın başlarında Safeviler, Mesketi’nin doğu kısmının kontrolünü yeniden ele geçirmiştir.[37] Ancak Kasr-ı Şirin Anlaşması ile tüm Mesketi Osmanlı egemenliği altına girmiş ve İran’ın bölgeyi geri alma girişimlerine son verilmiştir.[34][37]

1944: Gürcistan'dan Orta Asya'ya sürgün

15 Kasım 1944’te, o zamanki SSCB Genel Sekreteri Joseph Stalin, 115.000'den fazla Ahıska Türkü'nün evlerinden gizlice çıkarılarak vagonlara konulup anavatanlarından sınır dışı edilmesini emretmiştir.[38][39] 30.000 ila 50.000 arasında sürgün edilen kişi açlıktan, susuzluktan, soğuktan ve sürgünün doğrudan bir sonucu olarak sınır dışı edilmekten ve yaşanan yoksunluktan dolayı ölmüştür.[39][40] Sovyet muhafızları Ahıska Türklerini çoğu zaman yiyecek, su veya barınak olmadan, geniş bir bölgedeki demiryolu kenarlarına atmıştır.

1989 Sovyet nüfus sayımına göre Özbekistan’da 106.000 Ahıska Türkü, Kazakistan’da 50.000 ve Kırgızistan’da 21.000 Ahıska Türkü yaşımaktaydı.[38] II.Dünya Savaşı sırasında sınır dışı edilen diğer milletlerin aksine, 1968 yılına kadar gizli kalan Ahıska Türklerinin sürgün edilmelerine hiçbir neden verilmemiştir.[16] Sovyetler, Ahıska Türklerinin sürgün edildiğini ancak 1968’de kabul etmiştir. Ahıska Türklerinin sürgün edilmesinin nedeni, 1944’te Sovyetler Birliği’nin Türkiye’ye karşı bir baskı kampanyası başlatmaya hazırlanıyor olmasıdır.[16] Haziran 1945’te, o zamanlar Dışişleri Bakanı olan Vyacheslay Molotoy, 3 Anadolu vilayetinin (Kars, Ardahan ve Artvin) teslim olması için Moskova’daki Türk Büyükelçisi’ne talepte bulunmuştur.[16] Moskova aynı zamanda diğer bazı Anadolu vilayetlerine yönelik Ermeniler'in iddialarını desteklemeye hazırlanırken Türkiye’ye karşı savaşı mümkün görmüştür ve Joseph Stalin, Sovyetlere düşmanca niyetler besleme olma ihtimali bulunan Ahıska Türklerinin yerleştiği stratejik Türk-Gürcü sınırını temizlemek istemiştir.[16]

1989: Özbekistan'dan diğer Sovyet ülkelerine sürgün

Ana Madde: Fergana Olayları

1989’da, aşırı nüfuslu Fergana Vadisi’nde kaynaklar için Özbeklerle yarışan Ahıska Türklerine karşı milliyetçi kinlenmeler başlamıştır. Özbekistan’a yerleşmiş olan Ahıska Türkleri ile yerli Özbekler arasında isyanlar çıkmıştır.[38] Özbekler ve AhıskaTürkleri arasında yaşanan çatışma, Fergana Vadisi’ndeki taşra banliyölerinden yayılan kanlı çatışmalara dönüşmüştür.[41] Yüzlerce Ahıska Türkü öldürülmüş ya da yaralanmıştır, 1000’e yakın mülk tahrip edilmiş ve binlerce Ahıska Türkü sınır dışına kaçmıştır.[38] Ahıska Türklerinin (çoğunluğu) yaklaşık 70.000’i Azerbaycan’a, geri kalanı Rusya’nın çeşitli bölgelerine (özellikle Krasnodar Krayı), Kazakistan’a, Kırgızistan’a ve Ukranya’ya gitmiştir.[38]

Donbass Savaşı

Hükûmet güçleri ile Rusya yanlısı ayrılıkçılar arasındaki çatışmaların ortasında, Mayıs 2014'ten bu yana yaklaşık 2000 Ahıska Türkü Ukranya'daki evlerinden kaçmak zorunda kalmıştır. Doğu Ukranya'daki Türkçe konuşan azınlığa mensup 300'ün üzerinde Ahıska Türkü, ülkenin yakın zamanda kabul edilen sığınma önlemleri kapsamında yaşayacakları Türkiye'nin doğusunda Erzincan iline gelmiştir.[42]

Din

Ahıskalıların küçük bir kesimi Şii olmakla beraber büyük çoğunluğu Sünni mezhebine tâbidir.[43]

Sürgün
Ana madde: Ahıska Türkleri sürgünü

1829 yılında tazminat olarak Çarlık Rusyasına verilinceye kadar Ahıska bölgesi Osmanlı sınırların dahilinde idi. Bu olaydan sonra Ahıska Türklerinin yarısı sınırı geçerek Türkiye'ye geldi, diğer yarısı ise Gürcistan'da kaldı. İkinci Dünya Savaşı sırasında Ahıska Türklerinin gençleri savaşa katılmak için cepheye gitti, geride kalan eşleri, çocukları ve yaşlı Ahıska Türkleri ise 1944 yılında Stalin tarafından iki saat içinde tren vagonlarına doldurularak, kapalı tren vagonlarında Orta Asya'ya sürülerek: Kazakistan, Kırgızistan ve Özbekistan’a yerleştirildi. Bu sürgünün Stalin'in Karadeniz kıyılarını Türklerden temizleme operasyonunun bir parçası olduğu Sovyetler Birliği dağıldıktan sonra açıklanan arşivlerde ortaya çıkmıştır. Aynı kaderi paylaşan Kırım Tatarları ve Ahıska Türklerinin bu hazin sürgününde binlerce insan yolda öldü.[44] 1945 yılında savaş bittikten sonra savaştan dönen Ahıska Türkleri de ailelerinin sürgün edildiği bölgelere gönderildiler.

Fergana Olayları
Ana madde: Fergana Olayları

Sovyetler Birliği'nin son yıllarında, Özbekistan’ın Fergana vadisinde yaşayan Ahıska Türkleri, 1989 yılında, etnik bir gerilim sonrasında büyük bir şiddete uğradı ve bölgedeki nüfusun büyük bir kısmı Özbekistan'dan göç etmek zorunda kaldı.

Geri dönüş

Azerbaycan, 1989 yılında Özbekistan'ın Fergana vadisindeki şiddetden kaçan Ahıska Türklerinin bir kısmını kabul etti ve topraklarına yerleştirdi. Sonrasında Ermenistan ve Karabağ'dan sürülen Azerbaycan Türkleri nüfusuyla ilgili sorunlar ortaya çıktığından yerleştirme işlemi tamamlanamadan 1994 yılında durduruldu.

Gürcistan, 1990'larda etnik olarak Gürcü kökenli olan Meshileri ülkeye yerleştireceğini duyurdu. Bu karar, Samtshe-Cavaheti bölgesinde yaşayan Ermeniler arasında tepkiye yol açtı.[45]

Öte yandan Türkiye, az sayıda Ahıska Türkünü ülkenin doğusuna yerleştirdi. Rusya'nın Krasnodar bölgesine yerleştirilen Ahıska Türkleri, Rus Kazaklar'ın Türk karşıtı tepkileriyle yüz yüze kaldı, bu yüzden Krasnodar'daki Ahıska Türklerinin 9.000 kadarı ABD'nin çeşitli kentlerine yerleştirildi.[6]

1999 yılında Gürcistan, Avrupa Konseyi’ne üye olurken Ahıska Türklerinin geri dönüşleriyle ilgili yükümlülük üstlenmiştir. Buna yükümlülüğe göre Gürcistan, 1999’dan itibaren üç yıl içinde Ahıskalıların dönüşlerini başlatacak ve 12 yıl içinde, yani 2011 yılında dönüş işlemini bitirecekti. Eğer Gürcistan süre sonunda yükümlülüğünü yerine getirmezse Ahıska Türkleri, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne dava açabilecek ve bu yolla vatanlarına dönmeyi talep edebileceklerdi. Ama üste beliritilen sorunlar ve engeller yüzünden herhangi bir geri dönüş gerçekleşemedi.

Gürcistan Ahıska Türklerinin geri dönüşüne şartlı izin vermiştir. Şartlardan birincisi, geleceklerin sadece Ahıska bölgesine değil, tüm Gürcistan topraklarına yerleşmeleridir. Gürcistan bu şartı, Ahıskalıların bölgeden 91 bin kişi çıkmasına karşın bugün dönecek olan rakamın çok olması ve bölgenin bunu kaldıramayacağı savına bağlamaktadır. İkinci şart, Türklere verilecek kimliklerde Türk ve Müslüman yazmayıp Gürcü ve Hristiyan yazacaktır. Gürcistan’ın bu şartının altında ise bölge halkının aslında Türk olmayıp, Meshi denen Gürcüler olduğu, zamanla ve zorla Osmanlılar tarafından Müslüman yapılarak Türkleştirildikleri savı yatmaktadır.

Beş ilçe ve 200 köyden meydana gelen Mesheti bölgesinde şu an daha çok Gürcüler ve Ermeniler yaşamaktadır. 100'e yakın köy ise Türklerin sürgününden günümüze kadar hala boştur.

Haziran 2002’de Krasnodar’da bulunan Ahıska Türkleri seslerini duyurabilmek için açlık grevi yapmışlardır. Krasnodar'da yaşayan Ahıska Türkleri, 'yasa dışı mülteciler' olarak adlandırılmakta ve yeni bir sürgüne gönderilmeleri istenmektedir.[46]

Gürcistan parlamentosu uzun bir çalışma sonrasında 2007 yılında Ahıska Türklerinin Gürcistan’a dönmelerini ön gören bir yasayı kabul etti. Ancak çalışmalar yeterli olmamakta, sürgünden önce Ahıska Türklerine ait olan mal varlıklarının Ahıska Türklerine iadesi Gürcistan hükümeti tarafından bazı ekonomik gerekçeler gösterilerek engellenmektedir. Herhangi bir geri dönüş gerçekleşmediği gibi, malları ve mülkleri elinde bulunduran yerel Gürcü ve Ermeni halk da bu geri dönüşe karşı çıkmaktadır.

Nüfus

1989 Sovyet nüfus sayımına göre, Sovyetler Birliği’nde yaşayan 207.502 Türk vardır.[47] Ancak Sovyet yetkilileri pek çok Ahıska Türkü’nü “Azeri”, “Kırgız” ve “Özbek” gibi diğer milletlere mensup olarak kaydetmiştir.[47] Bu nedenle, resmi nüfus sayımları, Ahıska Türklerinin gerçek nüfusunun gerçek bir yansımasını göstermez; örneğin, 2009 Azerbaycan nüfus sayımına göre, ülkede yaşayan 38.000 Türk vardı; ancak sayımda Azerbaycan vatandaşı olan Ahıska Türkleri ile Türkiye Türkleri arasında ayrım yapılmamıştır, zira resmi sayımda her iki grup da “Türkler” ya da “Azeriler” olarak sınıflandırılmıştır.[48] Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği 1999’da yayınlanan raporu, Azerbaycan’da 100.000 Ahıska Türkü'nün yaşadığını ve feshedilmiş Barış ve Demokrasi Enstitüsü 2001 yılında Azerbaycan’da 90.000 ila 110.000 Ahıska Türkü’nün yaşadığını belirtmiştir, benzer şekilde akademik tahminler Azerbaycan’daki Ahıska Türk topluluğunun 90.000 ila 110.000 arasında olduğunu öne sürmüşlerdir.[49][50]

Daha yakın zamanlarda, Rusya’daki bazı Ahıska Türkleri, özellikle de Krasnodar’da olanlar, yerel halkın düşmanlığıyla karşılaşmıştır. Krasnodar Ahıska Türkleri, vatandaşlıklarından mahrum bırakma da dahil olmak üzere önemli insan hakları ihlallerine maruz kalmıştır. Medeni, siyasi ve sosyal haklarından mahrum bırakılmış ve mülk sahibi olmaları ve istihdam edilmeleri yasaklanmıştır.[51] Bu nedenle, 2004 yılından bu yana, birçok Türk, mülteci olarak Amerika Birleşik Devletleri için Krasnodar bölgesini terk etmiştir. Yaklaşık 1300 kişiden oluşan büyük bir kısmı Ohio,Dayton’dadır. Hala Gürcistan’a tam olarak geri dönmeleri yasaktır.[52] Ancak Gürcistan’da, inanç ve etnik gerilimlerdeki farklılık nedeniyle Ahıska Türklerine karşı ırkçılık hala popülerdir.[53]

Ahıska Türkleri, bugün eski Sovyetler Birliği coğrafyasına ve Türkiye'de dağınık olarak yaşamaktadırlar. Ahıska Türkleri etnik olarak Kıpçak Türklerindendir.[54][55] Toplam nüfusunun 350.000-400.000 arasında olduğu tahmin edilmektedir.[6]

Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan ve diğer eski Sovyet cumhuriyetlerinin nüfus sayımlarında Ahıska Türkleri için "Türkler" terimi kullanılmaktadır.

Bugün Ardahan, Posof, Artvin, Şavşat, Yusufeli, Ardanuç halkının büyük çoğunluğu Ahıska Türklerinin Türkiye'deki temsilcisidir.

Dili

Ahıska Türklerinin anadili Türkçedir. Konuşma şivesi Mesheti bölgesine komşu olan Ardahan ve Artvin illerindeki ağızın bir kısmına ve Azerice'ye çok benzer. Ahıska Türkçesi Ardahan, Olur, Oltu Şenkaya ve Göle'de konuşulan ağzın aynısıdır. Tortum ve İspir ağzına ise çok benzer. Posof, Artvin, Şavşat, Ardanuç, Yusufeli ağzına biraz daha uzaktır.[56] Ahıska Türkçesi, Ahıska Türklerinin Rus ve Sovyet yönetimi sırasında temas halinde olduğu diğer dillerden (Azerice, Gürcüce, Kazakça, Kırgızca, Rusça ve Özbekçe dahil) etkilenmiştir.[47] Eğitimlerini çoğunlukla Rusça aldıklarından dolayı, çoğu birincil dil olarak Rusça'yı kullanmaktadırlar. Gürcüce konuşan Ahıska Türklerinin sayısı oldukça azdır ve günümüzde Gürcistan'da yaşamaktadırlar.

Kültür

Kurban ve Ramazan bayramları onlar için oldukça önemlidir. Bu bayramlarla birlikte Nevruz bayramını da coşkulu bir biçimde karşılarlar. Ahıska Türklerinde edebiyat dili oluşmamıştır ve halk edebiyatı türleri başlıca edebiyat anlayışlarını ortaya koyar.[57]

Ahıska Türklerinin düğünü, damadın ebeveyninden gelen geleneksel bir tekliften oluşur ve gelinin ebeveynleri teklifi kabul ederse nişan yapılır. Nişandaki herkese törensel tatlı içecek, şerbet verilir. Düğün ise iki gün sürer. İlk gün gelin evinden çıkar ve ikinci gün evlilik gerçekleşir. Gelin, eve girmeden ayakkabısının topuğunu kullanarak ayağıyla iki tabak kırar ve kapıya bal sürer. Bu gelenek, yeni gelin ve damada evliliklerinde mutluluk dileme amacına hizmet eder. Düğün sonunda kadın ve erkeklerin ayrı ayrı dans ettiği bir dans başlar. Son olarak yeni evli çift vals denilen son danslarını yapar ve düğünü tamamlar.[58]

Ayrıca bakınız

Kaynakça
  1. Ayşegül Aydıngün, Çiğdem Balım Harding, Matthew Hoover, Igor Kuznetsov, and Steve Swerdlow. "Meskhetian Turks" (PDF). 14 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2009.
  2. The European Centre for Minority Issues Annual Report 2011 3 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Release Date: 10-05-2012)
  3. Todays ZAMAN. "Will the Meskhetian Turks return to Georgia?". 9 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2009.
  4. EveryCulture. "Meskhetians". 3 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2009.
  5. THE DIPLOMATIC OBSERVER. "AHISKA TURKS WİLL RETURN TO THEIR HOMELAND". 10 Ekim 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Haziran 2009.
  6. Ayşegül Aydıngün, Çiğdem Balım Harding, Matthew Hoover, Igor Kuznetsov, and Steve Swerdlow (2006), "Meskhetian Turks" 11 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  7. "The Baku Institute of Peace and Democracy,2001". 8 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2015.
  8. "Arşivlenmiş kopya". 24 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mart 2009.
  9. "Kırgızistan nüfus sayımı". 24 Nisan 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mart 2009.
  10. Şurəddin Məmmədli (1991), Paralanmış Borçalı... və ya Ermənilər 1918-də Borçalının güney qismini işğal etmişlər 15 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Azerice)
  11. Fahri Valehoğlu (Haciyev) (2009), Gürcistan Coğrafyasında Eski Türkler: Buntürklerden Karakalpaklara 22 Mayıs 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., I. Uluslararası Uzak Asya’dan Ön Asya’ya Eski Türkçe Bilgi Söleni, 18-20 Kasım 2009, Afyonkarahisar (Azerice)
  12. "Gürcüstanda repatriant qanunu dəfn olundu". 27 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Eylül 2011.
  13. Quzey Qafqazda Ahısqa Türkləri üçün yeni problemlər
  14. "Arif Yunusoy , Ahıska (Mesket) Türkleri: İki Kere Sürgün Edilen Halk".
  15. "Mustafa Kalkan, Ahıska Türklerinin Menşeri ve Tarihi Gelişim Seyirleri".
  16. Bennigsen, Alexandre; Broxup, Marie (1983), The Islamic threat to the Soviet State, Taylor & Francis.
  17. Clashes force 2,000 Meskhetian Turks to flee Ukraine - World Bulletin". World Bulletin.
  18. "Sevan Nişanyan, Ahıska Türkleri". 1 Ekim 2019.
  19. Şemseddin Sami, Kamusü'l-Âlâm, 1889-1898, 1. cilt, s. 46.
  20. "Şemseddin Sami, Kamusü'l-Âlâm, 1889-1898, 1. cilt, s. 46". 1 Ekim 2019.
  21. "НАСЕЛЕНИЕ СЕВЕРО-ВОСТОЧНОЙ ТУРЦИИ” (Rusça)
  22. Candan Badem, Çarlık Yönetiminde Kars, Ardahan, Artvin, İstanbul, 2018, s. 105-122, ISBN 9786052100271.
  23. "Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye (Osmanlıca), 1927, s. 67-91". 29 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ekim 2019.
  24. Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 2010, s. 91-117, ISBN 9789944197526.
  25. Dr. M. Fahrettin Kırzıoğlu, "Ahıska Bölgesi ve Türklük"
  26. Prof. Dr. Muharrem Ergin - Dede Korkut Kitabı
  27. Sevan Nişanyan, "Azeri, Karapapak, Ahıska kişi adları"
  28. Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; I. cilt, s. 300-320
  29. "Yunus Zeyrek , Ahıska ve Ahıska Türkleri".
  30. Helmut Glück: Metzler Lexikon Sprache, 2005, s. 774
  31. Khazanov 1995, 195.
  32. Helmut Glück: Metzler Lexikon Sprache, 2005, p. 774.
  33. Khazanov, Anatoly Michailovich (1995), "People with Nowhere To Go: The Plight of the Meskhetian Turks", After the USSR: Ethnicity, Nationalism and Politics in the Commonwealth of Independent States, University of Wisconsin Press.
  34. Tomlinson, Kathryn (2005), "Living Yesterday in Today and Tomorrow: Meskhetian Turks in Southern Russia", in Crossley, James G.; Karner, Christian (eds.), Writing History, Constructing Religion, Ashgate Publishing.
  35. Wixman, Ronald (1984), The Peoples of the USSR: An Ethnographic Handbook, M.E. Sharpe.
  36. Mikaberidze, Alexander (2015). Historical Dictionary of Georgia (2 ed.). Rowman & Littlefield.
  37. Floor, Willem (2001). Safavid Government Institutions. Costa Mesa, California: Mazda Publishers.
  38. UNHCR (1999b), Background Paper on Refugees and Asylum Seekers from Georgia, United Nations High Commissioner for Refugees.
  39. Minahan, James (2002), Encyclopedia of the Stateless Nations: L-R, Greenwood Publishing Group.
  40. Polian, Pavel (2004), Against Their will: The History and Geography of Forced Migrations in the USSR, Central European University Press.
  41. Abazov, Rafis (2008), The Palgrave Concise Historical Atlas of Central Asia, Palgrave Macmillan.
  42. "Turkey welcomes Meskhetian Turks from east Ukraine - World Bulletin". World Bulletin.
  43. Aydıngün et al. 2006, 15.
  45. "Ermeni diasporası, Ahıskalıların dönüşüne karşı". Zaman. 2 Nisan 2013. 25 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2013.
  46. http://www.gurcukulturmerkezi.org/index.php?option=com_alphacontent&section=5&Itemid=
  47. Aydıngün, Ayşegül; Harding, Çiğdem Balım; Hoover, Matthew; Kuznetsov, Igor; Swerdlow, Steve (2006), Meskhetian Turks: An Introduction to their History, Culture, and Resettelment Experiences (PDF), Cultural Orientation Resource (COR) Center.
  48. The State Statistical Committee of the Republic of Azerbaijan. "Population by ethnic groups". Archived from the original on 2012-11-30.
  49. UNHCR (1999a), Background Paper on Refugees and Asylum Seekers from Azerbaijan, United Nations High Commissioner for Refugees.
  50. NATO Parliamentary Assembly. "Minorities in the South Caucasus: Factor of Instability?". Archived from the original on 2012-03-08.
  51. Barton, Frederick D.; Heffernan, John; Armstrong, Andrea (2002), Being Recognised as Citizens (PDF), http://www.humansecurity-chs.org/: Commission on Human Security, archived from the original (PDF) on 2011-07-17.
  52. Coşkun, Ufuk (2009), Ahiska/Meskhetian Turks in Tucson: An Examination of Ethnic Identity(PDF), University of Arizona, archived from the original (PDF) on 2012-01-11.
  53. "Meskhetian Turks - Minority Rights Group". Minority Rights Group. Retrieved 2017-07-25.
  54. Yunusov, Arif. The Akhiska (Meskhetian Turks): Twice Deported People. "Central Asia and Caucasus" (Lulea, Sweden), 1999 # 1(2), p. 162-165 (Rusça)
  55. Tombuloğlu, Tuba (2003). Kafkasya'nın etnik ve kültürel yapısı'nın oluşumunda Türklerin rolü. T.C. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Bölümü (Genel Türk Tarihi) Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans tezi, danışman: Saadettin Gömeç, Ankara.
  56. Prof. Dr. Leyla Karahan'ın Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması (Türk Dil Kurumu yayınları: 630, Ankara 1996)
  57. http://www.turkishstudies.net/Makaleler/637969420_37yuzbeyirade.pdf
  58. Ranard, Donald, ed. (2006). Meskhetian Turks: An Introduction to their History, Culture and Resettlement Experiences. Washington, DC: the Center for Applied Linguistics. pp. 18–19.

Dış bağlantılar
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.