Yahudilikte matem

Yahudilikte matem (İbranice: אֲבֵלוּת, avelut) Yahudiliğin klasik Tora ve rabbani metinlerindeki minhag ve mitsvaların bileşiminden türemiştir. Matemin uygulanış şekli, Yahudi cemaatinden Yahudi cemaatine çeşitlilik gösterir.

Vefat haberi alındıktan sonra

Vefat haberi alındıktan hemen sonra bu dua okunur:

Dua: ברוך אתה ה' א‑לוהינו מלך העולם, דין האמת

Okunuşu: Baruh ata Adonay Eloheynu meleh haolam, dayan ha-emet.

Tercümesi: "Mübarek olan Sen, Efendimiz bizim Tanrımızsın, kainatın Kralısın, Gerçek Hakimsin"[1]

Gelenekler arasında, vefat haberi alan kişinin, giysisinin bir parçasını yırtması bulunur.

Ortodoks erkekler, kalbin bulunduğu, giysilerinin sol tarafındaki klapalarını keserler. Ortodoks olmayanlar ise genelde kravatlarını keserler veya yırtılmış siyah bir kurdeleyi düğmelerine takarlar.

Hevra kadişa

Hevra kadişa (חברה קדישא "kutsal arkadaşlar"), Yahudi merhumu geleneklere uygun olarak defne hazırlayan, genelde gönüllü kadın ve erkeklerden oluşan arkadaşlar topluluğudur. Bu kişilerin görevi merhuma gereken saygıyı göstermek, merhumu ayinsel olarak temizlemek ve ona kefen giydirmektir.

Eğer hali hazırda bir mezar kazıcı bulunmuyorsa, mezarı kazma işlemi bu topluluğun erkek üyelerine düşer. İsrail'de, özellikle merhum Yahudi dürüst bir insansa, bu kişinin hevra kadişası olmak ve mezarını hazırlamak onursal bir hareket olarak kabul edilir.

Bu topluluk, Şiva'ya oturan matemlilerin yardımına yetişir ve yemek hazırlama, dua servislerini düzenleme gibi ihtiyaçlarını karşılar.

Bedenin hazırlanması — Tahara

Defin için bedenin hazırlanması üç ana aşamadan geçer: yıkama (rehitsa), arınma (tahara) ve kuşanma (halbaşa). Aşamalardan birinin adı olan tahara terimi aynı zamanda defnin hazırlanma süreci için kullanılan genel bir terimdir.

Dualar okunup, Tora, Mezmurlar, Ezgiler Ezgisi, Yeşaya, Hezekiel ve Zekeriya kitaplarından bölümler okunur.

Genel olarak taharanın uygulanış aşamaları şöyledir:

1. Tahara sürecinin başlamasına kadar örtülü kalan bedenin (guf) üzerindeki örtü açılır.
2. Beden dikkatlice yıkanır. Herhangi bir kanama varsa durdurulur. Kan, merhumla birlikte gömülür. Beden tamamiyle kirden, bedensi sıvılar ve deri üzerinde bulunan katı nesnelerden temizlenir. Mücevherler çıkarılır.
3. Ya mikveye sokularak ya da 9 kavim (genelde 3 kovaya denk gelir) su dökülerek beden arındırılır.
4. (Çoğu cemaatlerin geleneğine göre) beden kurutulur.
5. Beden, tahrihim denen kefene sarılır. Kefenin üzerinde kuşak, Tanrı'nın adlarından birini simgeleyen Şin harfine benzetilerek sarılır.
6. Tabuttan (aron), eğer varsa, süslemeler çıkarılır. Tabutun içine sovev denen örtü serilir. Eğer kişinin talliti varsa, tallit sovev olarak kullanılır. Tallitinin köşelerindeki tsitsitlerden biri kesilir; bu işlem, tallitin artık bir daha ibadet amacıyla kullanılmasını engellemek ve dua sahibinin Tora'da yazan mitsvalardan tenzih edildiğini göstermek için yapılır.
7. Beden tabutun içine konur ve tabuttaki sovev ile örtülür. Eğer mevcutsa, İsrail toprağı vücudun çeşitli bölgelerine konur ve bir kısmı tabut içine serpiştirilir.
8. Tabut kapatılır.

Tabut kapandıktan sonra hevra, tahara sırasında yeteri kadar saygı göstermeme ihtimaline karşı merhumdan kendisini affetmesini ister.

Yahudilikte, cenazelerde tabut açık tutulup ölü beden gösterilmez. Bazen merhumun yakın akrabaları cenazeden önce merhuma son saygılarını göstermek için bedenin etrafında toplanırlar. İsrail'de, devlet ve asker cenazeleri dışında tabut kullanılmamaktadır. Ölüler, mezarına tallite sarılı olarak götürülür

Ölümden defne kadar geçen sürede merhumun yanında şemira denen refakatçi kalır. Bu süreçte Mezmurlardan alıntı yapmak bir gelenektir.

Cenaze töreni

Yahudi cenazelerinde beden toprağa verilir; ölü yakmak dinen kabul edilmemektedir. Bedenin toprağa doğal yolla karışması gerekmektedir. Defin eylemi ölüm gerçekleştikten sonra en kısa zamanda icra edilmelidir. Yahudi kanunları tahnit etmeyi yasaklar. Definden önce bedeni alenen göstermek geleneklerde yer almaz.[2][3] Geleneksel cenazelerde çiçek bulunmaz.

İsrail'de Yahudi cenazesi genelde mezarın başında yapılır. ABD ve Kanada'da cenaze ya Yahudi mezarlığında ya da cenaze evinde gerçekleştirilir; ender de olsa cenazenin sinagoglarda da gerçekleştiği görülebilir. Türkiye'de genelde mezarlıklarda bulunan cenaze evinde icra edilir. Eğer kişi cemaat için önemli biriyse cenazesi sinagogda veya yeşivada başlayabilir. Eğer cenaze mezarlık dışında başlamışsa, cenazeye katılanlar cesedi mezarlığa kadar takip ederler. Cenazenin kendisi, cesedi taşıma ve defnetmenin tümüne "eşlik etme" anlamına gelen levaya denir.

Levaya'nın anlamı "eşlik"tir çünkü cenaze sürecinde ceset gömülene kadar ona eşlik edilir. Levaya'nın İbranice'de "birleşme" ve "bağlanma" anlamları bulunur. Leveya'nın bu anlamı hayatta olan ve ölmüş "ruh"ların ortaklığını tasvir eder.[3]

Kasideler

Hesped'in anlamı kasidedir ve gömü gerçekleştirilmeden evvel birkaç kişinin çıkıp merhum hakkında methiyelerde bulunması olağandır. Bazı kişiler vasiyetlerinde kaside uygulanmamasını isteyebilir. Hol Hamoed (iki bayram arası) gibi bazı özel günlerde kaside okunması yasaktır.

Toprağa verme

Kevura yani defin, kişi öldükten sonra kısa süre içinde gerçekleştirilmelidir. Tora, eğer kişi suçlu olup idam edilmişse bile bir an önce defnedilmesini emreder.[4] Uzak diyarlardan aile bireylerinin cenazeye katılabilmesi, cenazenin icra edilebilmesi için profesyonellerin bulunabilmesi veya merhumun, ailenin tercihi olan bir mezarlığa gömülebilmesi için "merhumun onuruna" defin ertelenebilir.

Bu gelenek, İsrail ikliminin sıcak olmasından kaynaklanmış olabilir. Antik çağlarda bedenin çürümesini engellemek için fazla bir şey yapılamamaktaydı ve merhumun çürümesini görmek şahsına yapılan bir saygısızlık olarak ele alınmaktaydı. İsrail'in sıcak iklimi çürüme sürecini hızlandırmaktaydı böylece "bir an evvel gömme" geleneğinin doğmasına sebep olmuş olabilir. Her ne kadar Mısır'da tahnit ve mumyalama gerçekleştirildiyse de bunun yapılması için merhumun bedeninde epeyce oynanması ve organlarının çıkarılması gerekmekteydi ve bu durum Yahudi geleneğinde merhuma yapılan bir saygısızlık olarak algılanmaktaydı. Tora ve Tanah'ta merhuma uygulanan saygı ile ilgili birçok örnek bulunmaktadır; örneğin, Tora'da anlatılan son olay, Tanrı'nın Musa'yı kendi elleriyle gömmesidir: "RAB onu Moav ülkesinde, Beyt-Peor karşısındaki vadide gömdü. Bugüne dek mezarının nerede olduğunu kimse bilmiyor."[5][6]

Cenazenin bitişinde mezarı toprakla örtmek için yastakiler öne çıkarlar. Sembolik olarak, mezarın toprakla örtülmesi merhumla matemlilerin son vedalaşmasıdır. Geleneğe göre toprak atmak için kullanılan küreğin ucu her zaman toprağı göstermelidir; üç kürek toprak atıldıktan sonra kürek elden ele geçirilmez yere saplanır; bir sonraki kişi küreği topraktan çıkarıp aynı işlemi gerçekleştirir. Bu süreç mezar toprakla örtülene kadar devam eder. Cenazeye katılma bir mitsvadır çünkü burada teklif, çıkar alışverişi gibi işlemler gerçekleşmediğinden katılımcının yaptığı gerçek anlamda bir jesttir.

Matem

Keriya ve Şiva

Matemliler geleneksel olarak giysilerini cenaze başlamadan veya cenaze biter bitmez yırtarlar. Ebeveynlerde yırtık solda kalbin üzerinde görünecek şekilde, kardeşlerde sağda (buna yarı-kardeşler de dahildir[7]) olmalıdır. Çocuk ve eşlerdeki yırtığın görünme zorunluluğu yoktur.

Halaha kurallarınca 13 yaşını doldurmamış çocukların yas tutma zorunluluğu yoktur. Yine Halaha'ya göre yas kuralları, merhum kişi 30 günü doldurmamış bir bebekse uygulanmaz.[7]

Yasta olması gereken kişi ölüm haberini vefat gerçekleştikten 30 gün sonra alırsa keriya olmaz ve giysi yırtılmaz; bu duruma ebeveyn istisnadır. Eğer ebeveynin çocuğu ölmüşse, ölüm haberinin ne zaman alındığına bakılmaksızın giysi yırtılır.[7]

Merhumun çocuğu, Şiva döneminde giysilerini değiştirmesi gerekirse yeni giysiler de yırtılır. Diğer aile bireylerinin Şiva'da yeni giysilerini yırtma zorunluluğu yoktur. Matemli çocuğun yırtığı kendisi tarafından dikilemez fakat defin gerçekleştikten 30 gün sonra başka bir matemli tarafından onarılabilir.[8]

Matemliler eve vardıklarında bir hafta boyunca yıkanmazlar, deri ayakkabı ve mücevher giymezler, erkekler tıraş olmaz. Çoğu cemaatlerde büyük duvar aynaları örtülür. Geleneksel ve sembolik olarak matemliler alçak taburelerde veya yerde oturur. İlk başsağlığı yemeği cenazeden döndükten sonra verilir ve geleneksel olarak haşlanmış yumurta ve yuvarlak veya oval yemekler ikram edilir. Bu gelenek, Esav'dan doğum hakkını bir tabak mercimek ile alan Yakup ile bağdaştırılır.[9][10] Geleneksel olarak Yakup'un, büyükbabası İbrahim'in ölümünden hemen sonra mercimek pişirdiği anlatılır.

Matem için yedi günün hesaplanması ve matemin başlaması

Eğer matemliler merhumu gün batımından önce defnederlerse bu gün yedi günlük Şiva döneminin ilk günü sayılır. Matem, genelde yedinci günün sabahı sona erer. Şabat'ta yas tutulmaz ve ölü defnedilmez fakat bu gün yedi yas gününe dahil edilir. Eğer, matemin ilk gününden sonra bir Yahudi bayramı varsa matem yarıda kesilir. Eğer cenzae bir bayram zamanına denk gelirse yas dönemi bayram bittikten sonra başlar. Roşaşana gibi bazı bayramlar yas dönemini hepten iptal eder.

Matemin aşamaları

Aninut

Yasın ilk aşaması aninut yani "yoğun/şiddetli yas"tır. Onen'in (aninut aşamasındaki kimse) tam bir şokta ve aklı karışık olduğu kabul edilir. Dolayısıyla onen, "aktif" olarak mitsvaları yerine getirme zorunluluğundan muaf tutulur (örneğin tefilin takmak). Fakat, Şabat'ta iş yapmama gibi "pasif" mitsvaları yerine getirmeye devam etmelidir.

Aninut, merhum defnedilene kadar veya eğer kişi cenazeye katılamamışsa cenaze ile olan ilişkisi son bulana kadar sürer.

Avelut

Aninutun hemen ardından avelut ("yas") dönemi başlar. Avel ("Yas tutan kişi") müzik dinlemez, konsere gitmez ve evlilik veya Bar Mitsva gibi eğlenceli okazyonlara zorunlu olmadıkça katılmaz.

Avelut üç ana aşamadan oluşur.

Şiva – 7 gün

Avelutun ilk aşaması Şiva'dır (İbranice: שבעה, anlam: yedi) ve yedi gün sürer. Ladino dili konuşan Türk Yahudileri, Şiva için Ladino'da "yedi" anlamına gelen Siete kelimesini de kullanırlar. Geleneksel olarak matemliler bir evde toplanır ve başsağlığı dilemeye gelen ziyaretçiler ağırlanır.

Matemli birini bu dönemde ziyaret etmek mitsva (sevap) olarak kabul edilir. Geleneksel olarak kelamda bulunulmaz ve diyaloğun yastakiler tarafından başlatılması beklenir. Yastakinin diyaloğa girme gibi bir zorunluluğu olmayıp dilediği takdirde ziyaretçileri yok sayabilir.

Ziyaretçilerin ev sahibi rolü oynaması bir gelenektir; örneğin diğer ziyaretçiler için yemekler hazırlanıp ikram edilir. Yastaki aile genelde yemek pişirmez ve temizlik yapmaz, bu iş ziyaretçilere düşer.

Ziyaretçi, matemliye veda ederken geleneksel olarak çeşitli şeyler söyleyebilir fakat bunlardan en bilineni şöyledir:

המקום ינחם אתכם בתוך שאר אבלי ציון וירושלים

Hamakom yenahem ethem betoh şaar aveley tsiyon viyruşhalayim

"Her yerde hazır ve nazır olan, Siyon ve Kudüs'ün matemlileri arasında sizleri rahatlatsın"

Cemaatin geleneğine göre diğer veda cümlelerinden bazıları şunlardır:

• "Daha fazla tsa'arınız (acınız) olmasın"
• "Sadece simhanız (mutluluk) olsun"
• "Birbiriniz hakkında hep iyi haberleriniz (besorot tovot) olsun"
• "Size uzun ömürler diliyorum"

Gelenek gereği dualar matemlinin evinde ve matemli aile önderliğinde icra edilir

Şloşim – 30 gün

Definin ardından ilk yedi gün olan Şiva'nın da içinde bulunduğu ilk 30 güne Şloşim denir (İbranice: שלושים, anlam: otuz). Şloşim süresince kişinin evlenmesi veya bayram öğünlerine katılması yasaktır. Erkekler bu süre içinde saç ve sakal tıraşı olmazlar.

Yahudilik inancında merhum kişi, onun adına yapılan mitsvalardan halan yararlanabilir; merhumun adına Tora öğrenmek, yapılabilecek en büyük meziyetlerden biridir. Popüler geleneğe göre bir grup insan bir araya gelip şloşim döneminde Mişna çalışır.

Şneim asar hodeş – 12 ay

Ebeveynin yasını tutanlar için matem süresi on iki aydır (İbranice: שנים עשר חודש, Şneim asar hodeş, anlam: "oniki ay") ve vefatın gerçekleştiği gün başlar. Bu dönemde matemli kişi normal hayatına büyük ölçüde döner fakat on bir ay boyunca sinagogda kadiş duasını okur. Ortodoks geleneğinde matemli oğulların kadiş okuma zorunluluğu varken kadınların yoktu. Bu dönemde eğlenceli okazyonlardan ve özellikle canlı müzik çalan büyük partilerden kaçınılmalıdır.

Matzevah (mezartaşının açıklanması)

Mezar taşına matzevah (anıt) denir. Her ne kadar Halaha'da mezartaşının dikilmesiyle ilgili bir tören zorunluluğu bulunmazken bu ayin 19. yüzyılın sonlarında çoğu cemaatlerde popüler hale geldi. Mezar taşının mezara ne zaman yerleştirilmesiyle ilgili çeşitli gelenekler mevcuttur. Birçok cemaat mezartaşını vefattan bir sene sonra koyar. Bazı cemaatler ise daha erken koyar; örneğin vefattan bir hafta sonra mezartaşı koyan cemaatler bulunur. İsrail'de mezartaşı şloşimden yani ilk otuz günden sonra konur. Pesah ve Hol Hamoed bayramları gibi özel günler dışında mezartaşının konulmasıyla ilgili bir zamanlama kuralı yoktur.

Törenin sonunda, mezartaşı üzerindeki giysi parçası yakın bir aile bireyi tarafından kaldırılır. Seremonide çeşitli Mezmurlar (1, 23, 24, 103), minyan varsa matem Kadiş'i ve "El Maley Rahamim" duası okunur. Törenin sonunda merhumla ilgili kaside okunabilir.

Yıllık anma

Yahrtzeit, Nahala

Ölüm yıldönümünde merhumun anısına yakılan yahrtzeit mumu

Yahrtzeit (יאָרצײַט), Yidiş dilinde "Yıl[ın] zamanı" anlamına gelir.[11] Bu kelime Yidiş dili kullanmayan Aşkenazlar tarafından da kullanılır ve akrabanın ölüm yıldönümü manasına gelir. Yahrtzeit'in kelime anlamı "[Bir] yılın zamanı"dır. Buna Ladino'da nahala denir.

Yahudilerin, ebeveyn, kardeş, eş ve çocuklarının ölümünü anma zorunluluğu bulunur.[12] Halaha'da anltıldığına göre kişi, akşam duası Maariv, sabah duası Şahrit ve öğlen duası Minha'da olmak üzere Kadiş'in yas sürümünü en az üç kere okumalıdır. Bu gelenek ilk olarak detaylıca Rabi Isaac Tyrnau'nun 1566'da yayınlanan Sefer HaMinhagim eserinde aktarılmıştır.

Yahrtzeit, İbrani takvimine göre ölümün birinci senesinin dolduğu gündür. Vefat Roş Hodeş'te veya artık yılda gerçekleşirse yıldönümünün ne zaman olduğu tartışma konusudur.[13] Aşağıda bazı özel permütasyonlar sıralanmıştır:

Bu genel bir kılavuzdur ve bazı durumlarda özel kurallar geçerli olabilir. (Roş Hodeş İbrani takviminde ayın ilk günü yani Ay başı demektir.)

Vefat günü	Yartzheit'in içinde bulunduğu durum	Anma günü
İki günlük Roş Hodeş'in ilk günü	Roş Hodeş'in sadece bir günü var	Bir önceki ayın 29. günü (Roş Hodeş değil)
İki günlük Roş Hodeş'in ikinci günü	Roş Hodeş'in sadece bir günü var	Ayın ilk günü (Roş Hodeş)
İki günlük Roş Hodeş'in ilk günü	Roş Hodeş'in iki günü var	Roş Hodeş'in ilk günü
İki günlük Roş Hodeş'in ikinci günü	Roş Hodeş'in iki günü var	Roş Hodeş'in ikinci günü
Adar I (artık yıl)	Artık yıl	Adar I
Adar I (artık yıl)	Artık yıl değil	Adar (Bu yılda tek bir Adar ayı var)
Adar (artık yıl değil)	Artık yıl	Fikir ayrılıkları olduğundan cemaatin hahamına sorulması gerekir. Kimisi Adar I'de, kimisi Adar II'de kimisi de her iki Adar'da der.
Adar (artık yıl değil)	Artık yıl değil	Adar
Adar II (artık yıl)	Artık yıl	Adar II
Adar II (artık yıl)	Artık yıl değil	Adar
Diğer günler (buna Şabat veya Yom Tov da dahildir)	Herhangi	Vefat günü

Halaha'nın getirdiği zorunluluğa göre yas tutan kişi sabah, öğle ve akşam Kadiş duasını okumalıdır; bunun için çoğu kimse sinagoga gider. Sabahları Kadiş duası dört kere okunur. Genel bir minhag (gelenek) olarak 24 saat süren "Yahrzeit mumu" yakılır. Bunu sebebi merhumun anısını ve ruhunu onurlandırmaktır.

Yahudi geleneğinde ebeveynin Yahrtzeit'inde oruç tutulur; bu zorunlu olmamasına rağmen kişi oruç tutar veya et ve şaraptan kaçınır. Ortodoks Yahudilikte Talmud risalesi veya Mişna tamamlandığında siyum denen kutlama yemeği verilir ve bu kutlama, oruç hükmünü geçersiz kılar.

Mezarlığı ziyaret

Atlanta, Georgia'daki Oakland Mezarlığı'nda "yeni Yahudi bölümü"nde bulunan bir mezartaşı.

Bazı Yahudiler gelenekleri gereği oruç günlerinde,[14] Roşaşana ve Yom Kipur'dan önce ve mümkünse Yahrzeit'te mezarlığı ziyaret eder. Vefatın gerçekleştiği ilk yılda mezarlık sadece Şloşim'de ve Yartzeit'te ziyaret edilebilir.

Yahudi mezarlığında, merhumun kim olduğu bilinmese de, sol elle mezarına bir taş konur. Böylece mezarın ziyaret edildiği anlaşılır ve taş koyan kişi defin mitsvasından pay alır. Mezara çiçek bırakmak Yahudi geleneğinde yer almaz. Taş koymanın başka bir sebebi de mezarın bakımını yapmaktır. Antik çağlarda mezartaşı yoktu ve mezarlar taş yığınlarıyla örtülmekteydi böylece taş bırakan kişi mezarı tazelemiş olmaktadır.[15]

Dua ile anma

Matemlinin Kadiş'i

Kadiş Yatom (İbranice: קדיש יתום, anlam: "Yetim Kadiş'i"), dua servislerinde, cenazelerde ve anma günlerinde okunan Kadiş'tir. Yetim Kadiş'inin okunma şekli cemaatten cemaate farklılıklar gösterir. Başta Ortodokslar olmak üzere Aşkenazlar bu duayı ayakta okur. Sefarad sinagoglarında, çoğu Ortodoks olmayan Aşkenazlar gibi, sadece yas tutanlar ayakta kalır ve cemaatin geri kalanı oturarak eşlik eder.

Yizkor

Yizkor ("anma") duaları ebeveynlerinden en az birini kaybedenler tarafından okunur; bazı ılımlı modern Yahudi cemaatlerinde, ebeveyn dışında başka bir akraba veya yakın bir arkadaşın vefatına yizkor okuyanlar da bulunur. Gelenekler gereği, Yizkor okumayacak biri sinagoğu Yizkor duası bitene kadar terkeder. Her ne kadar bazı rabinik otoriteler bunun bir batıl inançtan ibaret olduğunu belirtse de, sinagoğun terkedilmesinin sebebi kişini yaşayan ebeveynine saygısından kaynaklanmaktadır.

Yizkor duasının, sinagogda minyan eşliğinde senede dört defa okunması amaçlanır; fakat minyan bulamayan kişi bunu tek başına da yerine getirebilir. Dört Yizkor ibadeti Yom Kippur, Şmini Atseret, Pesah'ın son günü ve Şavuot'ta yerine getirilir (Şavuot'u iki gün kutlayan cemaatler ibadeti bayramın ikinci günü gerçekleştirir). Yizkor duasında Tanrı'dan merhumu hatırlaması ve ruhuna huzur vermesi dilenir.

Yizkor geleneksel olarak ilk yahrzeit bitmeden okunmaz.

Sefarad cemaatlerinde Yizkor duası bulunmaz, bunun yerine Yom Kippur'da geçen senede ölenler için Haşkabot okunur. Tora okumak için tevaya kaldırılan biri, vefat eden ebeveyni için haşkaba okunmasını talep edebilir.

Av Harahamim

Bir Yahudi anma duası olan Av Harahamim, Ren nehri civarında yaşayan Aşkenazların Birinci Haçlı Seferi'nden sonra yok edilmelerinin ardından 11. yüzyılın sonlarında veya 12. yüzyılın başlarında yazılmıştır.

Kurumsal hizmetler

Zihuy Korbanot Ason (ZAKA)

ZAKA (İbranice: זק"א), İsrail'de hükûmet tarafından tanınan 1989'da kurulmuş bir çeşit acil servis kurumudur. Çoğunluğunu Ortodoksların oluşturduğu ZAKA, ambulans hizmetleri, terörizmde, trafik kazalarında ve afetlerde hayatını yitirenlerin kimliğini tespit etme, gerektiğinde ölünün parçalanmış cesedini ve kanını bir araya getirip cenazeye hazırlama gibi hizmetleri bulunmaktadır. Ayrıca, ilk yardım, kurtarma ve kayıp arama hizmetleri de sunmaktadır. Geçmişteki afetlerde dünya genelinde hizmet vermiştir.

Hebrew Free Burial Association (HFBA) (İbrani Bedava Defin Derneği)

Triangle Gömlek Fabrikası yangınında ölen bir kurbanın HFBA'nın mezarlığındaki mezartaşı.

Gönüllü bir ajans olan HFBA'nın misyonu, maddi durumuna bakmaksızın bir Yahudi'ye geleneklere uygun bir cenaze töreni düzenlemektir. 1888'den beri, New York'ta, Silver Lake Mezarlığı'nda ve Mount Richmond Mezarlığı'nda 55,000 Yahudinin defnedilmesine yardımcı olmuştur.

Ölümün ardından gelen çelişkiler

Organ bağışı

Tüm Yahudilik mezheplerinde, ilkesel olarak, kişinin ölümünün kesinleşmesi halinde kişinin vasiyetinde aktarılmışsa organ bağışına izin verilmektedir. Fakat, ölümün tanımı konusunda bazen dini açıklamayla tıbbi açıklama uyuşmamaktadır. Örneğin, klinik standartlarına göre ölü sayılan biri Yahudilk kanunlarınca henüz ölmüş sayılmayabilir. Yahudi kanunları öleceği kesinleşen birinin organlarının bağışlanmasına, kişi teknik olarak hala hayattaysa izin vermemektedir. Ortodoks ve Harediler, duruma göre ne yapılması gerektiğiyle ilgili cemaatlerinin hahamlarına danışabilir.

Yahudilikte kremasyon görüşü

Halaha, kremasyonu yasaklar. Tanah'ta anlatılan tek defin işlemi olarak Yahudiler toprağa verilmelidir; bu Yahudilikte son kefaret borcudur.

Felsefi ve ayinsel açıdan, genizalarda da görüldüğü üzere, Yahudiler onursal şeyleri gömmektedir ve yakılan şeyler yok edilmek istenenlerdir.

İntihar

Yahudilik, intiharı kişisel cinayet olarak ele alır, bu sebeple intihar eden kişi ölümün ardından gelen bazı ayrıcaklardan yararlanamaz; örneğin, kişiye kaside okunmaz ve kişi Yahudi mezarlığının ana bölgesine gömülmez.

Yakın zamanlarda birçok kişi tarafından, intihar sebebiyle ölenlere depresif veya ciddi akıl hastalığına mahkûm kişiler olarak bakılmaktadır. Bu durum yorumlandığında, intiharın gönüllü bir eylemden ziyade istenmeyen durumların sonucu olduğu sonucuna varılmaktadır. Bu sebeple, bazı kişilerce, ölümün merhumun kontrolü dışında gerçekleştiği varsayılmaktadır.

Buna ilaveten, Talmud'un kısa bölümlerinden biri olan Semahot'ta, kişinin intihar edip etmediğine bakmaksızın bazı matem eylemlerinin yerine getirilmesinden bahsedilir. İntihara kalkışan kişinin ölmeden önce tövbe edip fikrini değiştirme ihtimali varsa ve buna rağmen ölmeyi engelleyememişse (örneğin yüksek bir yerden atlayan birinin yarı yolda fikrini değiştirmesi fakat düşmeyi engelleyememesi gibi) bu kişiye sıradan cenaze töreni uygulanır. Son olarak, reşit olmamış birinin intiharı bilgi ("da'at") eksiliğinden kaynaklandığı farzedilir ve normal cenaze uygulanır.

Dövme

Halaha, dövmeyi yasaklar bu nedenle bir mite göre dövmeli kişilerin Yahudi mezarlığına gömülmediği rivayet edilmektedir ki bu doğru bir bilgi değildir.[16][17][18] Çok az sayıda bir grup, dövmelilere gömü hizmeti vermek istemezken Yahudi kanunlarında bununla ilgili bir bilgi yoktur.[19] Ölümden sonra dövmenin herhangi bir şekilde kaldırılması da katiyetle yasaktır.

Dinden çıkmış bir Yahudinin ölümü

Yahudilikte dinden çıkanlar için yas tutulmaz.

Son birkaç asır içinde, Hasidizm ve Haredilik dahil olmak üzere Aşkenaz Ortodoks Yahudilikte gelişen bir geleneğe göre Yahudilik yolundan ayrılanlar için Şiva'ya oturulur. "Yahudilik yolundan ayrılmak" konspeti cemaatten cemaate farklılıklar gösterir. Kimileri Yahudi olmayan ile evlenen kişi için Şiva'ya otururken kimileri başka bir dine geçenleri dinden resmi olarak çıkmış sayar, bu durumda dahi kişinin din değiştirmesinin zorunlu mu yoksa gönüllü mü olduğu dikkate alınır. Sholom Aleichem'in Damdaki Kemancı eserinde ana karakter olan Tevye, Hristiyan bir adamla evlenen kızını "ölü" sayar. Mitnagdim (anti-Hasidik) hareketinin revaçta olduğu 19. yüzyılda Hasidizm'e geçen biri için Şiva'ya oturanlar olmuştur. 20. yüzyılın ortalarında Hasidizm'in geçerli bir akım olduğu resmileştikten sonra Şiva oturma eylemi ortadan kalkmıştır.

Bugün daha çok gelenekçi olan Ortodoks Yahudiler, cemaatlerinden ayrılan Yahudiler için Şiva'ya oturmaktadır.

Anma günleri

• 9 Av - Birinci ve İkinci tapınakların yıkılışı ve diğer üzünç olayların yaşandığı gün
• Yom Kippur, Şemini Atseret, Pesah'ın son günü ve Şavuot - 4 Yizkor günleri
• 10 Tevet - Yahrzeit'in bilinmediği be Holokost'ta ölenler için gelenekselleşmiş yas ve oruç günü
• Yom Haşoa - Holokost'ta ölenleri anma günü
• Yom Hazikaron - İsrail'de şehitleri ve terörist saldırılarda ölenleri anma günü

Holokost

Holokost sırasında binlerce Yahudinin ve diğerlerinin cesetleri saat başı topluca yakılmaktaydı. Dolayısıyla Yahudilerin bedenleri Yahudilik kurallarına aykırı bir şekilde muamele gördü. Bu zamandan sonra hali hazırda olan kremasyon hakkındaki olumsuz görüşün şiddeti daha da arttı.

Ayrıca bakınız

• Yahudilikte onursal sıfatlar
• Yahudi eskatolojisi
• Yahudi Mesih

Kaynakça

Özel

1. http://www.jewfaq.org/prayer.htm "Barukh atah Ha-shem, Elokaynu, melekh ha-olam," Blessed art thou L-rd, our G-d, King of the Universe
2. "Arşivlenmiş kopya". 26 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2012.
3. http://www.chabad.org/library/article_cdo/aid/282505/jewish/Soul-Talk.htm
4. Tesniye 21:23
5. Tesniye 34:6
6. "Arşivlenmiş kopya". 7 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2012.
7. Prayers of Consolation; Morris Silverman; Media Judaica Inc.; 1984; ISBN 0-87677-062-6
9. Tekvin 25:34
10. "Arşivlenmiş kopya". 29 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2012.
11. "Arşivlenmiş kopya". 30 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2012.
12. "1.) When a first-relative (parent, sibling, spouse or child) initially hears of the death of a relative, it is traditional to express one's grief by tearing their clothing and saying "Baruch Dayan HaEmet" (Blessed is the True Judge). 2.) Shiva is observed by parents, children, spouses and siblings of the deceased, preferably all together in the deceased's home". 14 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2012.
13. Yahrzeit: Memorial Anniversary on Chabad.org 17 Eylül 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. as part of a series "The Jewish Way in Death and Mourning" by Maurice Lamm, author of a book by the same title.
14. Şulhan Aruh Ora Hayim 559:10
15. Talmud Bavli, Masehet Moe'ed Katan
16. "Arşivlenmiş kopya". 27 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2012.
17. http://www.jewishanswers.org/ask-the-rabbi-category/from-idolatry-to-conversion/?p=120
18. http://www.nytimes.com/2008/07/17/fashion/17SKIN.html?_r=3&pagewanted=1&ref=fashion
19. http://www.chabad.org/library/article_cdo/aid/533444/jewish/Can-a-person-with-a-tattoo-be-buried-in-a-Jewish-cemetery.htm

Genel

• Brener, Anne, Mourning and Mitzvah: A Guided Journal for Walking the Mourner’s Path Through Grief to Healing, Jewish Lights Publishing, 1993.
• Diamant, Anita, Saying Kaddish: How to Comfort the Dying, Bury the Dead, and Mourn as a Jew. Schocken Books, 1999.
• Goodman, Arnold M., A Plain Pine Box: A Return to Simple Jewish Funerals and Eternal Traditions, Ktav Publishing House, 2003.
• Kolatch, Alfred J., The Jewish Mourners Book of Why, Jonathan David Publishers, 1993.
• Kelman, Stuart, Chesed Shel Emet: Guidelines for Taharah, EKS Publishing Co, 2003.
• Lamm, Maurice The Jewish Way in Death and Dying, Jonathan David Publishers, 2000.
• Riemer, Jack, So That Your Values Live On – Ethical Wills and How to Prepare Them, Jewish Lights Publishing, 1991.
• Riemer, Jack, Jewish Insights on Death and Mourning, Syracuse University Press, 2002.
• Syme, Daniel B. and Sonsino, Rifat, What Happens After I Die? Jewish Views of Life After Death, URJ Press, 1990.
• Wolfson, Ron, A Time to Mourn, A Time to Comfort: A Guide to Jewish Bereavement and Comfort, Jewish Lights Publishing, Woodstock, Vermont. 1996.
• Wolpe, David, Making Loss Matter - Creating Meaning in Difficult Times, Penguin, 1999.

Dış bağlantılar

• Jewish Funerals Burial and Mourning
• A Jewish guide to death and bereavement at OzTorah
• Death Burial and Bereavement at Torah.org Knowledge Base11 Mart 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Jewish Encyclopedia article on Mourning
• Yahrzeit tefillah devoted to a deceased (when visiting a grave.)
• A Yahrzeit Calendar Calculator.
• ABC's of Death & Mourning from aish.com.
• Death and the Dead at the YIVO Encyclopedia of Jews in Eastern Europe