Sovyetler Birliği'nde İslam

Sovyetler Birliği'nde İslam, Sovyetler Birliği'nde İslam inanışına ait konuları betimler.

Bu harita, Sovyetler Birliği'ndeki Müslümanların nüfusunun idari bölgelere göre yüzdelik dilim üzerinden demografik dağılımını göstermektedir.

Sovyetler Birliği, 15 Sovyet sosyalist cumhuriyetten oluşan bir federasyondu ve 1922'den 1991'de dağılmasına kadar hüküm sürdü. 15 cumhuriyetten altısı Müslüman çoğunluğa sahipti: Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan, Türkmenistan ve Özbekistan.[1] Volga-Ural bölgesinde ve Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti'nin Kuzey Kafkasya bölgesinde de büyük bir Müslüman nüfus vardı. Birçok Tatar Müslüman Sibirya ve diğer bölgelerde de yaşıyordu.

Bolşevikler, Sovyetler Birliği'ni oluştururken mümkün olduğunca eski Rus İmparatorluğu'nun topraklarını dahil etmek istiyorlardı. Bu düşünce, güçlü İslami bağları olan bölgelerde Komünist sistem kurmaya çalışırken çatışmayla karşı karşıya gelmelerine sebep oluyordu. Sovyetler Birliği ateizmi aktif olarak teşvik ederken, Sovyet yetkilileri altı Müslüman cumhuriyette sınırlı dini faaliyetlere izin verdi.[2] Camiler bu bölgelerdeki çoğu büyük şehirde faaliyet gösterdi, ancak 1917'de 25.000 olan cami sayısı 1970'lerde 500'e kadar düştü.

1989'da, Sovyetler Birliği'nin dini kısıtlamalarının gevşetilmesinin bir parçası olarak, bazı Müslüman derneklerinin kurulmasına ve hükûmet tarafından kapatılan bir dizi caminin yeniden açılmasına izin verildi. Sovyet hükûmeti ayrıca Ufa ve Bakü şehirlerinde sınırlı sayıda imamın eğitimine izin verme planlarını açıkladı.

Bu zamana kadar, İslam Sovyetler Birliği içindeki en büyük ikinci dindi ve 45 ila 50 milyon kişi kendisini Müslüman olarak tanımlıyordu. Ancak, yaklaşık 500 cami faaliyet halindeydi ve Sovyet hukuku bu camiler ve İslami okulların dışındaki İslami dini faaliyetleri yasaklamıştı. Tüm bu dini kuruluşlar, gözetim ve denetimi sağlamak için Sovyet hükûmeti tarafından kurulan dört "dini müdürlük" tarafından denetleniyordu. Orta Asya ve Kazakistan Ruhani Müdürlüğü, Avrupa Sovyetler Birliği ve Sibirya Ruhani Müdürlüğü ve Kuzey Kafkasya ve Dağıstan Ruhani Müdürlüğü Sünni Müslümanların kurumlarını yönetirken, Transkafkasya Ruhani Müdürlüğü hem Sünni hem de Şii Müslümanların kurumlarını denetliyordu. Sovyetler Birliği içindeki Müslümanların çoğunluğu Sünnilerdi, çoğu Azerbaycan'da yaşayan Şiilerin oranı %10'du.[3]

Bezbojnik Dergisinin kapağı (Tanrı Olmadan Beş Yıl, 1930). İçinde, V şeklindeki beş yıllık sembol Yahudilik, Hristiyanlık ve İslam'ın sembollerini eziyor.

Lenin dönemi

1916'da Bolşevik devrimci Vladimir Lenin, Emperyalizm, Kapitalizmin En Yüksek Aşaması adlı eserini yazdı. Bu eser sömürgecilere karşı komünist mücadelelerin şekillenmesinde oldukça etkili bir metindi ve Rusya'nın Müslüman topluluklarında ve yabancı kolonilerde solcu milliyetçilerin ortaya çıkmasına yol açtı. Ekim devriminden önce, Çarlığın sonunun kutlandığı ilk Tüm Rusya Müslüman Kongresi Mayıs 1917'de Moskova'da yapıldı.[4]

Rus Ortodoks Kilisesi üyelerine kıyasla, Müslümanların bastırıldığı ve Doğu Ortodoks Kilisesi'nin resmi devlet dini olduğu Çarlık altındaki yaşamın aksine Sovyetler Birliği Müslümanlara başlangıçta daha fazla dini özerklik verdi. Ekim Devrimi'nden haftalar sonra 24 Kasım 1917'de Bolşevikler, 'Rusya ve Doğu'nun Tüm Müslüman İşçileri'ne bir çağrıda bulundular. Lenin'in çağrısı şöyleydi;

Rusya Müslümanları… camileri ve ibadet yerleri tahrip edilmiş, inançları ve gelenekleri Rusya'nın çarları ve zalimleri tarafından çiğnenmiş olan hepinizin: inançları ve uygulamaları, ulusal ve kültürel kurumları sonsuza dek özgür ve dokunulmazdır. Rusya'nın tüm halklarının hakları gibi haklarınızın devrimin güçlü koruması altında olduğunu bilin.[5]

Lenin, Semerkant Kur'anı gibi bazı dini eserlerin geri gönderilmesi isteğine olumlu yanıt verdi. Ayrıca sosyalist hukuk sistemi ile birlikte İslam hukukunun ortak bazı ilkeleri oluşturulmuş, Cedidciler ve diğer "İslami sosyalistlere" hükûmet içinde iktidar pozisyonları verilmiş ve yerel Müslüman nüfuslara yardım etmek için "korenizatsiya" adlı olumlu bir eylem sistemi uygulanmıştır. Cuma günü, Orta Asya'da yasal tatil günü ilan edildi.[5]

Stalin dönemi

Josef Stalin 1920'lerin ikinci yarısında iktidarını pekiştirdiğinde, Sovyetlerin din ile ilgili politikası değişmişti. Bu değişikliğin sonucu olarak camiler Orta Asya'da kapatılmaya veya depoya dönüştürülmeye başlandı. Dini liderlere baskı uygulandı, dini okullar kapatıldı ve vakıflar yasa dışı ilan edildi.[6] Sovyet hükûmeti, Müslüman kadınların giydikleri peçeli perence kıyafetini, kadının ezilmişliğinin simgesi olarak yorumlayarak bu kıyafetin kaldırılması için hücum politikasını başlattı.[7] Hücum uygulaması çoğunlukla geri tepti ve perence kıyafeti daha önce sadece toplumun ileri gelen kesiminin kadınları tarafından giyiliyorken kadın işçiler arasında her zamankinden daha popüler hale geldi.[8] Bununla birlikte, Stalin'in kişilik kültü, İslam'ın ya da diğer dinlerin pratik açıdan uygulanmasına çok az yer bıraktı.[7]

Sürgün

II. Dünya Savaşı sırasında, özellikle 1943-44 yıllarında, Sovyet hükûmeti Sibirya ve Orta Asya cumhuriyetlerine bir dizi sürgün gerçekleştirdi. Sovyet yetkilileri Nazi Almanyası ile işbirliği sürgünlerin nedeni olarak gösterdi, ancak bu durum Batılı ülkelerde etnik temizlik suçlamaları ile birlikte tartışıldı. Kırım Tatarları[9] (Bkz: Kırım Tatar Sürgünü), Çeçenler,[10] İnguşlar, Kürtler[11] (Bkz: Sovyetler Birliği'ndeki Kürtlerin sürgünü), Balkarlar, Karaçaylar ve Ahıska Türkleri (Bkz: Ahıska Türkleri Sürgünü) sürgün edilen bazı Müslüman gruplara örnektir.[12] Bu sürgünler sırasında ve sonrasında çok sayıda insan yaşamını yitirdi.

Kırım Tatar Müslümanlarının toplu olarak sürgün edilmeleri 17 Mayıs 1944'te başladı. 32.000'den fazla NKVD askeri 193.865 Kırım Tatarının sürgün edilmesine katıldı: bunların 151.136'sı Özbek SSC'ye, 8.597'si Mari ÖSSC'ye, 4.286'sı Kazak SSC'sine ve geri kalan 29.846'sı RSFSC'nin çeşitli bölgelerine gönderildiler. NKVD verilerine göre, ilerideki bir buçuk yıl içinde sürgün edilenlerin yaklaşık %20'si ölürken, Kırım Tatar aktivistleri bu oranın yaklaşık %46 olduğunu belirtiyor.[13][14]

Kaynakça

1. Hannah, Abdul. "Chapter 1." Early History of Spread of Islam in (former) Soviet Union. 16 Sep 2002. Witness Pioneer. 14 Feb 2007
2. "Soviet Union - POLICY TOWARD NATIONALITIES AND RELIGIONS IN PRACTICE". 16 Ağustos 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ağustos 2016.
3. "Soviet Union - Muslim". 16 Ağustos 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ağustos 2016.
4. Shindler, Colin (2012). Israel and the European Left. New York: Continuum. s. 44.
5. Crouch, Dave. "The Bolsheviks and Islam." International Socialism: A quarterly journal of socialist theory. 110. 14 Şubat 2007.
6. Helene Carrere d’Encausse, The National Republics Lose Their Independence, in Edward A. Allworth, (edit), Central Asia: One Hundred Thirty Years of Russian Dominance, A Historical Overview, Duke University Press, 1994.
7. Kowalsky, Sharon A. Book Review: Veiled Empire: Gender and Power in Stalinist Central Asia. by Douglas Northrop 29 Nisan 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Journal of World History: Vol. 26, No. 2, June 2005.
8. Douglas Northrop, Veiled Empire: Gender and Power in Stalinist Central Asia, Cornell University Press, 2004.
9. "Deportation of Crimean Tatars by Stalin". 15 Ekim 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2020.
10. "Remembering Stalin's deportations". 23 Şubat 2004. 24 Şubat 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ağustos 2016 – bbc.co.uk vasıtasıyla.
11. Ballı, Rafet (1991). Kürt Dosyası. Cem Yayınevi. s. 374. ISBN 978-9754063004.
12. Robert Conquest, The Nation Killers: The Soviet Deportation of Nationalities (London: Macmillan, 1970); S. Enders Wimbush and Ronald Wixman. 1975. "The Meskhetian Turks: A New Voice in Central Asia." Canadian Slavonic Papers 17 (Summer and Fall): 320-340; and Omer Bin Abdullah. Muslims of Chechnya continue their lonesome struggle for freedom, keeping Russian might in a bear trap. 20 Haziran 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Islam Online. 03/02/2001
13. "World War II -- 60 Years After: For Victims Of Stalin's Deportations, War Lives On". 17 Ağustos 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ağustos 2016.
14. "Crimean Tatars mark wartime deportations". 18 Mayıs 2002. 7 Nisan 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ağustos 2016 – bbc.co.uk vasıtasıyla.