İzmir'in İşgali

İzmir'in İşgali, I. Dünya Savaşı sonrasında Paris'te toplanan uluslararası barış konferansının kararıyla İzmir kentinin 15 Mayıs 1919'da Yunanistan Krallığı tarafından işgaliyle başlayan ve 9 Eylül 1922'de Türk ordusunun kente girmesiyle sona eren işgaldir.[5]

İzmir'in İşgali
Kurtuluş Savaşı Batı Cephesi
15 Mayıs 1919 günü İzmir'e çıkarma yapan Yunan askerleri
Tarih 15 Mayıs 1919[1] Bölge İzmir Sonuç İzmir'in Kurtuluşu Büyük İzmir Yangını
Taraflar
Yunan Krallığı Donanma desteği: Birleşik Krallık[2] Fransa[2] İtalya[2] ABD[2][Not 1]	Osmanlı İmparatorluğu Türk Ulusal Hareketi
Komutanlar ve liderler
Nikolas Zafirios¹ Aristidis Stergiadis[Not 2]	Ali Nadir Paşa² Hürrem Bey³ Ali Bey⁴ Kâzım Bey⁵
Güçler
20.000 asker (15 Mayıs 1919)[3]	200 asker (15 Mayıs 1919)[1]
Kayıplar
300 zayiat[4]
1: 1. Yunan Tümeni komutanı, 2: 17. Kolordu komutanı, 3: 56. Tümen Komutanı, 4: 172. Alay Komutanı (Ayvalık), 5: 173. Alay Komutanı (Urla)

İzmir'de işgale direnmesiyle ün kazanmış gazeteci Hasan Tahsin

İşgal, İtilaf Devletleri'nin izniyle Yunan Yüksek Komiseri Aristidis Stergiadis komutası altında yapılmıştır. I. Dünya Savaşı'nda Yunan Krallığı ile Osmanlı İmparatorluğu arasında herhangi bir askeri çatışma yaşanmaması sebebiyle işgal, İtilaf Devletleri arasında da tartışma konusu olmuştur. İşgale izin veren İtilaf Devletleri'nin ana amacı İtalyanların Anadolu'daki toprak kazançlarını dengelemektir. İtalya, Birleşik Krallık ve Fransa arasında 26 Nisan 1917'de yapılan St.-Jean-de-Maurienne antlaşması Yunan işgali ile uygulanamamış, çünkü İtalyanlara söz verilen İzmir bölgesi Yunanlar tarafından işgal edilmiştir. Yunanların eylemleri, Türk Kurtuluş Savaşı'nda İtalya-Türk Ulusal Hareketi arasında yakınlaşmaya sebep olmuştur.

İzmir kenti ile birlikte Ayvalık, iki kent arasındaki sahil şeridi, Çeşme yarımadası, Selçuk ve Belkahve'ye kadar İzmir'in arka alanı da işgal edilmiştir. Nisan 1920'den sonra Yunan ordusu İzmir'den harekete geçerek, Bursa, Eskişehir, Kütahya ve Afyon'a kadar Batı Anadolu'nun büyük bir bölümünü de işgal altına almıştır.

İşgal kararı

İzmir'in işgali düşüncesi 1919'un Şubat ortalarında Yunanistan başbakanı Venizelos'un önerisiyle, İngiltere başbakanı Lloyd George tarafından ortaya atıldı. ABD başkanı Wilson bu öneriye önce kesinlikle karşı çıktı, ancak 25 Mart olayında daha esnek bir tavrı benimsedi. 7 Mayıs'ta İngiltere, ABD ve Fransa, Yunan donanmasının İzmir'e gönderilmesinde hemfikir oldular. Karar 15 Mayıs'ta uygulandı.[6]

İşgalin statüsü

Yunan işgali, Türk barış antlaşmasının imzalanmasına kadar sürecek bir güvenlik tedbiri olarak sunulmuştur. İzmir Yunanistan'a ilhak edilmemiş, Yunan askeri kontrolü altında bir Türk vali tarafından yönetilmiştir.

10 Ağustos 1920'de imzalanan Sevr Antlaşması uyarınca İzmir ve Ayvalık beş yıl süreyle Yunan işgali altında Osmanlı egemenliğinde kalacak, bu sürenin sonunda hangi devlete katılacaklarına ilişkin plebisit (halk oylaması) yapılacağı yönünde karar alınmış, Türk ve dünya kamuoyu İzmir'in işgalini, Türk ulusuna yönelik bir hakaret ve nihai Yunan ilhakına yönelik bir adım olarak değerlendirmiştir.

İşgale yönelik eleştiriler

"Wilson, Lloyd George, Clemenceau ve Venizelos gibi aklını, ihtiyatını ve tecrübesini yaşam karşısında sınamış seçkin devlet adamlarının Paris'te nasıl olup da böylesine acele ve ölümcül bir adım atabildiklerini hâlen anlayabilmiş değilim."[7]

Winston Churchill sonradan İzmir'in işgalini bu sözlerle değerlendirmiştir.

İzmir'in Yunanlarca işgali fikri Batı dünyasında birçok siyasetçi ve asker tarafından şiddetle eleştirildi. Barış Konferansındaki ABD delegasyonunun resmî raporuna göre,

"Ekonomik açıdan bakıldığında Küçük Asya'nın batısındaki kıyı şehirlerinin İç Anadolu'dan ayrılması insafsızca bir darbe olacak ve Türk İmparatorluğu kendisini denize bağlayan doğal çıkışlardan kopacaktır."[8]

denildi.

İzmir'in işgal edilmesi fikrini ortaya atan Yunanistan Başbakanı Elefterios Venizelos

İşgal nedenleri

İşgalin en büyük gerekçesi hazırlanan sahte raporlarla ilgili bölgedeki Rum sayısının Türk sayısından fazla olduğudur ve bu bölgenin Yunanlara verilmesinin kararlaştırılmasıdır. ABD başkanı Wilson buna önce karşı çıksa da sonradan daha yumuşak bir tavır göstermiştir. Wilson İtalyanların Akdeniz Bölgesi'ne izinsiz asker çıkardığı haberini aldı.[9] İtalyanların Anadolu içine sefer başlatmaları olasılığından şüphelendi ve dolayısıyla İzmir üzerinde olan Yunan hak iddialarına sıcak bakmaya başladı. Bunu İtalyanları cezalandırmak için iyi bir olanak olarak gördü ve Rumlara karşı yapılan zulüm hikâyeleri onu İzmir'in Yunan ordusu tarafından işgal edilmesine onay vermesinde etkiledi.[9]

İşgal günü

İzmir'de Yunan askerlerinin geçit töreni

Yunan Evzonlar İzmir'de tören yürüyüşünde

İzmir'in işgalinden önce, 14 Mayıs'ta İzmir istihkâmları işgal edildi.[10] İngiliz birlikleri Karaburun ve Uzunada'yı, Fransız birlikleri Urla ve Foça'yı, Yunan birlikleri de Yenikale'yi işgal ettiler.[10] 15 Mayıs 1919 sabahı İtilaf Devletleri donanmasının koruması altında Yunan askerleri İzmir rıhtımına çıktılar.[10] İzmir'de ise buna karşı koyabilecek sadece 200 kişilik bir askeri birlik bulunuyordu.[1] İzmir ve çevresindeki birliklerin başında bulunan Ali Nadir Paşa, Yunan askerlerine karşı koyulmaması ve silahları İtilaf Devletleri askerlerine teslim edilmesi için emir verdi.[11] İzmirli Rumların sevinç gösterileri arasında geçit töreni yapan Yunan askerlerine ateş eden Hasan Tahsin bir Yunan askerini öldürdü, akabinde diğer Yunan askerlerinin ateşiyle hayatını kaybetti.[11] Hasan Tahsin'in ateş ettiği kurşun, Türk Kurtuluş Savaşı'nı başlatan ilk kurşun olarak bilinir. Yunan askerleri bu olaya karşılık çevreye yaylım ateşi başlattılar.[11] Askeri kışlada bulunan silahsız Türk askerlerini hedef alan yaylım ateşi, Türk askerlerinin teslim olmasına rağmen devam etti.[11] Türk subayları ve askerleri dipçiklenerek ve süngülenerek öldürüldü. Zito Venizelos (Yaşasın Venizelos) diye bağırmayan Türk subayları süngüleniyordu.[11] Ali Nadir Paşa ise Yunan askerleri tarafından tekmeleniyordu. Türk sivillere karşı öldürme, yağma ve tecavüz olayları başladı.[9][11] İşgalin ilk günü İzmir'de 400 Türk öldürüldü.[11] 15-16 Mayıs arası çevredeki köylerde ve kazalarda yaşanan olaylar ile 5.000 kadar Türk öldürüldü.[11] 19 Mayıs 1919 tarihli New York Times gazetesi, işgalin ilk günü 800 Türk'ün ve 100 Yunan'ın öldüğünü yazdı.[12] 15 Mayıs günü sonunda toplam 20.000 Yunan askeri İzmir ve etrafındaki bölgeye çıkarılmıştı.[3]

16 Mayıs sabahı İzmir'in işgalini duyan 800 kadar yerli Rum, Türk köylerine saldırmaya başladı. Savunmasız insanlar öldürüldü ve malları yağmalanmaya başlandı.[1] Urla'daki Türk mahalleleri Rumlar tarafından kuşatılmaya başlandı. Bunun üzerine 56. Tümene bağlı 173. Alay Komutanı Yarbay Kâzım Bey yanında bulunan 18 er ve birkaç jandarma ile kasabayı savunmaya başladı. İlk Rum saldırısı püskürtüldü.[1] Aynı gün bu olayı öğrenen kasabadaki Türk halkı, Urla'daki askeri silah deposunda bulunan 120 silâhı ve cephaneyi alarak, 120 kişilik bir milis kuvveti meydana getirmiş, böylece Batı Anadolu’da ilk Kuvâ-yi Milliye birliği doğmuştur. Bunu çevrede hızla başka milis kuvvetlerinin kuruluşu izlemiştir.[1]

Ayrıca bakınız

• Süleyman Fethi Bey
• 1922 İzmir Yangını
• Türk Kurtuluş Savaşı ve Amerika Birleşik Devletleri
• Hasan Tahsin
• Menemen Katliamı

Dipnot

1. ABD İzmir'in işgaline USS Arizona ve üç tane savaş gemisiyle koruma sağlamıştır. Bkz. Türk Kurtuluş Savaşı ve Amerika Birleşik Devletleri
2. İşgal boyunca İzmir yüksek komiseridir, kumandasındaki Larissa Tümeni birlikleri İzmir'i işgale başlayan Yunan birliği. (Bakınız: 15 Mayıs 1919’da İzmir’e çıkan Evzon Askerleri)

Kaynakça

1. Kuva-yı Milliye'nin Askeri Açıdan Etüdü 10 Aralık 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Kadir Kasalak; (Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı 42, Cilt: XIV, Kasım 1998, Türkiye Cumhuriyeti'nin 75. Yılı Özel Sayısı)
2. New York Times, Smyrna is taken away from Turkey, 17 Mayıs 1919 (İngilizce).
3. Lord Kinross: Ataturk, ISBN 0688010849, William Morrow & Co, 1969, sayfa 154
4. Allies lost 300 in Smyrna fighting, New York Times, 21 Mayıs 1919 (İngilizce).
5. Stewart, Matthew. "Catastrophe at Smyrna." (PDF). History Today. 54. sayı, 2004. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Şubat 2014. Tarih değerini gözden geçirin: |tarih= (yardım) (İngilizce)
6. Paul C. Helmreich, From Paris to Sèvres: The Paertition of the Ottoman Empire at the Peace Conference of 1919-1920, Ohio University Press 1974.
7. Michael Llewellyn Smith (1973). Ionian Vision: Greece in Asia Minor, 1919-1922. Google Book, Amazon. Erişim tarihi: 27 Şubat 2014. (İngilizce)
8. Prof. Dr. Metin Ayışığı. "Unutulan Soykırım: Batı Anadolu'da Yunan Mezalimi". Sosyaldersleri. 5 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Şubat 2014.
9. Zara S. Steiner: The lights that failed: European international history, 1919-1933, Oxford University Press, 2005, ISBN 0198221142, sayfa 91 (İngilizce)
10. İzmir İşgali Olayının Trakya'daki Tepkileri, Zekâi Güner, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı 27, Cilt: IX, Temmuz-Kasım 1993.
11. Ergün Aybars: Türkiye Cumhuriyeti Tarihi 1, Ege Ünviversitesi Basımevi, 1986, sayfa 139-145
12. Asserts hard fighting took place in Smryna 23 Aralık 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., New York Times, 19 Mayıs 1919 (İngilizce).

Dış bağlantılar

• İzmir'in İşgali (15 Mayıs 1919)
• İzmir'in İşgali Olayı ve Yunanların XVII. Kolordu Mensuplarına Yönelik Gasp ve Yağmalama Hareketi