Adıyaman (il)

Adıyaman, Türkiye'nin Güneydoğu Anadolu Bölgesinde bulunan bir ilidir. İdari merkezi Adıyaman şehridir.

Bu madde Adıyaman il sınırları içindeki tüm bölge hakkındadır. İlin merkez ilçesi için Adıyaman sayfasına bakınız.
Adıyaman
İl
Slogan:
Huzur ve Barışın Şehri Adıyaman

Adıyaman'ın Türkiye'deki konumu
Ülke  Türkiye
Bölge Güneydoğu Anadolu
İl Adıyaman
İdare
 • Belediye Başkanı Süleyman Kılınç (AK Parti)
 • Vali Mahmut Çuhadar
Yüzölçümü
 • Toplam 7.337 km² (2.832 mil²)
Rakım 669 m (2.194 ft)
Nüfus
 (2019[1])
 • Toplam 626,465
 • Yoğunluk 85/km² (220/mil²)
Zaman dilimi UTC+03.00 (UDAS)
Alan kodu 416

İl nüfusu Türkiye İstatistik Kurumu 2021 verilerine göre 632.459'dur. Bu nüfusun %72,9'u şehirlerde yaşamaktadır. İl sınırları içerisinde 1 üniversite bulunmaktadır; Adıyaman Üniversitesi. İlin yüzölçümü 7337 m²'dir. İlde km²'ye 85 kişi düşmektedir. (Bu sayı merkez ilçede 168'dir.) İl merkezinin denizden yüksekliği: 701 m.'dir.

2018 yılında TÜİK verilerine göre merkez ilçeyle beraber 9 İlçe, 23 belediye, bu belediyelerde 174 mahalle ve ayrıca 452 köyü vardır.

Tarihçe

Adıyaman ili topraklarında en eski yerleşim dönemlerine ait izler bulunmaktadır. Adıyaman ili Palanlı köyü sınırları içerisindeki Palanlı Mağarasında yapılan incelemelerde burasının tarihinin M.Ö. 40.000 yıllarına kadar uzandığı belirlenmiştir. Samsat-Şehremuz Tepede yapılan arkeolojik incelemelerde M.Ö. 7.000 yılından M.Ö. 3.000-1.200 yılları arasındaki Tunç Çağı'na kadar yerleşime ait izlere rastlanılmıştır. Hitit-Mitanni mücadelesi esnasında el değiştiren bölgenin M.Ö. 1.200 den sonraki dönemde karışık bir dönem yaşandı. 708 yılına kadar Geç Hitit Devletlerinden Kummuh'ların egemenliğinde kalan Adıyaman ili toprakları Asur hakimiyetine geçti. M.Ö. 6. yüzyılda bölgede başlayan Pers egemenliği Büyük İskender'in bu devleti yıkmasıyla son buldu. Makedonya Krallığı hakimiyeti kısa sürmüş, Büyük İskender'in ölümüyle bölge generallerinden I. Seleukos Nikator tarafından M.Ö. 321' de kurulan Seleukos İmparatorluğu topraklarına katılmıştır.

Adıyaman şehir merkezinin doğusunda bulunan, Kommagene Krallığı’nın beş büyük kentinden biri olan[2] Perre Antik Kenti
Adıyaman Kahta İlçesi sınırları içinde yer alan Kommagene Krallık ailesine ait bir anıt mezar olan[3] Karakuş Tümülüsü

Seleukos İmparatorluğu' nun zayıfladığı dönemde yerel valilerden Ptolemaeus tarafından M.Ö. 163'te kurulan Kommagene Krallığı, Adıyaman'ın da içinde olduğu bölgeye egemen oldu. Günümüz Samsat ilçesi bu krallığın başkenti oldu. Adıyaman toprakları M.S. 72'de Roma hakimiyetine geçti. 395 yılında Roma İmparatorluğu'nun ikiye ayrılmasıyla Bizans hakimiyeti başladı. 7. yüzyıldan itibaren İslâm akınları bölgede görülmeye başlamış ve 670 yılında yerleşiminde içerisinde olduğu bölge Emevî hakimiyetine geçmiştir. Emevî kumandanlarından Mansûr bin Ca'vene tarafından bugünkü Adıyaman il merkezindeki kale inşa ettirildi. Adıyaman merkez ilçesi Hısnımansûr (Mansur'un kalesi) olarak anılmaya başlandı. 758'de Abbâsî egemenliğine geçen bölge, 926-958 yılları arasındaki Hamdaniler döneminden sonra yeniden Bizans hakimiyetine geçti. 11. yüzyılda Türk akınlarına uğrayan yerleşim, ilk defa 1066’da Selçuklu kumandanı Gümüştekin tarafından alındı. Artuklu, Eyyûbî ve Selçuklu, İlhanlı, Akkoyunlu, Dulkadiroğulları ve Memlüklü hakimiyetinden sonra 1515 yılında Osmanlı egemenliğine geçti.

Adıyaman 22 Haziran 1954’te merkez, Besni, Gerger ve Kâhta ilçeleriyle on altı nahiyeden oluşan bir il oldu. Sonrasında Çelikhan, 1958’de Gölbaşı, 1960’ta Samsat, 1990'da Tut ve Sincik ilçe yapılarak Adıyaman’a dahil edildi.

Coğrafya

Adıyaman ilinin büyük bölümü Güneydoğu Anadolu Bölgesi içerisinde yer almaktadır. Kuzeyde bulunan Çelikhan ile Gerger ilçelerinin bir kısmı Doğu Anadolu Bölgesinde, batıda bulunan Gölbaşı ile Besni ilçesinin bir kısmı da Akdeniz Bölgesi içerisinde yer almaktadır. İlin büyüklüğü 7.644 km² dir.

Adıyaman şehrinin merkez olduğu Adıyaman ili; kuzeyde Malatya, kuzeydoğuda Diyarbakır, doğu ve güneyde Şanlıurfa, güneybatıda Gaziantep ve batıda Kahramanmaraş illeri ile komşudur. İldeki belli başlı dağlar; Akdağ (2551 m), Dibek (2549 m), Tucak-Ulubaba (2530 m), Gördük (2206 m), Nemrut (2150 m), Bozdağ (1200 m) ve Karadağ (1115 m)'dır. İlin kuzeyinde, Toroslar'ın uzantısı olan Malatya dağları yer almaktadır. Güneye doğru yükseklikler azalmakta ve ovalık alanlar görülür. Çelikhan, Tut ve Gerger ilçelerinin tamamına yakını dağlıktır. Merkez, Besni ve Kahta ilçelerinin kuzey kesimleri dağlık, güney kesimleri ova şeklindedir. Samsat ilçesi ise ilin en düşük arazilerine sahiptir. İlin önemli ovaları; Kahta, Çakırhöyük (Keysun), İnekli ve Pınarbaşı ovalarıdır.

Akarsular

İlin en önemli akarsuyu Fırat Nehri'dir. Şanlıurfa ve Diyarbakır ile sınır oluşturan nehrin il içerisindeki uzunluğu 180 km' dir. Diğer başlıca akarsular; Göksu Çayı, Besni Akdere Çayı, Sofraz Çayı, Kahta Çayı, Ziyaret Çayı, Keysun Çayı, Çakal Çayı, Birimşe Çayı, Eğriçay ve Halya Deresidir.

İlçeler[4]
İlçelerin Konumu
Konum bilgileri
İlçe Kuruluş yılı[5] Alanı km² Rakım mt. Merkeze uzaklık km[6] Ulaşan yollar[6]
Adıyaman Merkez 1.814 701 -04,
Besni Cumh.önce 1.235 902 44 -12,
Çelikhan 1954 444 1.388 57 Adıyaman=> , -10=>44-51
Gerger 1954 668 750 100 -05=>
Gölbaşı 1958 800 902 63 -04, -11
Kahta Cumh.önce 1.274 724 35 -05=>
Samsat 1960 319 593 47 -05=>
Sincik 1990 495 1.373 69 -05=>
Tut 1990 290 929 59 -04=>
ADIYAMAN 1954 7.337

Nüfus

Güncel Nüfus Değerleri (TÜİK 4 Şubat 2020 verileri[7])

Adıyaman İli Nüfusu: 626.465'dir. Bu nüfusun %74'ü şehirlerde yaşamaktadır (2019 sonu).

İlin yüzölçümü 7.337 km²'dir. İlde km²'ye 85 kişi düşmektedir. (Bu sayı merkez ilçede 170’dir.)

İlde yıllık nüfus artış oranı % 0,36 olmuştur. Nüfus artış oranı en yüksek ve en düşük ilçeler: Adıyaman Merkez (% 1,41), Gerger (%-7,79)

04 Şubat 2020 TÜİK verilerine göre merkez ilçeyle beraber 9 İlçe, 23 belediye, bu belediyelerde 174 mahalle ve ayrıca 453 köy vardır.

2019 yılı sonunda Adıyaman ili ve ilçelerinin yerleşim yeri ve nüfusla ilgili sayısal bilgileri[1]
İlçe Nüfus

2018

 Nüfus

2019

 Nüfus

Artışı %

 Belediye

Sayısı

 Mahalle

Sayısı

 Köy

Sayısı

 Köy

Nüfusu

 Şehir

nüfusu

 Şehirde

oturan

 Alanı

 km2[8]

  km2'ye

düşen kişi

Besni 77.301 76.674 -0,81 6 37 67 30.580 46.094 60,12 1235 62
Çelikhan 16.065 15.470 -3,70 2 17 20 3.809 11.661 75,38 444 35
Gerger 19.035 17.552 -7,79 1 4 45 14.634 2.918 16,62 668 26
Gölbaşı 49.255 49.253 0,00 4 17 30 11.322 37.931 77,01 800 62
Kahta 122.774 123.861 0,89 3 25 102 39.014 84.847 68,50 1274 97
Merkez 304.615 308.915 1,41 3 49 135 43.115 265.800 86,04 1814 170
Samsat 7.893 7.980 1,10 1 4 16 3.708 4.272 53,53 319 25
Sincik 17.414 16.855 -3,21 2 14 24 10.249 6.606 39,19 495 34
Tut 10.161 9.905 -2,52 1 7 14 6.498 3.407 34,40 290 34
ADIYAMAN   624.513 626.465 0,31 23 174 453 162.929 463.536 74,0 7.337 85

İlin yıllara göre nüfusları
Adıyaman il nüfus bilgileri
Yıl Toplam Sıra Fark Şehir - Kır
1965[9]267.28847
  %19     51.463
215.825     %81  
1970[10]303.51148%14
  %23     70.398
233.113     %77  
1975[11]346.89246%14
  %29     100.722
246.170     %71  
1980[12]367.59546%6
  %32     116.986
250.609     %68  
1985[13]430.72844%17
  %35     150.991
279.737     %65  
1990[14]513.13139%19
  %43     219.304
293.827     %57  
2000[15]623.81135%22
  %54     338.939
284.872     %46  
2007[16]582.76236-%7
  %56     329.060
253.702     %44  
2008[17]585.06735%0
  %56     329.965
255.102     %44  
2009[18]588.47535%1
  %58     338.617
249.858     %42  
2010[19]590.93535%0
  %59     347.236
243.699     %41  
2011[20]593.93135%1
  %60     356.595
237.336     %40  
2012[21]595.26135%0
  %61     365.381
229.880     %39  
2013[22]597.18435%0
  %62     373.183
224.001     %38  
2014[23]597.83535%0
  %64     382.755
215.080     %36  
2015[24]602.77433%1
  %65     393.472
209.302     %35  
2016[25]610.48433%1
  %66     404.702
205.782     %34  
2017[26]615.07633%1
  %67     414.025
201.051     %33  

Yönetim
Ayrıca bakınız: Adıyaman'ın ilçeleri

İllerde protokolde ilk sırada yer alan Vali, merkezi yönetimi temsil eder ve Cumhurbaşkanı tarafından atanır. Büyükşehir dışındaki illerde yerel yönetim, şehirler düzeyindedir. Belediye Başkanı, belediye sınırları içinde kalan seçmenin oy çokluğu ile seçilir. Ayni seçmen İlçe Belediye Meclisi için de oy kullanarak ilçelerin belediye meclisleri oluşturur. İldeki bütün seçmenler ayrıca il genel meclisi için de oy kullanarak, İl Genel Meclisinin oluşumunu sağlarlar.

İl genel meclisi ve belediye meclisi üyelikleri için yapılan seçimlerde, onda birlik baraj uygulamalı nispi temsil sistemi, belediye başkanlığı seçiminde ise çoğunluk sistemi uygulanır İl genel meclisi ve belediye meclisi üye sayıları ilçe nüfusuna göre, kontenjandan kalan sayıların partilere dağılımı ise D'Hondt Sistemine göre belirlenir (Kanun:2972-Madde:23)

İl Genel Meclisi, İl Özel İdaresinin karar organıdır, başkanını üyeleri arasından gizli oyla seçer. Ayrıca, İl Genel Meclisi kendi içinden gizli oyla bir yıl görev yapacak 5 kişilik İl Encümenini seçer.[27][28]

Merkezi yönetim, Vali ve İl Müdürlerinden oluşur. İl Özel İdaresi (İl Genel Meclisi ve İl Encümeni) seçilmişlerden oluşur, ancak Vali başkanlığında görev yapar. Yerel yönetim ise belediye başkanları ve belediye meclislerinden oluşur.

Adıyaman Valisi, 1967-Bafra doğumlu Mahmut Çuhadar ’dır. 9 haziran 2020 tarihinde Mülkiye Başmüfettişi iken atanmıştır.[29]

Adıyaman Belediye Başkanı, 1965 Adıyaman doğumlu Süleyman Kılınç (AK PARTİ), 31 Mart 2019 seçimlerinde %53,22 oy oranıyla seçilmiştir.[30]

2019 Türkiye yerel seçimleri sonuçlarına göre Adıyaman İl Genel Meclisi üye sayısı, 27 AK Parti, 2 CHP ve 1 SAADET olmak üzere 30’dur. Adıyaman Belediye meclisi ise 28 AK Parti, 9 SAADET olmak üzere 37 üyeden oluşur.[31]

2018 Türkiye genel seçimleri sonucuna göre Adıyaman'ın Türkiye Büyük Millet Meclisi'ndeki üyelerinin siyasi partilere dağılımı: 4 AK Parti, 1 CHP'dir.[32]

Ekonomi

Adıyaman Organize Sanayi Bölgesi

1991 yılında kuruluş çalışmalarına başlanan Adıyaman Organize Sanayi Bölgesinde, 1996 yılında kamulaştırma ve etüd-proje işlemleri tamamlanmıştır. 1997 yılında altyapı çalışmalarına ve arsa tahsis işlemlerine başlanmıştır.

İl Merkezine 6 km uzaklıkta, ilimiz kuzeybatı istikametinde, Belediye sınırları içerisinde, TPAO tesisleri ile açılacak olan Adıyaman Kuzey Çevre Yolunun bitişiğinde 150 hektarlık alan üzerinde kurulan Bölge, 86 adet sanayi parseli ile 1. Derecede Kalkınmada Öncelikli Yöre, teşvik, imkân ve kolaylıklarıyla sanayicilerimizin hizmetine sunulmuştur.

Adıyaman Küçük Sanayi sitesi 1969 yılında kurulmuş 1987 yılında ihale edildikten sonra yapımına fiilen 30.4 1988 yılında başlanmış ve 2000 yılı içerisinde tamamlanarak hizmete açılmıştır. Toplam 350.000 m² alana sahip olan sitede 350 adet iş yeri bulunmaktadır.

Ancak Küçük Sanayi sitesinin ihtiyacı karşılayamaması nedeniyle 200 ek iş yeri 2001 yatırım programına alınarak inşaatına başlanmıştır.

Besni Küçük Sanayi sitesi

Besni'nin kayaardı mevkiinde 06.12.1993 tarihinde ihale edilen sitenin inşaatına Nisan 1994 yılında başlanılmıştır. Besni Küçük Sanayi Sitesi % 85 sanayi ve Ticaret Bakanlığı kredi desteği ile yürütülmektedir. Tamamlandığında 278 iş yerinin bulunacağı sitenin inşaatı % 30 oranında tamamlanmış olup, faaliyete geçtiğinde 1500 kişi istihdam edilecektir.

Gölbaşı Küçük Sanayi sitesi

22 Kasım 1989 yılında kurulan küçük sanayi sitesinin inşaatı Gaziantep yolu üzerinde belediye imar planı içerisinde 30 dönüm üzerinde devam etmektedir. K.S.S 100 iş yeri kapasiteli %70 sanayi ve Ticaret Bakanlığı Kredi desteğine sahiptir. Site tamamlandığında küçük esnaf ve zanaatkar daha sağlıklı ortamlarda daha iyi hizmet verme imkânına kavuşacaktır.

Öz Kahta Küçük Sanayi Sitesi

Kahta Küçük Sanayi Sitesi 27.09.1996 yılında kurulmuş olup, proje çalışmaları tamamlanmıştır. 2001 yılı revize yatırım programına alınması için girişimler devam etmektedir.

Spor
Ana madde: Adıyaman'da spor

2018-19 Sezonu sonunda Futbol takımı Adıyaman 1954, BAL'a düşmüştür. Ayrıca BAL takımı Kahta Dirilişspor ve Kadın voleybol 2.lig takımı Adıyaman İ.Kültür S. da küme düşmüştür. Liglerdeki en başarılı sonucu, Hentbol erkekler süper lig takımı Adıyaman Belediye SK ligde 5.olarak elde etmiştir.

Futbol Türkiye Kupası 'nda Adıyaman 1954, 2.turda elenmiştir. Hentbol Türkiye Kupası'nda Adıyaman Belediye SK 2.tur grup maçlarında elenmiştir.

Adıyaman'da, 8.598 kişi kapasiteli Atatürk Stadyumu en önemli spor tesisidir. Ayrıca, 1.000 kişilik Adıyaman Belediyesi Spor Salonu ve 1.000 kişilik Adıyaman Üniversitesi Kapalı Yüzme Havuzu vardır.

Ayrıca bakınız

Kaynakça
  1. "Arşivlenmiş kopya". 4 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ağustos 2019.
  2. "PERRE ANTİK KENTİ". Kültür Portalı. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2020.
  3. "KARAKUŞ TÜMÜLÜSÜ". Kültür Portalı. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2020.
  4. TUİK ve KGM
  5. İçişleri Bakanlığı- İller İdaresi Genel Müdürlüğü
  6. Karayolları Genel Müdürlüğü
  7. https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=95&locale=tr 4 Şubat 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. TUİK 4 Şubat 2020 verileri
  8. "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 24 Ekim 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Şubat 2020.
  9. "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  10. "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  11. "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  12. "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  13. "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  14. "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  15. "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  16. "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  17. "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  18. "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  19. "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  20. "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  21. "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013.
  22. "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014.
  23. "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015.
  24. "2015 genel nüfus sayımı verileri" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016.
  25. "2016 genel nüfus sayımı verileri" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2018.
  26. "2017 genel nüfus sayımı verileri" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2018.
  27. "Arşivlenmiş kopya". 5 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ocak 2020.
  28. "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 18 Haziran 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ocak 2020.
  29. "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 10 Haziran 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2020.
  30. http://www.adiyaman.bel.tr/icerik/35/10/ozgecmis.aspx
  31. "Arşivlenmiş kopya". 1 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ocak 2020.
  32. "Arşivlenmiş kopya". 2 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ocak 2020.

Dış bağlantılar
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.