Tonga

Tonga ya da resmî adı ile Tonga Krallığı, (Tongaca: Puleʻanga Fakatuʻi ʻo Tonga, İngilizce: Kingdom of Tonga) Büyük Okyanus'ta Polinezya ada öbeği içerisinde yer alan ve coğrafi olarak Okyanusya kıtasına dahil edilen bir ada ülkesidir. Tonga Krallığı adı konulan 172 ada ve mercan adasından (toplamda 177 ada) oluşmakta olup, bu adalardan sadece 36 tanesinde nüfus yaşamaktadır.[2] Tonga aynı zamanda İngiliz Milletler Topluluğunun bir üyesidir. Ülkenin başkenti Nukuʻalofa'dur.

Tonga Pule'anga 'o Tonga (Tongaca) Kingdom of Tonga (İng.) Tonga Krallığı
Bayrak Arma
Slogan Ko e ʻOtua mo Tonga ko hoku tofiʻa (Tongaca) God and Tonga are my Inheritance (İng.) Türkçe:Tanrı ve Tonga benim mirasım
Millî marş Ko e fasi ʻo e tuʻi ʻo e ʻOtu Tonga
Başkent ve en büyük şehir	Nuku'alofa 21°08′G 175°12′D
Resmî diller	Tongaca
Hükûmet	Monarşi
• Kral	VI. Tupou
• Başbakan	Pohiva Tuʻiʻonetoa
• İlan etti	4 Haziran 1970
• Su (%)	4
Nüfus
• 2016 sayımı	100.651[1] (199.)
• Yoğunluk	139/km^2 (360,0/sq mi) (76.^a)
GSYİH (SAGP)	2020 tahminî
• Toplam	609 milyon $ (182)
• Kişi başına	6.074 $ (125.)
GSYİH (nominal)	2020 tahminî
• Toplam	503 milyon $ (187.)
• Kişi başına	5.023 $ (91.)
İGE (2019)	0.725 yüksek · 104.
Para birimi	Pa'anga (TOP)
Zaman dilimi	UTC+13 (UTC)
Telefon kodu	676
İnternet alan adı	.to

Etimoloji

Ülkenin ismi daha önceleri batı ülkelerinde Dost Adalar olarak adlandırılmaktaydı. James Cook 1773 yılında bu adaya gerçekleştirdiği ilk ziyaretinden sonra burada gördüğü dostane yaklaşım nedeniyle bu adaya bu ismi vermiştir. Tonga ismi yerel dil olan Tongaca'da güney kelimesini ifade etmektedir.

Coğrafya

Ülkenin kara sınırı bulunmamakta olup, sahip olduğu adaların toplam sahil uzunluğu 419 km'dir. Tonga, Okyanusya kıtasının orta ölçekli ülkelerinden biri konumundadır. Tonga toplamda 747 km² bir yüz ölçümüne sahiptir. Tonga takımadaları Fiji'nin doğusunda, Samoa'nın güneyinde ve Yeni Zelanda'nın ise kuzeyinde yer almaktadır.

2014 yılı sonuna kadar 176 adaya sahip olan ülke, 2014 sonu ile 2015 yılı başında bölgede yaşanan volkanik hareketler sonucu Hunga Tonga ile Hunga Ha´apai adaları arasında yeni bir karasal alan oluşması ile 177. adaya sahip olmuştur. Ada Ocak 2015 itibarıyla 2 km'lik bir uzunluğa, 1 km'lik genişliğe ve 100 m'lik yüksekliğe sahip olmuştur.[3]

Ülkenin en yüksek noktasını 1.000 m'lik bir yüksekliğe sahip olan ve Kao adasında bulunan yükseklik oluşturmaktadır. Buradaki yükseklik 1.009 m[4] ile 1.046 m[5] arasında gösterilmektedir.

Tonga sahip olduğu birçok volkanik adası ile birlikte Pasifik ateş çemberi içerisinde yer almaktadır. Tonga'nın doğusunda 10.882 m'lik bir derinliğe sahip olan Tonga Çukuru yer almaktadır. Burada Pasifik levhası her yıl batı yönünde 15 cm ile 24 cm arasında Avustralya levhası'nın altına girerek yitim zonu oluşturmaktadır. Bu bölgede ortalama su derinliği 500 m civarındadır. Bu derece az bir derinliğe sahip olan bölgede çok sayıda mercan adası oluşabilmektedir.

Ada ülkesinin %43,'i tarımsal faaliyetler için kullanılırken, %12,5 ormanlık alan konumundadır.[6]

İklim

Tropikal iklimin etkisi altında olan ülkede, Aralık - Nisan ayları arasında en sıcak günler yaşanmaktadır. Bu süreçte sıcaklıklar 32 °C. Ada ülkesinde ise Mayıs ile Kasım ayları arasında daha serin bir havaya sahip olup, bu süreçte sıcaklıklar 27 °C civarında ölçülmektedir. Ülke genelinde ölçülen en yüksek sıcaklık değeri 35 °C ile 11 Şubat 1979 tarihinde Vava'u adasında, en soğuk gün değeri ise 8,7 °C ile 8 Eylül 1994 tarihinde Fua'amotu kasabasında ölçülmüştür. Ülke genelinde 15 °C ve altında sıcaklık değerleri genelde kurak mevsimde görülmekte olup, burada daha çok ada ülkesinin güneyinde kalan kısımlar etkilenmektedir.[7]

Ülkenin güney kesiminde yer alan adalara, Ekvator çizgisine de yakınlığı ile ilgili olarak yıllık ortalama yağış 1.700 mm ile 2.970 mm aralığındadır.

İdari yapılanma

Tonga toplamda 11 ile (Tongaca: ngaahi vahe) bölünmüş durumdadır. Bu iller yine kendi içerisinde 23 ilçeye (Tongaca: ngaahi vahefonua) ayrılmış konumdadır. Ülkedeki en küçük idari yapılanmayı ise köyler (Tongaca: ngaahi kolo) oluşturmaktadır.

İl	Yüz ölçümü (km²)	Nüfus 1986	Nüfus 1996	Nüfus 2006	Nüfus 2011[8]	Merkez şehir
ʻEua	87,44	4.393	4.934	5.206	5.016	ʻOhonua
Haʻapai	109,98	8.919	8.138	7.570	6.616	Pangai
Ongo Niua	71,69	2.368	2.018	1.665	1.282	Hihifo
Tongatapu	260,48[9]	63.794	66.979	72.045	76.082	Nukuʻalofa
Vavaʻu	119,00	15.175	15.595	15.075	14.922	Neiafu
Tonga	648,59	94.649	97.784	101.991	103.252	Nukuʻalofa

Kaynakça

1. 27 Şubat 2018^{[Tarih uyuşmuyor]} tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Tonga 2016 Census Results (11 November 2016).
2. "Tonga hakkında bilgiler" (PDF). 12 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ekim 2018.
3. "Tonga yeni bir adaya sahip oldu". 25 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ekim 2018.
4. "Kao adası hakkında bilgiler". 2 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ekim 2018.
5. "Kao adası topografik haritası" (PDF). 27 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ekim 2018.
6. "www.cia.gov". 11 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ekim 2018.
7. "Tonga iklimi hakkında bilgiler" (PDF). 11 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ekim 2018.
8. "Tonga 2011 nüfus sayımı hakkında bilgiler". 23 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ekim 2018.
9. United Nations Development Programme Government of Tonga and United Nations Development Programme. UNDP, 2014. 12 Temmuz 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Abgerufen am 7. September 2017.

Dış bağlantılar

Wikimedia Atlas'da Tonga