Sovyet partizanları

Sovyet partizanları, II. Dünya Savaşı sırasında Sovyetler Birliği topraklarını işgal eden Mihver Devletlerine karşı cephe gerisinde gerilla savaşı veren Sovyet direniş kuvvetleridir. Direniş hareketi Sovyet hükûmeti tarafından merkezi olarak kontrol edilmiş ve Kızılordu modeline göre örgütlenmiştir. Sovyet partizanlarının temel hedefi işgal edilen topraklarda ve cephe gerisinde düşman birliklerinin düzenini bozacak şekilde ulaşım ve iletişimin kesilmesi, engellenmesiydi.

Sovyetler Birliği bayrağı.
Alman işgalindeki bir köye saldıran Sovyet partizanları
Alman Feldgendarmerie kontrol noktasında partizan saldırılarına karşı Almanca uyarı levhası
Velizh - Usvyaty bölgesi arası partizan saldırısı riski bulunmaktadır. Tekil araç dur!

Nazi karşıtı Sovyet direnişinin kurulması
Medvedev anısına 1970 yılında Sovyetler Birliği'nde basılan anma pulu

Partizan savaşı programının çerçevesi Sovyetler Birliği Komünist Partisi ve Sovnarkom kararlarıyla 29 Temmuz 1941 günü alınan kararlarla çizilmiştir. Buna göre 22 Haziran 1941 günü başlayan Barbarossa Harekâtı ile Nazi işgali altında kalan bölgelerde partizan birlikleri kurulacaktır. Bu birliklerin görevleri arasında ulaşımın ve iletişimin kesilmesi, engellenmesi, Alman askeri personelin öldürülmesi, değerli düşman kaynaklarının yok edilmesi yer almaktaydı. Sovyet lideri Josef Stalin 3 Temmuz 1941 tarihinde yaptığı radyo konuşmasında[1] bu kararı yineleyecek ve tüm halka ilan edecektir.

Kızıl Ordu mensupları ve yerel halktan oluşan ilk partizan birlikleri Kızıl Ordu subayları veya yerel komünist parti yöneticileri tarafından yönetilmekteydi. İlk kurulan partizan birlikleri şunlardır:

  • Binbaşı Dorodnykh’e bağlı Starasyel'ski Birliği
  • Komünist Parti üyesi Vasily Korzh’a bağlı Pinsk Birliği[2]

İlk Sovyetler Birliği Kahramanları nişanları da 6 Ağustos 1941 tarihinde partizan birlik komutanları olan Pavlovski ve Bumazhkov’a verilir.

1941 yılında partizan hareketinin çekirdeğini Barbarossa Harekâtının ilk aşamasında birlikleri imha edilmiş olan Kızıl Ordu kılıç artıkları, yerel parti üyeleri ve Komsomol üyeleri oluşturmaktaydı.

1941 yaz aylarından itibaren çekirdek partizan kuvvetleri Nazi işgalindeki topraklara paraşütle yollanacak ve partizan birliklerini örgütleyeceklerdir. Şehirlerde yeraltı direniş grupları partizanlara destek verecektir. Özellikle işgal altındaki şehirlere seçilmiş partizan liderleri gönderilecektir. 1941 yılı sonuna gelindiğinde toplam 90 bin kişiyi kapsayan 2 bin partizan birliği kurulmuş ve faaliyet gösterir haldedir.[3]

Partizan güçlerinin 1942 yılı bahar aylarına kadar merkezi olarak eşgüdümü sağlanamamış ve ekipman desteği sağlanamamıştır. Partizan birliklerinin harekâtlarının eşgüdümü için oluşturulan karargâhın başına önce Mareşal Kliment Voroşilov sonra da Genelkurmay Başkanlığından Panteleymon Kondratyeviç Ronomarenko getirilecektir. Karargâh, ordu birlikleri ve cephe komutanlarıyla sürekli temas halindedir. Bu dönemde partizan birliklerinin komutası bölgelere göre tanımlanır.

Ukrayna Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti ve Beyaz Rusya Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’nde bazı durumlarda yerel halkın Nazi işgalcileri kurtarıcı olarak görerek Sovyet yönetiminden memnuniyetsizliklerini dile getirmeye başladığı ve iş birliği yaptığı iddia edilir. Ancak Nazilerin Rus halkını nazizm ideolojisine göre Untermenschen[4] olarak değerlendirmesi ve baskı kurması üzerine bu kişiler tutumlarını değiştirecektir. Naziler işgal ettikleri bölgedeki insanlardan çalışabilecek durumdakileri Almanya’ya köle işçiler[5] olarak büyük sanayi fabrikalarına[6] gönderecek, diğer nüfusu ise gelişigüzel şekilde cezalandıracak, bazı durumlarda toplu katliamlar yapacaktır.[7]

Zamanla NKVD, SMERSH ve GRU partizan liderleri yetiştirerek bu kişileri işgal altındaki bölgelere göndermeye başlar. Bu kişiler gönüllü Kızılordu ve NKVD personelinin yanı sıra gönüllü Sovyet ulusla sporcuları arasından da seçilirdi. Bu partizan liderleri cephe gerisine paraşütle bırakıldıktan sonra yerel partizan birlikleri kurmak için örgütlenirdi. Özellikle partizan birliklerindeki iletişimde sorumlu radyo ve telsiz operatörleri özel eğitimli kişilerden seçilirdi. Bu özel eğitimli partizan liderlerinden en ünlülerinden bir tanesi Dmitri Nikolayeviç Medvedev’dir.

Partizan faaliyet bölgeleri

Sovyet partizan aktiviteleri haritası
1941-1944 dönemlerinde Sovyet partizanlarına genel bakış

Haritadaki işaretler ve anlamları şöyledir:

  • Açık yeşil işaretler:Partizan denetimindeki bölgeler
  • Koyu yeşil çizgiler:Partizan saldırıları
  • Kırmızı daireler:Partizan birlikleri bulunan yerler
  • Taranmış siyah çizgiler:Engellenmiş Alman iletişim hatları
  • Kırmızı alevler:Partizanlarca gerçekleştirilen büyük saldırılar
  • Ters kırmızı üçgenler:Alman Ordusunun da dahil olduğu öne çıkan partizan eylemleri
  • Kızıl yıldızlar: Kızılordu ile birlikte gerçekleştirilen partizan saldırıları

Belarus
Ayrıca bakınız: Belarus partizanlar
Partizanlar eğitim sırasında

Sovyet yetkilileri Belarus'u partizan savaşı için çok önemsemiştir. Bölge çok sık ormanlar ve bataklıklar içeren coğrafi yapısı ve Batı ile iletişimi sağlayan stratejik yapısı nedeniyle önemlidir. Belaruslu komünistler Barbarossa Harekâtının ilk günlerinden hemen sonra direniş örgütlemeye başlamışlardır.

1941 yılı Ağustos ayında Belarus'da 231 partizan grubu faaliyet gösteriyordu. Etrafında direniş örgütlemek üzere 1941 yılı sonuna kadar 437 partizan bölgeye gönderilmiştir. Toplamda partizan sayısının 7 bin 200 olduğu belirtilmektedir.[8] Ancak Alman işgali ilerleyip cephe Belarus'dan uzaklaşınca partizan birliklerinin durumu daha da güçleşecektir. Bu durumdaki partizanlara 1942 yılının Mart ayına kadar geniş ölçekli destek gelmeyecektir. En önemli eksik telsiz ve iletişim araçlarının eksikliğidir. İşgalin ilk dönemlerinde partizanlar yerel halkın desteğine de tam sahip değildir.[9] Partizanlar özellikle çok soğuk geçen 1941-42 kışında yalnız kalmış, ciddi erzak, ilaç ve silah sıkıntısı çekmiş, birbiriyle eşgüdüm içinde olmayan saldırılar gerçekleştirmiştir.

1941 yılı yaz aylarında başlayan ve devam eden partizan karşıtı Alman askerî harekâtları başarılı olmuş Belarus'da partizan eylemleri gözle görülür oranda düşmüştür.1942 yılı başlarına gelindiğinde çoğu partizan birliği yeraltına çekilmiş ve saldırmaktan çok yerel halk arasında örgütlenmeyle ilgilenir durumdaydı.

1941 yılı sonlarında yaşanan ve Sovyet zaferiyle sonuçlanan Moskova Muharebesi sonrasında partizanların bölgede gördüğü destek artacak ve 1942 yılındaki 1. Rzhev-Vyazma Muharebesi sonunda iyice güçlenecektir.

Vitsyebsk koridoru
Partizanları öven propaganda afişi
Faşistlerin cephe gerisini imha eden kahraman partizanlara selam olsun!

Sovyet partizan hareketinin gelişmesinde Vityebsk koridorunun[10] açılmasının çok büyük önemi olmuştur. 1942 yılının Şubat ayında Sovyet topraklarıyla Alman işgali altındaki bölge arasında bir koridor açılır. Smolensk Oblastındaki Velizh – Usvyaty bölgesinde cephenin bir anda ilerlemesiyle Sovyet Orduları daha önce temasın imkânsız olduğu bölgelerle temasa geçer. Buradaki partizan kuvvetleri bu sayede yoğun destek alacak ve cephe gerisinde Alman birliklerine ciddi kayıplar verdirecektir.

Sovyet vatandaşları ve özellikle Yahudiler işgal altında sivil hayata dahil olmaktansa partizan saflarına katılmayı tercih ederler. 1941 yılının son bahar aylarında savaşın ilk döneminde esir edilen bazı Sovyet askerlerinin salıverilmesi de bu askerlerin partizan saflarına katılmasına ve direnişin kuvvetlenmesine yolaçar.

1942 yılının bahar aylarına gelindiğinde savaşın ilk yılının deneyimiyle hareket eden partizanlar küçük grupların birleşmesiyle ilk birliklerini kurmaya başlar. Birlikler büyüyünce eşgüdüm, sayısal avantaj ve örgütlenme hızlanacak yeni iaşe yolları oluşturulacaktır. Ayrıca partizan saldırıları şiddetlenecek ve özellikle demiryolları yolun bir şekilde sabote edilerek Alman iaşe hattı sıkıntıya sokulacaktır.

1942 yılıyla beraber Sovyet partizanlarına karşı işgalci Alman yönetimi yerel işbirlikçiler sayesinde harekâtlara başlayacak ve ant,-partizan birlikler kurmaya çalışacaktır. Buna rağmen gelişen Belarus’daki partizan kuvvetler 1942 yılının Kasım ayında 47 bin sayısına ulaşacaktır.

Bu dönemde yine Alman işgali altındaki Polonya’da faaliyet gösteren ve sürgündeki Władysław Sikorski hükûmetine bağlı Armia Krajowa ile Sovyet partizanları arasında temas sağlanacak, iş birliği yapılacaktır. Ancak Sovyetler Birliği ile Sikorski hükûmetinin arası 1943 yılında açılınca iş birliği kesilir.

1943-1944
Nazi saflarına geçen Ruslardan kurulan Waffen SS bünyesindeki birliklerin arması

Batı Belarus’da Sovyet partizan kuvvetleri 1943 yılında 9 alay, 10 birlik ve 15 özel harekât birimi takviyesi ile yaklaşık 10-12 bin kişilik destek alarak örgütlenir. Silahlı birliklerin sayısının artmasının yanı sıra Sovyetler Birliği Komünist Partisi de yeraltı faaliyetlerini sıklaştırır ve işgale karşı yoğun propaganda faaliyeti yapar.

Stalingrad Muharebesinde kazanılan Sovyet zaferi ve Almanlarla iş birliği yapanlar için gönüllü olarak teslim olmaları durumunda vadedilen af sayesinde partizan kuvvetlerine katılım hızla artar. Alman Ordusu bünyesinde kurulmuş olan 29. SS Waffen Grenadier Tümeninden Sovyet tarafına firarlar gerçekleşir.[11] Bu dönemde Belarus’a 1900 askeri personel paraşütle indirilmiş ve toplam partizan sayısı 150 bini aşmıştır. Alman işgali altındaki topraklarda kurtarılmış bölgeler ilan edilecek hatta partizanlar için hayvancılık ve tarım yapılan kolhozlar kurulacaktır. Beyaz Rusya Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’nin Alman işgalinden tamamen kurtulmasından sonra yaklaşık 180 bin partizan Kızılordu saflarına geçer.

Ukrayna
Ayrıca bakınız: Ukrayna Partizanları
Rahatsız edebilecek görüntü!
Yakalanan bir partizan sorguya çekiliyor

Belarus ile birlikte Ukrayna Barbarossa Harekâtından en şiddetli şekilde etkilenen ülkedir. 1941 yılının yaz aylarında başlayan düşman saldırısı ve ardından işgal bölgede son derece yıkıcı etkiler göstermiştir. Ukrayna'da özellikle 1930'lu yıllarda uygulanan kolektivizasyon siyasetine karşı yerel halktaki Sovyet karşıtı fikirler, Nazi işgaline bazı Ukraynalıların kurtarıcı olarak bakmasına yol açmıştır. Ancak Nazilerin Ukrayna'da da uyguladıkları soykırım ve köle işçilik politikaları yerel halkta direniş hareketini güçlendirmiştir.[12]

Ukrayna'daki ilk partizan grupları Chernihiv ve Sumy Oblastlarında oluşturulur. Bu dönemde partizan önderi Sidor Kovpak kurduğu partizan hareketiyle büyük başarılar sağlayacaktır. 1943 yılına gelindiğinde Ukrayna'daki partizan hareketi artık Moskova'dan yönetilmekte ve 150 bin savaşçıya sahip konumdaydı. 1944 yılında artık çok güçlü duruma gelen Ukrayna partizanları Romanya, Slovakya ve Polonya topraklarındaki Mihver Devletleri düzenli birliklerine saldırabilir konumdaydı.

Sovyet partizan hareketi Ukrayna'daki milliyetçi ve bağımsızlıkçı Sovyet karşıtı direnişe karşı olsa da yerel düzeyde iki direniş hareketi ortak davranmaktaydı. Bu durum Ukrayna milliyetçilerinin Waffen SS bünyesinde düzenli orduya katılmasıyla değişir. 1943 yılından sonra Ukraynalılardan oluşan 14. SS Waffen Tümeninin kurulmasıyla beraber Sovyet partizanlar milliyetçi Ukraynalılara karşı da savaşmaya başlayacaktır.

Rusya

Bryansk bölgesinde Sovyet partizanları cephe gerisinde büyük bir bölgeyi kontrolleri altında tutmaktaydı. 1942 yılının yaz aylarında 14 bin kilometrekarelik bir bölgede 200 bin kişi partizan hakimiyetinde yaşamaktaydı. Burada öne çıkan Aleksey Fyodorov ve Aleksandr Saburov önderliğindeki partizanların sayısı 60 bine yaklaşmaktaydı. İşgal altındaki dönemde Rus topraklarında önemli partizan faaliyeti görülen bölgeler aşağıda sıralanmıştır:

1943 yılında Batı Rusya toprakları yeniden Sovyet denetimine geçmeye başlayınca çok sayıda partizan birliği Ukrayna'daki Nazi işgalindeki topraklara kaydırılır.

Baltık devletleri

Sovyet partizanları Baltık devletlerinde de faaliyet göstermiştir. Estonya’da komünist Nikolay Karotamm önderliğindeki partizanlar küçük gruplar halinde hareket ediyordu. Letonya’da ise partizanlar Arturs Sproģis komutasındaydı. Ayrıca ünlü tarihçi Vilis Samsons da partizan saflarında çarpışacaktır. Letonya’daki partizanlar özellikle demiryolu ulaşımının engellenmesinde başarı kazanmıştır. Litvanya’da Sovyet partizan harekâtları cephe gerisinde kalan Kızılordu askerleri tarafından başlatılır. 1942 yılında güçlenen partizanlar artık Sovyetler Briliğinden destek malzeme ve personel almaya başlar. Partizanlar Moskova’da bulunan Litvanya Komünist Partisi Birinci Sekreteri Antanas Sniečkus tarafından yönetilmekteydi.[14]

Finlandiya

Kış Savaşı sonrasındaki yenilgisinden sonra Finlandiya, Mihver Devletlerinin Barbarossa Harekâtı ile Sovyetler Birliğine saldırmasını fırsat bilerek 1941 -1944 yılları arasında sürecek olan ve Devam Savaşı olarak adlandırılacak savaşı başlatır. İlk başlarda başarı kazanan Fin Ordusu, Nazilerin Moskova önlerinde durdurulmasından sonra Alman desteğinin zayıflamasıyla beraber duraklamaya başlar. İlk işgal edilen Sovyet topraklarında 24 bin etnik Rus esir kamplarına konmuştur. Kötü geçen kış ve kötü koşullar nedeniyle 4 ila 7 bin Rus kamplarda hayatını kaybetmiştir.[15] Ayrıca etnik Ruslara karşı ayrımcı davranışlarla birleşince işgal altındaki yerel Rus halk Sovyet partizanlarına destek vermeye başlar.

Yaklaşık 5 bin civarı kişiden oluşan partizanlar genelde sınırın Sovyet tarafından sızmaktaydı. Partizanların 1942 yılının Ağustos ayında Seesjärvi Gölünde gerçekleştirdikleri bir saldırı başarısız olacak ve çok sayıda kayıp yaşanacaktır. Bu dönemde Fince ve Rusça propaganda yapan partizanların arasında en tanınmış olanı Yuri Andropov’dur.[16]

Genel olarak bakıldığında Finlandiya’daki partizan savaşı diğer cephelere göre başarısız olarak değerlendirilir. Bunda partizanların Fin topraklarına yabancılık çekmeleri, Fin kuvvetlerinin partizanlara karşı harekâtlarda başarılı olmaları ve partizanların toplama kamplarında tutulan yerel etnik Rus halktan destek alamaması gibi faktörlerin belirleyiciliği vardır.[17]

Sovyet toprakları dışında

II. Dünya Savaşı sırasında kendilerini Sovyet partizanları olarak adlandıran partizanlar bulunmaktaydı. Genellikle Nazi esir kamplarından kaçmış olan bu eski Sovyet asker veya sivilleri örgütlenmekte ve yerel direnişçilere katılmaktaydı.[18][19] Bunlardan en bilineni Fransa’da faaliyet gösteren Rodina (Anavatan) isimli çevredir.[20][21] 1944 yılında Sovyet partizanlar proletarya enternasyonalizmi gereğince Nazi işgali altındaki Avrupa topraklarındaki direnişe destek vereceklerdir. Bu kapsamda Polonya ve Çekoslovakya’da faaliyet gösterilecektir.[22]

Polonya

1939 yılında Sovyet Ordusu tarafından işgal edilen Polonya topraklarında Nazi işgalinden sonra Belarus ve Ukrayna’dakine benzer partizan hareketleri ortaya çıkmıştır. Ancak burada Polonya milliyetçi direnişi ile ilişkiler Polonya’daki direnişe ayırt edici özellikler katacaktır.

İlk başlarda iki direniş hareketi arasında sıkıntılı da olsa süren ortak düşmana karşı hareket, Sovyetler Birliği ile Londra’daki sürgün Władysław Sikorski hükûmetinin arasının bozulmasıyla beraber kopacaktır. Özellikle Katyn Katliamının fark edilmesinden sonra ilişkiler kesilecek ve düşmanlığa varacaktır.

Taraflar Nazi işgalciye karşı direnişin yanı sıra birbirlerine karşı da mücadele etmeye başlar. Armia Krajowa’nın Sovyet partizanlarını da düşman yerine koyarak saldırıya geçmesi üzerine Sovyet partizanları da 22 Haziran 1943 tarihli emirle Polonyalı milliyetçilere karşı saldırılara başlar.[23]

Armia Krajowa ile Sovyet partizanları arasındaki düşmanlık Armia Krajowa’nın Sovyet partizanlarına karşı Nazilerle iş birliği yapmasına kadar varacaktır. Ocak – Şubat 1944 döneminde Vilnius ve Navahrudak bölgesindeki Aleksandr Krzyżanowski komutasındaki Armia Krajowa birlikleri Alman birlikleriyle birlikte Sovyet partizanlarına saldırır.[24] Bölge Alman ve Armia Krajowa saldırıları sonucu partizanlardan temizlenecektir.

Bu gibi iş birliği yaygın yaşanmamış ve Londra’daki sürgün hükûmeti tarafından kınanmıştır. 17 Ocak 1944 günü bu yönde bir yazılı emir yayınlanmıştır.

Belli başlı harekâtlar
  • Vasily Korzh Saldırısı (Bahar 1941 – 23 Mart 1942): Belarus’daki Minsk ve Pinsk Oblastlarında 1000 km uzunluğundaki hat boyunca partizan saldırıları.
  • Bryansk Orman Muharebesi (Mayıs 1942): Bölgeye cezalandırma seferine çıkmış olan 5 piyade alayı, askeri polis, 120 tank ve destek hava kuvvetlerine karşı verilen muharebe.
  • Sidor Kovpak Saldırısı (26 Ekim – 29 Kasım 1942): Bryansk Ormanlarında ve doğu Ukrayna’daki saldırı.
  • Bryansk Orman Muharebesi (Mayıs – Haziran 1943): Alman birlikleriyle Bryansk Ormanlarındaki muharebe.
  • Demiryolları Muharebeleri (3 Ağustos – 15 Eylül 1943): Kursk Muharebesi ve sonrasındaki Suvorov Harekâtı döneminde Alman sevkiyatını engellemek için demiryollarının sabote edilmesine yönelik geniş çaplı partizan harekâtı.[25] Harekât sırasında Kalinin, smolensk ve Oryol Pblastlarını kapsayan 1000 km uzunluğunda ve 700 km genişliğindeki bölgede 100 bin partizan 230 bin ayrı yerde demiryolunu tahrip etmiş, köprüleri kullanılmaz hale getirmiş, altyapıyı çökertmiştir. Bu sabotaj harekâtı Kursk Muharebesinde belirleyici olmuştur.
  • Konser Harekâtı (19 Eylül – 1 Kasım 1943): Dinyeper Taarruzu sırasında Alman birliklerinin silah ve malzeme sevkiyatını engellemek için demiryolların karşı yapılan saldırıların toplamıdır.[26] Smolensk ve Gomel Oblastlarında yoğunlaşan partizan saldırılarında 900 km uzunluğunda ve 400 km genişliğinde bir alanda gerçekleştirilen saldırılarda Alman sevkiyatının %35-40 oranında engellendiği bildirilmiştir. 90 bin ayrı saldırıda 1061 vagon, 72 demiryolu köprüsü ve 58 Nazi garnizonu imha edilmiştir.[27]
  • Polotsk-Leppel Muharebesi (Nisan 1944): Belaruslu partizanlar ile Alman birlikleri arasında gerçekleşmiştir.
  • Borisovsk-Begoml Muharebesi (22 Nisan – 15 Mayıs 1944): Belaruslu partizanlar ile Alman birlikleri arasında gerçekleşmiştir.
  • Bagration Harekâtı (22 Haziran – 19 Ağustos 1944): Belaruslu partizanlar Bagration Harekâtında yer almıştır. Harekâta 300 bin partizan dahil olmuş ve başarı kazanmıştır.

Tartışmalı konular
Kurşuna dizilen partizanlar

Direnişin doğası

II. Dünya savaşı sırasında Doğu Cephesi savaş esirlerine ve genelde düşmanlara karşı acımasızlığıyla kötü şöhret sahibidir. Doğu Cephesinde gerçekleşen partizan faaliyetleri de bu acımasızlığı artıran bir sebep olarak değerlendirilir. Partizan direniş faaliyetlerinden olan suikast, bombalama ve altyapının sabote edilmesi işgalci Mihver Devletleri silahlı kuvvetleri tarafından acımasızca bastırılmaya çalışılmıştır. Özellikle Naziler yakalanan partizanlara karşı tavizsiz olmuş ve partizanlara destek verdiği iddia edilen yerel halk kitlesel olarak cezalandırılmıştır. Öldürülen her Almana karşı 100 Sovyet vatandaşının öldürülmesi uygulaması işgal edilen topraklardaki Sovyet halkını direnişe iten bir etkiye neden olmuştur. Sovyet partizanları Almanların eline canlı geçtiğinde kesinlikle öldürülecekleri için ellerine geçen Almanları da infaz etmekteydi. Almanlar tarafından toplu idam edilen veya asılan partizanlar Sovyet propagandası tarafından başarıyla kullanılmış ve toplumda geniş yankı yapmıştır. İşgalin ilk yıllarında çaresiz halk partizanlara sadece sempatiyle bakarken Stalingrad Muharebesinin ardından partizan saflarına yoğun katılım başlamıştır.

Nazizmin ırkçı söylemi[28], Untermenshen ve Lebensraum gibi ideolojik açılımlar sonucu Sovyet topraklarındaki Rus, Ukrayna ve Belarus vatandaşlarını aşağılık bir ırk olarak gören sıradan Alman askeri Batı Cephesinde görülmemiş bir vahşet sergileyecektir.[29] Özellikle ele geçirilen partizanlar ve siyasi komiserler konusunda ise kesinlikle taviz verilmemekteydi.

Naziler işgal ettikleri topraklarda özellikle yandaş Waffen SS birlikleri kursalar da bu silahlı kuvvetler belirleyici olmayacaktır. Nazilerle iş birliği yapan en önemli Sovyet komutan General Andrey Vlasov olmuştur.

Sivillerle ilişkiler
Naziler tarafından partizanlara destek verdikleri için yerel halkın cezalandırılmaması için partizanlar kurtarılmış bölgelerde tarımsal üretim yapmaktaydı. Partizan Anna Hobotneva yaralı arkadaşları için inekten süt sağıyor
Partizanlara katılan oğul ile annesinin vedası

Direnişçiler hayatta kalabilmek için yerel halka bağımlıydılar. Bu bağımlılık; yiyecek, giyecek ve diğer ihtiyaçların karşılanması açısından yaşamsaldı. Partizanların bazı durumlarda kurtarılmış bölgelerde tarımsal üretim gerçekleştirdikleri de görülmüştür. Partizanlar, gerilla savaşında vazgeçilmez olan bazı ihtiyaçlarını yerel halktan karşılamaktaydı. Ancak zaten işgal altında oldukları için Mihver Devletleri Ordularınca tüm varlıkları yağmalanan yerel halk partizanların ihtiyaçlarının karşılanması konusunda zor durumda kalabiliyordu. Bu yüzden özellikle Sovyetler Birliğinin sahiplenilmediği Baltık devletlerinde partizanlarla yerel halk arasında çatışma yaşanıyordu. Ayrıca partizanlar sadece işgalcilerle değil onlara yardım eden işbirlikçilerine karşı da savaşmaktaydı.

Alman yaptırımları

Alman işgali altındaki bölgelerdeki partizan hareketi savaşın sonucunu doğrudan etkileyen öneme sahip olmuştur. Partizanların varlığını bahane eden Nazi işgalciler yerel halka karşı kitlesel katliam uygulamıştır. Partizanların varolduğu bölgelerde Alman silahlı kuvvetleri yerel halktan rastgele rehineler almakta ve partizan saldırılarının gerçekleşmesi ihtimalinde idam edilmek üzere tutsak etmekteydi. Sadece Belarus’da 345 bin sivil bu şekilde idam edilmiştir. Partizanlar sivil halka zarar gelmemesi için yerel halkın yaşamadığı bölgelere yoğunlaşacak ve kurtarılmış bölgelerde tarımsal üretime geçerek ihtiyaçlarını karşılamaya çalışacaktır.

Yahudiler

Naziler tarafından özellikle ortadan kaldırılmaya çalışılan Yahudilere Sovyet partizanları çok yardımcı olamamıştır. Savaşmak isteyen genç ve sağlıklı Yahudilerin partizan saflarına katılması teşvik edilirken, Nazilerden kaçan Yahudi kadın, yaşlı ve çocuklar çoğunlukla reddedilmiştir. Ancak bazı durumlarda Yahudiler toplu halde silahlı partizanların arasına kaynaşmıştır. Bielski partizanları bunun en iyi örneğidir. Belarus’daki Navahrudak bölgesinde örgütlenen partizanlar savaşın sonunda 1236 Yahudi sivilin hayatta kalmasını sağlamıştır.[30]

Ulusal hareketlerle ilişkiler

Sovyet partizanları ile Sovyetler Birliğinden bağımsızlıklarını isteyen ülke direnişçileri arasında sürekli çelişkiler olmuştur. Polonya, Litvanya, Letonya, Estonya, Belarus ve Ukrayna milliyetçilerinin bulunduğu direnişçiler partizanlarla da savaşmıştır. Sovyet partizanlarının faaliyetleri bu ülkelerde bugün hala tartışmalı bir konudur. Letonya’da eski Sovyet partizanı Vasili Kononov savaş suçu işlediği gerekçesiyle yargılanmıştır.[31]

Ukrayna milliyetçileriyle ilişkiler

Ukrayna İsyancı Ordusu[32] 1929 yılında kurulmuş olan Ukrayna Milliyetçileri Örgütünün[33] silahlı kolu olarak 1942 yılında kurulmuştur. Ukrayna’nın bağımsızlığını isteyen hareket çeşitli zamanlarda Sovyet partizanları ve NKVD, Naziler ve Polonya direniş örgütü Armia Krajowa ile savaşmıştır. İlk başta Naziler ile Sovyet karşıtı bir ittifak yapmak ister. Ancak Naziler Ukrayna’nın bağımsızlığından çok Almanya’nın bir sömürgesi olmasını istediği anlaşılınca bu girişim gerçekleşmez. Ukrayna İsyancı Ordusu ile Sovyet partizanları geçici bir iş birliği yapmaya kalksa da girişim başarısız olacak ve NKVD hareketi bastırmaya yönelik müdahalelerde bulunacaktır. Sovyet egemenliğine karşı Ukrayna bağımsızlık hareketi direnişi 1950'li yıllara kadar sürecektir.

Baltık devletleri

Sovyet partizanları Baltık devletlerindeki yerel halktan çok sınırlı destek görmüştür. Partizanların bu ülkelerdeki Sovyet karşıtı direniş örgütleri ile Ukrayna örneğinde olduğu gibi gerilimli bir ilişkileri olmuştur. Ayrıca partizanların yerel halka karşı işlediği iddia edilen savaş suçu kapsamında değerlendirilebilecek olaylara karıştıkları iddia edilmektedir.[34]

Partizanların tasfiyesi

Uçsuz bucaksız topraklarda merkezi komutadan bağımsız şekilde hem hayatta kalmaya çalışan hem de savaşan partizan birlikleri faaliyet gösterdikleri topraklar Kızılordu tarafından kurtarılınca NKVD tarafından sorgudan geçiriliyordu.[35] Sovyet yönetimi partizanların düzenli ordu birliklerinin içinde eritilmesini tercih etmiş ve bu yönde uygulamalar yapmıştır.

Değerlendirme

Partizan faaliyetleri demiryolu ulaşımını kesintiye uğratmış, istihbarat faaliyetlerinin yapılmasını sağlamış ve ufak çapta saldırılar düzenlemiştir. İşgalci Mihver Devletleri silahlı kuvvetlerinin aşırı uzayan iaşe ve ikmal yollarının cephe gerisinden saldırıya uğraması cepheleri etkileyen bir faktör olmuştur. Savaşın sonraki dönemlerinde partizan saldırıları Kızılordu harekâtlarıyla eşgüdümlü hale gelmiş, işgal edilen topraklar özgürleştirilince partizanlar düzenli birliklere dahil olmuştur. Partizanların sayısı 1941 yılında 90 bin seviyesindeyken 1943 yılına gelindiğinde 550 bin seviyesine çıkmıştır. Partizanlar tarafından öldürülen Alman askerlerinin sayısına dair ise Sovyet kaynakları[36] ile Alman kaynakları[37] arasında çelişkiler bulunmaktadır.

Ünlü Sovyet partizanlarından bazıları
  • Yuri Andropov
  • Petr Braiko
  • Aleksandr Chekalin
  • Aleksey Fyodorov
  • Nikolay Kuznetsov
  • Nikolay Karotamm
  • Vera Khoruzhaya
  • Vsevolod Klokov
  • Vasili Kononov
  • Zoya Kosmodemyanskaya
  • Mehdi Hüseynzadə(Mixaylo)
  • Vasili Korzh
  • Sidor Kovpak
  • Matvei Kuzmin
  • Petr Masherov
  • Kiril Mazurov
  • Dmitri Nikolayeviç Medvedev
  • Marytė Melnikaitė (Marija Melnik)
  • Mihail Naumov
  • Kiril Orlovsky
  • Aleksandr Pechersky
  • Panteleimon Ponomarenko
  • Mykola Popudrenko
  • Zinaida Portnova
  • Semyon Rudniev
  • Aleksandr Saburov
  • Vilis Samsons
  • Ivan Sergeichik
  • Arturs Sproģis
  • Imants Sudmalis
  • Yitzhak Witenberg
  • Petro Vershigora
  • Konstantin Zaslonov
  • Simça Zorin
  • Fedor Fomiç Dubrovski

Kaynakça
  1. Konuşmanın metni (İngilizce), 28 Mart 2010 tarihinde erişilmiştir
  2. Pinsk tarihi 21 Haziran 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 23 Mart 2010 tarihinde erişilmiştir
  3. Пономаренко П.К. Партизанское движение в Великой Отечественной войне (Büyük Vatanseverlik Savaşında Partizan Hareketi), 1943 ve Волин Б.М. Всенародная партизанская война (Halkın Partizan Savaşı), 1942
  4. Alt insan
  5. Bu köle işçilere OST-Arbeiter denmekteydi. Ayrıca bakınız II. Dünya Savaşında Almanya’da zorunlu işçilik
  6. Köle işçi çalıştıran bu fabrikalar arasında Mercedes, BMW, Krupp, Thyssen, IG Farben ve hatta Fordwerke adı altında çalışan Amerikalı Ford şirketi sayılabilir.(Sohn-Rethel, Alfred, Economy and Class Structure of German Fascism, CSE Books, 1978 ISBN 0-906336-01-5)
  7. Bakınız Babi Yar ve Dzyatlava Katliamı
  8. (Tüm Belarus halkı Alman-faşist işgalcilere karşı savaşıyor) Всенародная борьба в Белоруссии против немецко-фашистских захватчиков. s.112 (Kaynak:Гісторыя Беларусі: У 6 т. Т. 5. Беларусь у 1917—1945. — Мн.: Экаперспектыва, 2006. — 613 с.; іл. ISBN 985-469-149-7 s.491
  9. Jerzy Turonek, Bialorus pod okupacja niemiecka (Alman işgali altında Belarus),Varşova, 1993 ISBN 83-05-12611-0 s.76
  10. Beyaz Rusça: Віцебскія вароты
  11. Toplamda bu dönemde Sovyet karşıtı silahlı yapılanmalardan 7 bin askeri personel saf değiştirerek Sovyet saflarına geçer.
  12. Sajer, Guy, The Forgotten Soldier, Phoenix, 1999 0304352403 s.332
  13. Oryol ve Smolensk Oblastlarındaki partizanlar Dmitri Medvedev komutasındaydı.
  14. Audronė Janavičienė, Sovietiniai diversantai Lietuvoje (1941–1944) 11 Nisan 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Litvanca) , 25 Mart 2010 tarihinde erişilmiştir
  15. Gözler zaferde adlı makale, 27 Mart 2010 tarihinde erişilmiştir
  16. Andropov biyografisi (Rusça), 27 Mart 2010 tarihinde erişilmiştir
  17. Stepakov, Victor ve Frolov, Dmitr, Komandos, 2004, Moskova
  18. Kırım’da savaşırken Nazilere esir düşen, sonrasında Fransa’daki toplama kampına götürülen Ehmediyye Cebrayılov kamptan kaçtıktan sonra Fransız direnişçiler olan makilere katılacaktır. Savaştan sonra Légion d'honneur ve Ekim Devrimi Nişanı nişanlarına layık görülen Cebrayılov Sovyet toprakları dışında savaşan çok sayıda eski savaş esirinden sadece bir tanesidir.
  19. Azeri kökenli Sovyet Kızılordu subayı Mehdi Hüseyinzade de Stalingrad Muharebesi sırasında esir düşer. Gönderildiği Almanya’daki esir kampından kaçarak Yugoslav partizanlarına katılacak ve büyük başarılar gösterecektir.
  20. Gazilerin özgeçmişleri içinde Aleksandra Panamonova maddesi içinde 6 Şubat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Rusça), 27 Mart 2010 tarihinde erişilmiştir.
  21. Fransa’da kadın partizanların oynadığı rol 6 Ağustos 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Rusça), 27 Mart 2010 tarihinde erişilmiştir.
  22. Polonya ve Çekoslovak topraklarında partizan faaliyeti 27 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Rusça), 27 Mart 2010 tarihinde erişilmiştir
  23. Özellikle sağcı silahlı direniş örgütlerinin birleşimi konumunda olan Armia Krajowa'ya dahil olmayan komünist Armia Ludowa Sovyetler Birliği ile iş birliği yapacaktır.
  24. Tadeusz Piotrowski, Poland’s Holocaust, McFarland, 1997 s. 83, 27 Mart 2010 tarihinde erişilmiştir.
  25. İlgili makale (Rusça), 27 Mart 2010 tarihinde erişilmiştir
  26. 21 Aralık 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 21 Aralık 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 21 Aralık 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 21 Aralık 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. İlgili makale (Rusça), 27 Mart 2010 tarihinde erişilmiştir
  27. Partizan saldırıları sonucu Nazi kayıplarının 53 bin olduğunu öne sürülmektedir.
  28. Sovyetler Birliğine saldırının ilk aylarında yaptığı değerlendirmede Adolf Hitler Sovyet vatandaşlarından aşağılayıcı sıfatlarla bahsetmiştir.3 Ekim 1941 Reichsführer Adolf Hitler'in Alman Halkına hitabı (İngilizce), 28 Mart 2010 tarihinde erişilmiştir
  29. 15 Mayıs 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 15 Mayıs 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 15 Mayıs 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 15 Mayıs 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 1941-42 döneminde kitlesel olarak öldürülen Sovyet savaş esirleriyle ilgili çalışma (İngilizce), 27 Mart 2010 tarihinde erişilmiştir
  30. 14 Ocak 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 14 Ocak 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 14 Ocak 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 14 Ocak 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Holokost Müzesi makalesi (İngilizce), 27 Mart 2010 tarihinde erişilmiştir
  31. 1923 doğumlu Kononov Lenin Nişanı ve Kızıl Bayrak İşçi Nişanına layık görülmüş bir savaş kahramanıyken Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra suçlu konumunda yargılanmıştır. Mahkeme kararı gereğince iki buçuk yıl hapse mahkûm edilen Kononov karara itiraz etmiş ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine başvurmuştur. Başvuruyu inceleyen Mahkeme Kononov’un itirazını yerinde bulmuş ve Letonya’yı para cezası ödemeye mahkûm etmiştir.Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi 24 Temmuz 2008 tarihli dava karar sayfası (İngilizce), 27 Mart 2010 tarihinde erişilmiştir
  32. Ukraynaca: Українська Повстанська Армія
  33. Ukraynaca: Організація Українських Націоналістів
  34. Rimantas Zizas makalesi 5 Mayıs 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Litvanca) , 27 Mart 2010 tarihinde erişilmiştir
  35. Savaş sırasında esir düşmüş Sovyet askerleri de savaş sonunda benzer sorgulama sürecinden geçirilmiştir
  36. Büyük Sovyet Ansiklopedisi (Rusça), 27 Mart 2010 tarihinde erişilmiştir
  37. Belarus’daki anti-partizan savaşı (Almanca) 20 Şubat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 27 Mart 2010 tarihinde erişilmiştir

Ayrıca bakınız

Konuyla ilgili yazılan eserler

Rusça eserler
  • Соколов Б. В,Оккупация:Правда и мифы, 28 Mart 2010 tarihinde erişilmiştir
  • Александр Гогун, Анатолий Кентий, Красные партизаны Украины 1941-1944 , 28 Mart 2010 tarihinde erişilmiştir
  • Давид Мельцер,ЕВРЕЙСКОГО СОПРОТИВЛЕНИЯ , 28 Mart 2010 tarihinde erişilmiştir

Almanca eserler
  • Hans Umbreit,Das unbewältigte Problem. Der Partisanenkrieg im Rücken der Wehrmacht in: Jürgen Förster (Hrsg.): Stalingrad. Ereignis – Wirkung – Symbol, München, Zürih 1993
  • Jürgen Förster, Die Sicherung des Lebensraums in: Horst Boog u.a.: Das Deutsche Reich und der Zweite Weltkrieg: Das Deutsche Reich und der Zweite Weltkrieg, Bd.4, Der Angriff auf die Sowjetunion, Stuttgart 1983, ISBN 3-421-06098-3
  • Timm C Richter, Herrenmensch und Bandit Deutsche Kriegsführung und Besatzungspolitik als Kontext des sowjetischen Partisanenkrieges (1941-44), Münster 1998, ISBN 3-8258-3680-0
  • P. S. Kalinin, Die Partisanenrepublik (Partisanen in Belorussland), Dietz Verlag Berlin 1968
  • Alexej Fjodorow, Das illegale Gebietskomitee arbeitet (Partisanen in der Ukraine), Dietz Verlag Berlin 1960

İngilizce eserler
  • Slepyan, Kenneth, Stalin's guerrillas : Soviet partisans in World War II, University Press of Kansas, 2006 ISBN 0-7006-1480-X
  • Hill, Alexander, The war behind the Eastern Front: the Soviet partisan movement in North-West Russia, 1941-1944, Frank Cass, 2005 ISBN 0-7146-5711-5
  • Grenkevich, Leonid D., The Soviet partisan movement, 1941-1944: a critical historiographical analysis, Frank Cass Publishers, 1999 ISBN 0-7146-4874-4
  • Yaacov Falkov: Forest Spies. The Intelligence Activity of the Soviet Partisans. Magnes Press and Yad Vashem Press, Jerusalem 2017, ISBN 978-965-7763-14-8 (Online, pdf).

Dış bağlantılar
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.