Türkiye'de antisemitizm

Türkiye'de antisemitizm, Yahudi etnik geçmişi, kültürü veya dini baz alınarak Türkiye Yahudilerine karşı beslenen nefrettir.

Türkiye 2009'un sonunda, 23.000 Yahudi'yle İslam dünyasında en kalabalık Yahudi nüfusu olan ülkelerden biriydi[1], bu da toplam nüfusun %0,03'üne denk geliyordu.[2] Eylül 2010'da Yahudi nüfusu 17.000'lere düştü, çoğunluğu İsrail'e göç etti.[3] Yahudilerin çoğu İstanbul'da yaşamaktadır.[4] 16'sı İstanbul'da olmak üzere Türkiye genelinde 26 aktif sinagog bulunmaktadır.[5]

Antisemit görüşlerin ivme kazanmasının sebebi 2006 İsrail-Lübnan Savaşı, Aralık 2008'deki Gazze Savaşı ve Mayıs-Haziran 2010'da dokuz Türk vatandaşının İsrail komandoları tarafından öldürülmesiyle sonuçlanan Gazze filosu saldırısıdır. Türkiye'de İsrail politikalarının eleştirilmesindeki sorunlardan biri olayların Yahudi aleyhtarlığına dönüşebilme riski taşımasıdır.[6][7]

Tarihçe

Yahudiler, Osmanlı İmparatorluğu'na ait topraklarda 2400 seneden daha uzun bir süredir yaşamaktadır. Başlangıçta Romanyotlar vardı ve sonraları Mizrahiler içinde asimile oldular. Buna, 15. yüzyılın sonlarında Osmanlı İmparatorluğu'na yapılan toplu göçlerle Safaradiler da eklendi.[8]

Osmanlı İmparatorluğu

Osmanlı İmparatorluğu'nda ilk kan iftirası 15. yüzyılda Sultan II. Mehmed döneminde gerçekleşti (bazı kaynaklara göre 16. yüzyılın başında[9]). 1492'de İspanya'dan Yahudilerin göç etmesine rağmen münferit olaylar oldu fakat bu olaylar Osmanlı yetkililerince kınandı. Bazı kaynaklar Sultan IV. Murad zamanında kan iftirası olaylarının olduğunu belirtir.[10] Sultan II. Mehmed, türünün tek örneği olan bir ferman çıkarıp kan iftirasıyla ilgili davaların ana merkezi İstanbul'da olan Divan tarafından incelenmesine karar kıldı.

Genel olarak Batı Avrupa Yahudilerinin Osmanlı'ya göçü Osmanlı yetkililerince hoş karşılandı. 1553'te, doktoru ve danışmanı Moşe Hamon isimli bir Yahudi olan Sultan I. Süleyman, II. Mehmed'in kanununu tekrar onaylayıp, kan iftirası olaylarının yerel mahkemelerde yargılanmasını yasakladı.[11] Sultan ayrıca Papa IV. Pavlus'un Ancona Yahudilerini engizisyonlara gönderme isteğine karşı önlem aldı.[12]

Zamanla yetkililerin Yahudilere karşı olan tavırları kötüye gitmeye başladı. 1579'da Sultan III. Murat, Yahudi kadınların değerli taşlarla süslenmiş ipek elbiseler giydiğini öğrenince İmparatorluktaki Yahudileri imha etme kararı aldı.[13] Sadrazamın danışmanı olan Şlomo Aşkenazi'nin çabalarıyla ferman kaldırıldı fakat Yahudilere kıyafet kanunları getirildi: Yahudiler kendilerine özel kıyafetler giymeli, kadınlar ipek giymemeli ve erkekler özel bir çeşit şapka giymeliydi.[14]

Osmanlı Yahudileri zimmi statüsündeydi yani Müslümanlara kıyasla ikinci sınıf vatandaşlardı fakat kişisel dokunulmazlıkları ve din özgürlükleri vardı.[14] Ama bu, Osmanlı Devleti’nde Yahudi karşıtlığını engellemedi.

19. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu'nda tekrar kan iftiraları patlak verdi: Halep (1810), Beyrut (1824), Antakya (Hatay, 1826), Hama (1829), Trablus (1834), Kudüs (1838), Rodos ve Şam (1840), Pados (1843), İzmir (1864), Korfu (1894). Bunlar içinde en bilinenleri 1840'taki Rodos ve Şam olaylarıdır; bu iki vaka da uluslararası platformda yankı uyandırdı.

Osmanlı İmparatorluğu'nda Yahudi bir hahamın resmi, 1779.

Rodos'taki kan iftirası Şubat 1840'ta, Rodos'un Yunan Ortodoks cemaati tarafından bazı Avrupa devletlerinin elçiliklerinin destekleriyle başladı ve Yahudilerin bir Hristiyan oğlanı ayinleri için kaçırıp öldürdüğü söylendi. Osmanlı'ya bağlı Rodos valisi bu suçlamaları destekledi. Bazı Yahudiler tutuklandı ve bunların bazılarına işkence yoluyla suçları itiraf ettirildi; Yahudi mahallesi 12 gün boyunca bloke edildi. Haziran 1840'ta Rodos Yahudi cemaati resmi olarak beraat edildi.[15]

Aynı yıl Şam olayı gerçekleşti; Yahudiler, Sardinyalı Kapuçin rahibi Thomas'ı ve Yunan yardımcısı İbrahim Amarah'ı kurban etmekle suçlandı.[14][15]

Ünlü İngiliz politikacı Moses Montefiore'nin Sultan Abdülmecit'i ikna etmesiyle 6 Kasım 1840'ta bir ferman yayımlandı ve bu fermanda kan iftirasının Yahudileri karalamaktan başka bir şey olmadığı ve Osmanlı İmparatorluğu'nda yasaklandığı belirtildi.[14] Fermanda şöyle yazıyordu:

"Biz, Yahudi ulusunu... azıcık bile doğruluğu olmayan şeylerle işkence edip gücendiremeyiz..."

1866'da kan iftiralarının yeniden başlamasıyla Sultan Abdülaziz bir ferman çıkarıp suçlanan Yahudileri koruma altına aldığını bildirdi. Bunun üzerine Ortodoks ruhban sınıfı ülke çapında suçlamalarını geri çekti.[12]

Bir başka iftira da 1875'te Halep'te gerçekleşti. Cinayet kurbanı olduğu iddia edilen Ermeni erkek çocuğunun hayatta ve sağlıklı olduğu ortaya çıktı.

Başta Yunanlar ve Ermeniler olmak üzere Yahudilere karşı zulümler genellikle Hristiyanlar tarafından başlatıldı. Bu da genelde cemaatler arasındaki ticari rekabetten kaynaklandı.[16]

Özellikle günümüz İsrail topraklarında yaşayan Müslümanlarla da sorunlar yaşandı. 19. yüzyılın sonlarına doğru, Filistin topraklarındaki Yahudi popülasyonunun artmasıyla birlikte, Araplar artan Yahudi karşıtı protestolara yöneldi ve bu da 1892 yılında yabancılara toprak satma yasağını getirdi. Böylece Yahudiler, ister imparatorluğun unsurlarından olsun isterse yabancı olsunlar toprak elde etme haklarını yitirdiler (21-22). Yahudi karşıtı düşmanlık, bölgedeki artan Yahudi nüfusuyla artmaya başladı. Örneğin, Mart 1908'de Arapların Yafa'da başlattığı büyük pogromda birkaç kişi öldü ve 13 kişi ağır yaralandı. Olayların ardından yerel hükûmetin görevine son verildi.[17][18]

19. yüzyılın ikinci yarısında (1839'dan 1870'e) Osmanlı İmparatorluğu Tanzimat'ı başlattı, böylece kişilerin etnik geçmişi veya dini ne olursa olsun haklar düzene sokulmaya çalışıldı. Bu, eşit haklara sahip olan Yahudileri olumlu etkiledi.[14] 20. yüzyılın başında İmparatorlukta Yahudi nüfusu 400-500 bine ulaştı ve Osmanlı meclisinde 5 Yahudi vekil vardı.[16][19] Yahudiler, gerçek anlamda eşitliğe çok sonraları kavuştu. 19. yüzyılın sonunda Filistin'li Müslümanların göçleri nedeniyle gerek vatandaş gerekse de yabancı Yahudilerin Filistin'e yerleşmesini ve Kudüs'te yaşamasını engelleyen yasa yürürlüğe sokuldu.[20][21]

Türk Kurtuluş Savaşı'nın Batı Cephesi'nde savaş sürmekteyken Batı Anadolu ve Doğu Trakya'da Yunanlar tarafından Yahudilere zulüm yapıldı, Çorlu'da pogrom gerçekleşti.[14]

Türkiye Cumhuriyeti

1923'te Türkiye bağımsızlığını ilan ettiğinde 100.000'i sırf İstanbul'da olmak üzere ülke genelinde 200.000 Yahudi yaşamaktaydı.[14] Yahudilere medeni haklar ve eşitlik verilmesine rağmen ileriki zamanlarda gerçekleşen pogromlar sebebiyle Yahudi nüfusu 10 kat azaldı.[19]

1920'de Mustafa Kemal Atatürk rejiminin muhalifleri antisemit kampanya başlattı; Yahudiler, standart antisemit klişelerin yanı sıra, Türk Kurtuluş Savaşı'nda Yunanları desteklemekle ve Ermenilerin arkada bıraktığı mallara yasa dışı yollarla el koymakla suçlandı. Bu kampanya fazla destek görmedi ve hatta politik rejimin dengelenmesiyle yok oldu. Aynı dönemde hükûmet, Yahudileri, Lozan Antlaşması'nda azınlıklara verilen haklardan feragat etmesi için zorladı.[14]

2 Temmuz 1934'te nazi yanlısı grup lideri Cevat Rıfat Atilhan birçok Doğu Trakya illerinde aynı anda organize pogrom gerçekleştirdi. Yetkililer kesin bir şekilde anti-Yahudi ayaklanmalarının önüne geçip Doğu Trakya'da olağanüstü hâl ilan etti ve yağmacıları adalet önüne çıkardı.[14] Bazı kaynaklar, Yeni İskan Yasası (№ 2510) ile Doğu Trakya Yahudilerinin evlerinden çıkarıldığını belirtmektedir.[22] Bu kanuna göre, İçişleri Bakanlığı, "Türk kültürüne uyum" seviyesine göre azınlıkları istedikleri yerlere yerleştirebilecekti. Özellikle Edirne'de Yahudiler Türk görevlilerince kovuldular.[23]

1939-1942 arası Nazi Almanyası destekli antisemitizm ülke geneline yayılıp destek buldu, Türk hükûmeti araya girmedi. 11 Kasım 1942'de Varlık Vergisi Türkiye meclisi tarafından onanıp yürürlüğe sokuldu. Yahudi ve Hristiyanların ödediği vergi Müslümanlara oranla 5 katı fazlaydı. Sonuç olarak ağır vergileri ödeyemeyen 1500 Yahudi çalışma kamplarına gönderildi. Karar, 15 Mart 1944'te yürürlükten kaldırıldı.[14][24][25] 1933 ile 1945 yılları arası Türkiye Yahudi mültecileri kabul edip Avrupa'daki Türk diplomatlar Avrupa'dan kaçmak isteyen Yahudilere yardım etti.[26]

1948'den 1955'e yaklaşık 37.000 Yahudi İsrail'e göç etti. Dış göçün ana sebeplerinden biri yetkililerin evde dahi Türkçe konuşulması için baskı yapmalarıydı.[4]

1950'de medyada ve kitaplar aracılığıyla Atilhan ve diğer sağ görüşlü politikacıların antisemit yazıları yayımlandı, bunlardan bazılarına yetkililerce el konuldu.[27] Yahudilere karşı saldırılar ve yaşanan antisemit olaylar 1955, 1964 ve 1967 senelerinde kaynaklandırılmıştır.[14]

1970 ve 80'lerde antisemit görüşler ivme kazanmış, antisemit tezler bazı politik partilerin programı hâline gelmiştir.[14]

Modern Türkiye

Antisemitizmin kaynağı

Türkiye'deki antisemitizmin kaynaklarından bazıları İslamcılık ve milliyetçilik merkezlidir. Türk aydınlarının duruşları genelde Filistin yanlısı ve İsrail karşıtı olmuştur. Bu nedenle Türkiye'de Ortadoğu sorunu antisemit propagandaya dönüşebilmektedir.[28]

İslami antisemitizm

Etnisite ve dinler arası ilişkiler uzmanı Rıfat Bali'ye[29] ve diğer kaynaklara göre İslama geçen Yahudiler Türk İslamcıları tarafından diğerleri olarak görülüp sadakatlerine şüpheyle yaklaşılıyor. İslamcılar İslam'a geçen Yahudilerin yanı sıra liberallere, demokratlara, ruhban sınıfına karşı olanlara ve sosyalistlere Sabetaycı demekteydi.[28][30][31][32] Örneğin, 1984'te kurulan kökten dinci terörist örgüt İBDA/C, Yahudiler ile Hristiyanların Türk politik hayatından ihraç edilmesini istemektedir.[33]

Tel Aviv Üniversitesi'nin yaptığı bir araştırmaya göre, 1997'ye kadar antisemitizmin ana kaynağı İslami görüşlü Refah Partisi'ydi. Araştırmacılara göre, Başbakan Erbakan gibi liderler İsrail'e karşı olumsuz tavırlar içine girmiş ve antisemit ifadelerde bulunmuştur. Şubat 1997'de, Türk yetkililerin medyada çıkan antisemit beyanları ve Refah Partisi'ne bağlı Millî Gazete'de çıkan makaleler nedeniyle Türkiye'nin Washington elçiliği protesto edildi. Makalede şu sözler aktarılmıştır:[34]

"... yılan zehiriyle, Yahudi fesatlığıyla bilinir."

1997'de Türkiye'de laik partilerin iktidara gelmesiyle Refah Partisi'nin etkisi azaldı.[34]

Fakat, 2003'te, Adalet ve Kalkınma Partisi lideri Recep Tayyip Erdoğan Türkiye'nin başbakanı olunca İsrail'in devlet politikaları sık sık eleştirilmiş ve siyasi ilişkiler istikrarsızlaşmıştır.[1][35] İsrail'in Gazze'deki Dökme Kurşun Harekatıyla ve 2009'da Dışişleri Bakanlığı'na Ahmet Davutoğlu'nun getirilmesiyle Türkiye'nin bu eleştirel tavrı devam etmiştir.[36][37]

Bazı kaynaklarca 31 Mayıs 2010'da gerçekleşen Gazze filosu olaylarını körükleyenler Türk politikacılarıdır; bunun sebebi de İsrail ile olan ilişkilerin kızıştırılıp iç ve dış politikada kazanç sağlamaktır.[38][39][40]

Muhafazakâr çizgideki haber portali Timeturk'un 18 Ağustos 2013 tarihli bir haberi "Yahudi Yalakası Merkel'den Mısır İhaneti" başlığını taşıyordu.[41]

Ayrıca Aralık 2012 tarihli bazı haberlere göre, Türk Millî İstihbarat Teşkilatı, 2010 Mavi Marmara kriziyle ilgili ilişkileri olması olasılığıyla, Türk-İsrail çifte vatandaşlığına sahip kişiler hakkında araştırma başlattı (45).

Solcuların anti-İsrail ve anti-Siyonist görüşleri

Türk solcu temsilcileri, İsrail'i ABD'nin Ortadoğu'da bir maşası olarak görmektedir. Ortadoğu sorununda "baskıcı emperyalizm" altındaki Filistin'i desteklemektedir. Bu gelenek 1960 ortalarından beri devam etmektedir. Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan, Hüseyin İnan vb. Türk devrimciler Filistin Kurtuluş Ordusu'na katılıp kamplarında eğitim gördüler, Filistin Kurtuluş Ordusu üyesi olarak İsrail'e karşı savaşta öldü, bazıları da Türkiye'ye geri döndü.

Yahudi kökenli Türk araştırmacı Rıfat Bali, Türk solculara göre antisemitizmin sebebinin "Siyonizmin saldırgan ideolojisi" olduğunu belirtir. Solcu bir dergi olan Birikim Bertell Ollman'ın anti-siyonist bir yazısını Türkçeye çevirerek Şubat 2005'te dergisinde yer verdi[42]; "Yahudi zihnine İsrail tarafından el konulmuştur" ve bütün çabalar İsrail'in bugünkü durumunu yok etmek için sarfedilmelidir.[28]

Solcu anti-Siyonizm sadece bu görüşe karşı oldukları anlamına gelir. Yahudilere ve Yahudiliğe yönelik bir karşıtlık yoktur.

Milliyetçi antisemitizm ve neonazizm

D&R'ın Mart 2005'te sunduğu rapora göre bu yılın ilk iki ayında en çok satanlar listesine Adolf Hitler'in "Mein Kampf" (Kavgam) kitabı 4. sıraya oturdu ve bu Batı medyasının ilgisini Türkiye'nin üzerine çekti. Kitabın fiyatının ucuz olması sebebiyle 50 ila 100 bin kopya satıldı. Türk yetkililer bu kitabı raflardan geri çekti.[43][44][45][46] Siyasi bilim adamı Doğu Ergil "Avrupa'da gömülen nazizmin Türkiye'de rönesanslaştığını" belirtti.[47]

Hürriyet köşe yazarı Hadi Uluengin Şubat 2009'da "yeni milliyetçilik" ve dini olmayan antisemitizm ile ilgili bir makale yayımladı.[48]

Hükûmet, Ottawa Antlaşması gereği Suriye sınırındaki mayınların 2014'e kadar temizlenmesi için bu toprakları bir İsrail şirketine uzun vadede kiralamaya karar verdi fakat bu durum Türk milliyetçilerinin ağır eleştirilerine sebebiyet verdi. Muhalafetin "Yahudi sermayesi"nin kabul edilemez olduğunu söylemesi üzerine Başbakan bu yorumları "faşist"likle suçlayıp bunun "azınlıklara ve yabancılara karşı bir fobi" olduğunu belirtti.[49]

Haziran 2010'da bir anti-İsrail gösterisinde protestocular nazi sembolleri kullanıp Adolf Hitler'i methetti.[50]

Kitaplarda ve yazılı basında antisemitizm

Gazze'deki Dökme Kurşun Harekatı'ndan önce antisemit bildirilerin çoğu kitaplarda ve yazılı basında yer alıyordu. Tel Aviv Üniversitesi'ndeki araştırmacılara göre, bu propaganda genç ve eğitimli Türkler arasında İsrail'e ve hiç tanımamalarına rağmen Yahudilere karşı olumsuz bir intiba yaratıyordu.[51]

Bazı kaynaklara göre antisemit görüşler İslamcı "Vakit" ve "Millî Gazete" ile milliyetçi "Ortadoğu" ve "Yeniçağ" gazetelerinde yayımlanmaktadır. Örneğin, Ermeni Kırımını tanıyan ve bunun üzerine tepki toplayan ünlü yazar Orhan Pamuk için Yeniçağ gazetesi "Yahudi seven", "Yahudi dostu" ve "Yahudi uşağı" terimleri kullanmaktadır. Ortadoğu ve Yeniçağ gazeteleri Kürt liderleri Mustafa Barzani ve Celal Talabani'nin Yahudi olduğunu ve amaçlarının Kürdistan devleti adı altında "Büyük İsrail" devleti yaratmak olduğunu söylemiştir. Vakit'te çıkan bir habere göre ise Güneydoğu Anadolu'da Türk askerlerini öldüren mayınlar oraya İsrail ve Mossad tarafından konulmuştur.[52] Vakit ve Millî Gazete Hitler'i öven ve Holokost'u inkâr eden makaleler yayımlamıştır.[31][46][53]

Vakit gazetesi, "Dökme Kurşun Harekatı"nı kınamadığı için Hahambaşının Türkiye'yi terk etmesini istedi. Medyada çıkan haberler İsrail'i Nazi Almanyasına, Gazze Savaşını da Holokost ile bir tutmakta olup "Yahudi" ve "terörist" kelimelerinin arasına eşit işareti koymaktadır. Millî Gazete yazarı Türkiye sokaklarında hiç Yahudi görmek istemediğini belirtmiştir.[31][54]

"Siyon Liderlerinin Protokolleri", Henry Ford'un "International Jewry" ve İsrail ve Yahudilerin dünyaya hükmetmeye çalıştığını söyleyen Türk ve yabancı yazarların kitapları Türkiye'de bedava basılıp dağıtıldı.[31][55][56]

Film ve televizyonda antisemitizm

Kurtlar Vadisi Irak, Türkiye'de 2006'da gösterime girdi. Çoğu eleştirmen filmin anti-Amerika ve antisemit olduğu kanısına vardı.[57][58][59] Antisemit olmasının sebeplerinden biri, filmde ABD ordusunda görev yapan Yahudi doktorun Abu Gurayb hapishanesindeki cesetlerin ticaretini yapıyor olarak gösterilmesidir.[58][60]

Bir Türk televizyon dizisi olan ve bir aşk hikâyesi anlatılan "Ayrılık"ta arka planda Dökme Kurşun Harekatı gösterilmektedir. Dizi gösterime girdikten sonra İsrail Dışişleri Bakanı, açıklama yapması için Türkiye'nin İsrail Maslahatgüzarı D. Özen'i İsrail Dışişleri Bakanlığına çağırdı.[61] İsrail'in hoşnutsuzluğunun sebebi, İsrailli askerlerin Filistinli "askerler"e ateş açması ve bir Filistinli kızı öldürüyor gibi gösterilmesiydi. İsrail Dışişleri Bakanlığı yetkililerince "bu sahnelerin ve İsrail ordusunun çocuk katili olarak tasvir edilmesinin uzaktan dahi gerçekle ilgisi yoktur" dendi.[1] İsrail, dizinin devlet televizyonunda gösterilmesinin bu işin özel kuruluşların işi olmadığını ifade ettiğini belirtmiştir.[62]

Ocak 2010'da Kurtlar Vadisi Pusu isimli yeni dizi Türkiye'de gösterime girdi. Açıklama yapması için Türkiye'nin İsrail elçisi Oğuz Çellikol İsrail Dışişleri Bakanlığına çağrıldı. İsrail'in memnuniyetsizliği, Türk aktörler tarafından oynanan Mossad ajanlarının Türk çocuklarını kaçırıp Türk elçisi ve ailesini rehin alması sahnesinden kaynaklanıyordu.[60][63][64] İsrail Dışişleri Bakanlığı vekili Dani Ayalan Türk elçiye "bu gibi sahnelerin Türk Yahudilerinin yaşam güvencelerini tehlikeye attığını" söyledi.[65][66] Toplantıda, Ayalon meydan okurcasına birkaç diplomatik protokolü ihlal etti; bu da diplomatik skandala yol açtı.[67][68][69] Oğuz Çellikol, bu dizinin devam etmemesi gerektiğini söyleyip diziyi kınadı.[70]

Yahudilere karşı saldırılar Türk televizyonlarından da duyuruldu.[46][52] Türkiye Yahudi Cemaati temsilcileri 2009'un başında televizyon programlarında yayınlanan antisemit söylemlerden endişe duyduklarını belirtti.[71]

Broşürler, posterler ve vandallık

Ocak 2009'un ardından antisemit olaylar devam etti.[54] Eskişehir'de İsrail karşıtı Osmangazi Kültür Dernekleri Federasyonu "Köpekler girebilir, Yahudiler ve Ermeniler giremez" yazan afiş astı.[72] İstanbul'da dağıtılan broşürlerde ise "Yahudi dükkânlarından satın almayın ve Yahudilere hizmet etmeyin" yazıyordu.[73]

İstanbul'da bazı reklam panolarında ölümleri protesto etmek için kanlı çocuk ayakkabıları gösterildi ve Tora'dan alıntı yapılarak "Sizler Musa'nın çocukları olamazsınız", "Kitabınızda yazmaz" cümleleri eklendi.[31] İzmir ve İstanbul'da bazı sinagoglara aşağılayıcı ve tehdit edici graffitiler yapıldı.[74][75] Gazze harekâtına tepki olarak Yahudi doktorların bir listesi dağıtılıp öldürülmeye çağrıldılar.[54] Yerel ve uluslararası Yahudi şirketlerinin listesi de boykot edilmesi için dağıtıldı.[54] Haziran 2010'da Türk dükkânlar "köpekler girebilir, İsrailliler giremez" afişleri astı.[76]

15 Aralık 2014 tarihli birçok gazetenin verdiği habere göre, 1986, 1992 ve 2003'te üç kez bombalanan Neve Şalom Sinagoğu'na yönelik önce "Yıkılacak mekan" yazılı bir pankart asıldı, ardından Alperen Ocakları üyeleri yürümek istedi. Bu olanlar geçen 15 günde gerçekleşen iki fiili saldırıydı [77]

Yahudilere saldırı

İstanbul'un ana sinagogu Neve Şalom. 1951'de inşa edilen bina Galata'da bulunur.

20. yüzyılın sonları ve 21. yüzyılın başlarında Türkiye'de üç antisemit terörist saldırı gerçekleşti. Bu üç saldırıda da militanlar İstanbul'un ana sinagogu olan Neve Şalom'a saldırdı.[78][79]

6 Eylül 1986'da Şabat duası için Neve Şalom Sinagogu'nu ziyaret edenlere Ebu Nidal'e bağlı teröristlerce ateş açıldı. 22 Yahudi öldü, 6'sı yaralandı.[78][80][81]

1 Mart 1992'de Lübnan terör örgütü Hizbullah, Neve Şalom Sinagogu'na el bombası attı. Ölen olmazken yoldan geçen biri yaralandı.[82]

15 Kasım 2003'te intihar komandoları arabalarını iki sinagoğun önünde patlattı; 25 kişi öldü ve 300 kişi yaralandı.[83][84] İslamcılar yapılanları haklı göstermek için sinagoglarda "İsrailli ajanların çalıştığını" belirtti. Saldırılar El-Kaide ve Türk İslami örgüt İBDA/C tarafından üstlendi. Bu saldırılarla ilgili Türk mahkemeleri El-Kaide'ye bağlı 48 kişiyi suçlu buldu.[85][86][87]

21 Ağustos 2003'te 35 yaşındaki İstanbullu Yahudi diş hekimi Yusuf Yahya kliniğinde ölü bulundu. Mart 2004'te yakalanan katil, Yahya'yı antisemit nedenlerle öldürdüğünü itiraf etti.[88]

6 Ocak 2009'da FC Bney Haşaron ile Türk Telekom arasında yapılan basketbol maçı, seyircilerin aşağılayıcı tezahüratları ve İsrailli atletlere atılan maddeler nedeniyle yarıda kesildi. Türk polisi İsrailli sporcuları saldırılardan korudu.[89][90]

Ayrıca, Ocak 2009'da Türk ordusunda bulunan bir Yahudi askere yapılan saldırı zabıtlara geçti. Saldırgan kişi bölük kumandanı tarafından derhal cezalandırıldı. Aynı dönemde Yahudi öğrencilere sözlü ve fiziksel tacizler gerçekleşti.[54]

Haziran 2010'da İslamcılar Gazze filosu olayları nedeniyle Türk Yahudilerini tehdit etti.[91]

Antisemitizme muhalefet

Türkiye direkt antisemit hareketleri cezalandırmaktadır. 2009'da "Yahudiler ve Ermeniler giremez" afişini asan dükkân sahibine 5 ay hapis cezası verildi.[92] Dünya Yahudi Kongresi'ne göre, Gazze harekâtından sonra gerçekleştirilen antisemit vakalar önünde Türk adaleti gerekli eylemde bulunmamıştır.[54]

Ekim 2004'te Türk dergisi Birikim'in "Antisemitizme hayır" beyanına tanınmış Müslüman ve gayrimüslim 113 entelektüel imzasını attı.[93]

Özellikle Dökme Kurşun Harekatı'nın ardından gerçekleşen İsrail ve Yahudilere karşı saldırgan tutum karşısında Türk polisi Yahudi kurumları korumak zorunda kaldı.[54] Hürriyet, Milliyet ve Vatan gazetelerindeki liberal görüşlü yazarlar, İsraile karşı eleştirilerin Yahudilere karşı saldırılara dönüşmemesi gerektiği üzerinde durdular.[31] "Gazze Filosu" olayları nedeniyle Türkiye, Yahudi kuruluşların korunması için Haziran 2010'da koruma güçlerine takviyede bulundu. İçişleri Bakanı Beşir Atalay, verilen anti-İsrail demeçlerinden Türk Yahudilerinin etkilenmeyeceğini belirtti.[94][95]

Gazze operasyonuyla İsrail'i eleştiren Başbakan Erdoğan aynı zamanda "Antisemitizmin insanlığa karşı bir suç" olduğunu beyan etti.[71][96] 27 Ocak 2010'da Dışişleri Bakanı Uluslararası Holokost'ta ölenleri anma gününde Türkiye'nin antisemitizme, ırkçılığa, zenofobiye ve ayrımcılığa karşı politikalarının devam edeceğini belirtti.[97]

Türk toplumunun ruh hali

2007 ila 2009 yılları arasında yapılan anketlerde Türk toplumunda yüksek derece zenofobi olduğu ortaya çıktı. %64 Türk, Yahudi komşu istemezken %76'sının Yahudilere karşı olumsuz görüşleri vardır; Yahudilere karşı olumlu tavrın yüzdesi ise %7'dir.[28]

Sol görüşlü Radikal gazetesinin yazarlarından Murat Arman'ın 2005 yılında yazdığına göre, Türkiye ona 1930 Almanyasını anımsatmaktadır; medya, ekonomide Yahudilerin üstünlüğünü, Almanya'ya karşı gizli aktiviteleri olduğunu ve Alman toplumuna karşı zararlı etkileri olduğunu söylemekteydi. Bunun aşırı tehlikeli bir süreç olduğunu ve Türkiye tarihinde bir azınlığa karşı bu kadar kütlesel bir çalkantının olmadığına inanmaktadır.[46]

Ocak 2010'da İsrail'in Haaretz gazetesi İsrail Dışişleri Bakanlığı Uluslararası Siyasi Çalışmalar Merkezi'nin raporunu yayımladı. Bu rapora göre Türk Başbakan Recep Tayyip Erdoğan'ın İsrail'e karşı verdiği beyanatlar Türk toplumunda antisemitizmi körüklemektedir.[98][99]

Dükkânlara asılan "Yahudiler giremez" tarzı afişler nedeniyle Türk Yahudileri antisemitizmden yana endişe duymaktadır.[100] Aynı endişeler Amerikan Yahudi örgütlerince de dile getirilmiştir.[54][57][73][101]

Bazı uzmanlara göre Türkiye'de antisemitizmin artması söz konusu değildir,[102] fakat antisemit posterler asmak, okullarda antisemit propaganda yapmaya çalışmak gibi bazı riskler mevcuttur.[3][19][31][36][54][73][103] IDC Profesörü Barry Rubin'e göre antisemitizm yanlısı taraf tutma "Avrupa'da olandan daha üst seviyededir."[75]

31 Mayıs 2010'da Gazze açıklarında gerçekleşen "Gazze filosu harekatı" ve 9 Türk vatandaşın ölümünün ardından Başbakan Erdoğan "İsrail dünya genelindeki Semitizm varsayımlarına son vermelidir" demiştir.[104] Türkiye'de anti-İsrail gösterilerinde "Yahudilere ölüm" gibi antisemit sloganlar atıldı.[105][106]

Türkiye Yahudi cemaati başkanı Silvyo Ovadya, "anti-İsrail beyanatlar kolayca Yahudilerin geneline bir kınamaya dönüşebilmektedir. Ne zaman Ortadoğu'da bir savaş çıksa dünya genelinde antisemitizm artmaktadır" demiştir. Birçok kişinin İsraillilerle Yahudiler arasındaki farkı göremediğini ve İsrail politikalarının eleştirileri Türk Yahudilerinin üzerine yıkıldığına inanmaktadır.[8] Rıfat Bali, antisemitizme karşı direnmenin durumu daha kötüye gittiğine inanmakta olup Türk Yahudilerinin ya ülkeyi terketmeleri ya da kütlesel bir antisemitizmle yaşamayı öğrenmeleri gerektiğini düşünmektedir.[28]

Ayrıca bakınız

• Türkiye'de Yahudilik
• İsrail-Türkiye ilişkileri

Kaynakça

1. Rubina, Dina (23 Ekim 2009). "Турецкий сериал «Айрылык» (Расставание) – новый этап в кризисе отношений между Анкарой и Иерусалимом". International French radio. 3 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mart 2010.
2. Department of Economic and Social Affairs Population Division (2009). "World Population Prospects, Table A.1" (PDF). 2008 revision. United Nations. 24 Ekim 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2010.
3. Ковалевич П. (1 Eylül 2010). "Страх гонит в Израиль". Jewish.ru. Federation of Jewish Communities in Russia. 12 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Eylül 2010.
4. Сокол Л. (12 Nisan 2001). "Выживание четырех сообществ". Jewish.ru. Federation of Jewish Communities of Russia. 31 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2010.
5. Guleryuz N. A. "Turkish Jews Today". Jewish Virtual Library. American-Israeli Cooperative Enterprise. 3 Mayıs 2016 tarihinde Jews Today kaynağından |url= değerini kontrol edin (yardım) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Haziran 2010.
6. "Евреи Турции Израилю: осторожнее! Нам ведь тоже достанется!". IzRus. 14 Ocak 2010. Erişim tarihi: 7 Haziran 2010.
7. "Antisemitism in the Turkish Media. Part III. Targeting Turkey's Jewish Citizens". MEMRI. 2005. 9 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.
8. Гут А. (14 марта 2009). "Chief of Jewish Community in Turkey: We do not ask for tolerance we want full equal rights as Turkish citizens". The First News. 14 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2010. Tarih değerini gözden geçirin: |tarih= (yardım)
9. "Blood libel cases in the Ottoman Empire and the protection of the Jews by the Ottoman governments". Encyclopaedia Judaica. 21 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi.
10. I. Fateeva. (2005). "Jewish Communities in Istanbul". 21 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2010.
11. "Suleiman I". Jewish Virtual Library. AICE. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mayıs 2010.
12. Harry Ojalvo. (1999). "Ottoman Sultans and Their Jewish Subjects". 29 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mayıs 2010.
13. I. Fadeevs. "Status of Jewish communities in Ottoman Empire". Federation of Jewish Communities in Russia. 4 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi.
14. "Jewish Electronic Library". 25 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mayıs 2010.
15. Frankel J. The Damascus Affair: «Ritual Murder», Politics, and the Jews in 1840. Cambridge University Press, 1997. ISBN 978-0-521-48396-4
16. I. Fateeva (Ocak 2005). "The Status of Jewish communities in Ottoman Empire". Lechaim. 4 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2010.
17. A. Vishnevetskiy. "1908 in Jewish History". 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
18. "Victims of pogrom". 4 апреля 1908 года. 15 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2010. ОДЕССА, 21, III. На пароходе «Русского» общества «Царь» сегодня прибыло в Одессу несколько еврейских семейств из Яффы, пострадавших во время погрома. Беглецы передают, что из числа тяжело раненых евреев несколько человек умерло Tarih değerini gözden geçirin: |tarih= (yardım)
19. Авдосьев Д. (30 января 2009). "Turkish Jewry at stake". Federation of Jewish Communities in Russia. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2010. Tarih değerini gözden geçirin: |tarih= (yardım)
20. Bat Yeor. «Dhimmi». Jews and Christians under Islam Rule 16 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
21. S. Dudakov. Russian and Jerusalem
22. G Demoyan. "The Republic of deportations and pogroms". 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
23. M. Shleifer (21 Şubat 2005). "Unknown stories of Turkish Jews". Sem40. 17 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2010.
24. Murat Metin Hakki. "Surviving the pressure of the superpowers: an analysis of Turkish neutrality during the Second World War". Center for Middle Eastern Studies, Harvard University. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
25. Sait Cetinoglu. (26 Aralık 2008). "Varl?k Vergisi". HyeTert. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2010.
26. Irem Guney. "Turkey and The Holocaust:Turkey's Role in Rescuing Turkish and European Jewry from Nazi Persecution, 1933-1945". Journal of Turkish Weekly. 16 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi.
27. "Turkey". Jewish Virtual Library. American-Israeli Cooperative Enterprise. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2010.
28. Rifat N. Bali. (Temmuz 2009). "Present-Day Anti-Semitism in Turkey". Jerusalem Center for Public Affairs. 18 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2010.
29. "Biography". 25 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2010. Since 1996 he has been researching and publishing in the field of non-Muslim minorities of Turkey, antisemitism, conspiracy theories, the social and cultural transformation of the Turkish society and Doenmes (Crypto Jews)
30. Rifat N. Bali. (10 Mart 2004). "Mehr als nur Totschweigen". 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2010.
31. "Turkey 2008/9". Study of Antisemitism and Racism. The Stephen Roth Institute, Tel Aviv University. 14 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2010.
32. Jacob M. Landau. (Mart 2007). "The Donmes: Crypto-Jews under Turkish Rule". Jerusalem Center for Public Affairs. 13 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2010.
33. Разливаев А. А. "Radical Turkish Islamists".
34. "Anti-Semitism in Turkey 1997". Study of Antisemitism and Racism. The Stephen Roth Institute, Tel Aviv University. 19 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2010.
35. "В Турции прошли демонстрации против исламизации страны". Корреспондент.net. 18 мая 2009. 21 Mayıs 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2010. Tarih değerini gözden geçirin: |tarih= (yardım)
36. A. Isparyan (Şubat 2010). "Turkish expert: If Israel loses Turkey it would face a serious menace". analitika.at.ua. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2010.
37. Daniel Pipes (8 июня 2010). "Исламистская Турция выходит за рамки". 25 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2010. Tarih değerini gözden geçirin: |tarih= (yardım)
38. "From 16 to 19 people have died during the attempt made by "Peace Flotilla" to break the blocade and deliver humanitarian aid to Sector Gaza". Эхо Москвы. 31 Mayıs 2010. 12 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2010. All these are a standard political technology games, that has nothing to do with the real situation, or human rights or Sector Gaza. According to the rumors the Prime Minister of Turkey, Foreign Minister and a group of parliamentarians are behind the conflict, they seek to cut diplomatic relations with Israel
39. "Турции необходимо было испортить отношения с Израилем: политолог". REGNUM. 2 Haziran 2010. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2010.
40. "США пытаются предотвратить войну Израиля и Турции". Курсор. 2 Haziran 2010. 5 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2010. The commentators in Israel note that the deepening of crisis is not connected with Isareli Naval Foreces operation, but on contrary, the provocative flotilla was organised to serve as cover-up the attempts of Erdogan (who faces elections next year) to totally Islamise Turkish Republic
41. Yahudi Yalakası Merkel'den Mısır İhaneti başlıklı Timeturk haberi.
42. Birikim, Şubat 2005, s.61
43. "Hitler book bestseller in Turkey". BBC. 18 Mart 2005. 13 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2010.
44. Smith H. "Mein Kampf sales soar in Turkey". 19 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi.
45. Петров В. ""Mein Kampf" loses copies". 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
46. "Antisemitism in the Turkish Media: Part 1". MEMRI. 28 Nisan 2005. 24 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2010.
47. "Возрождение нацизма в Турции - «Майн Кампф» четвертый в списке бестселлеров". REGNUM. 18 Mart 2005. 9 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2010.
48. "New Anti-Semitism in Turkey". Journal of Turkish Weekly (JTW). 7 Şubat 2009. 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2010.
49. Akyol M. "Fascism, Anti-Semitism and All Sorts of Turks". 29 Haziran 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi.
50. Mouradian K. "'Missing Hitler's Spirit': The Problematic Post-Flotilla Discourse in Turkey" (İngilizce). 1 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
51. "Turkey 2007". Study of Antisemitism and Racism. The Stephen Roth Institute, Tel Aviv University. 19 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2010.
52. "Turkey 2005". Study of Antisemitism and Racism. The Stephen Roth Institute, Tel Aviv University. 19 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2010.
53. "Wiesenthal Center urges Turkey to condemn antisemitic article that glorifies Hitler and Bin Laden, and notes «Such incitement contravenes provisions of the European Union which Turkey aspires to join»". Press information. Simon Wiesenthal Center. 23 Ağustos 2004. 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mayıs 2010.
54. "Turkey during the Gaza Conflict" (PDF). World Jewish Congress. 2009. 3 Haziran 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2010.
55. "Turkey 2004". Study of Antisemitism and Racism. The Stephen Roth Institute, Tel Aviv University. 9 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2010.
56. Mustafa Akyol (7 Ekim 2007). "The Protocols of the Elders of Turkey". New York: Washington Post.
57. "ADL Continues to Voice Concern About Anti-Jewish and Anti-Israel Climate in Turkey". Anti-Defamation League. 13 Ocak 2010. 6 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2010.
58. Cem Ozdemir. "Beyond the Valley of the Wolves". Spiegel. 27 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi.
59. Майнхам А., Солнцева Е. (10 Mart 2006). "В турецком блокбастере увидели ответ на датские рисунки". Radio Freedom. 30 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2010.
60. Flower K., Medding S. (12 Ocak 2010). "Israel-Turkey tensions high over TV series". CNN. 13 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2010.
61. Свистунов И. А. (25 октября 2009). "Об отношениях Турции с Израилем". Middle East Institute. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2010. Tarih değerini gözden geçirin: |tarih= (yardım)
62. "Turkish serialabout "assassins from Tzahal" became popular for Arabs". Cursor. 20 Mart 2010. 23 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2010.
63. Herb Keinon. "Ayalon: My Aim Wasn't to Humiliate, Rather Make a Point". Journal of Turkish Weekly. 16 Ocak 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi.
64. Barak Ravid. "Netanyahu: Turkey drift toward Iran is worrying". Haaretz. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
65. "Israel rebukes Turkey over a television series". BBC. 12 Ocak 2010. 5 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Haziran 2010.
66. Gil Ronen. (11 Ocak 2010). "Israel Warns Turkey over Mossad Drama". IsraelNationalNews.com. Arutz Sheva Syndication. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Haziran 2010.
67. Березинцева О. "Israel revenged on Turkey". Коммерсантъ.
68. "Israel revenged on Nurkey for serial by placing Ambassador on a low chair". РИА «Новости». 12 Ocak 2010. 26 Ocak 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2010.
69. "Israel apologised to Turkish Ambassador". Коммерсантъ. 13 Ocak 2010. 31 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2010.
70. "Турция поссорилась с Израилем из-за сериала: израильские дипломаты еще и унизили ее посла". Newsru.com. 12 января 2010. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2010. Tarih değerini gözden geçirin: |tarih= (yardım)
71. "Erdogan: anti-Semitism is a crime against humanity". Newsru.com. 3 Şubat 2009. 21 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mayıs 2010.
72. "Kopekler girermis, Yahudiler ve Ermeniler giremezmis!". Radikal.
73. США недовольны ростом антисемитизма в Турции
74. Harut Sassounian. (29 Ocak 2009). "Major American-Jewish Organizations may no Longer Back Turkey in Congress". The Huffington Post. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2010.
75. Rubin B. (12 Ocak 2009). "Turkey: Antisemitism Gets Out of Control". Global Politician. 17 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2010.
76. Zagury L. (19 Haziran 2010). "Anti-Semitism is moving into the mainstream". Aish.com. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Temmuz 2010.
78. "Bombings at Istanbul Synagogues Kill 23". Fox Broadcasting Company. 16 Kasım 2003. 23 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2010. Security has been tight at Neve Shalom since a 1986 attack when gunmen killed 22 worshippers and wounded six during a Sabbath service. That attack was blamed on the radical Palestinian militant Abu Nidal. The Iranian-backed Shiite Muslim group Hezbollah carried out a bomb attack against the synagogue in 1992, but no one was injured
79. "Neve Shalom Synagogue". Istanbul Metropolitan Municipality. 2008. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2010.
80. Reeves P. "Mystery surrounds «suicide» of Abu Nidal, once a ruthless killer and face of terror". The Independent. 23 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi.
81. Arsu S., Filkins D. "20 in Istanbul Die in Bombings At Synagogues". The New York Times. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
82. Milliyet.com.tr Saldırıyı yapanlar Ortadoğulu mu?
83. "The number of casualities of terrorist attacks in Istanbul reached 25". Newsru.com. 18 Kasım 2003. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2010.
84. Kurbanların çoğu Türktü.
85. "The terrorist acts on Turkish sinagogues were conducted by [[Great Eastern Islamic Raiders' Front]]". Newsru.com. 15 Kasım 2003. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2010. URL–vikibağı karışıklığı (yardım)
86. "Film clue to Turkey Jewish attack". BBC. 17 Kasım 2003. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2010.
87. "Al Qaeda associates jailed for Istanbul bombings". ABC New Online. 17 Şubat 2007. 13 Ocak 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2010.
88. "Global Anti-Semitism: Selected Incidents Around the World in 2003". Anti-Defamation League. 4 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2010.
89. "Turks almost committed a Jewish pogrom during the Euro Cup". MIGsport.com. Mignews. 7 Ocak 2009. 11 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2010.
90. "Israeli basketball team flees game amid protest". CBC/Radio-Canada. 7 Ocak 2009. 10 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2010.
91. "Tutuklu IHH militan? nedeniyle Turk Yahudilerine ac?k tehdit". 8 Haziran 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Eylül 2011.
92. Гольд М. (2 Haziran 2009). "Оскорбил – в тюрьму!". Jewish News. 20 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2010.
93. "Antisemitism in the Turkish Media. Part II. Turkish Intellectuals Against Antisemitism". MEMRI. 11 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi.
94. "Turkish Jews secutirty is reinforced in Turkey". Federation of Jewish Communities of Russia. 4 Haziran 2010. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2010.
95. "Turkey boosts security for Jewish residents amid protests". Hurriyet Daily News and Economic Review. 2 Haziran 2010. 6 Haziran 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2010.
96. "Turkish Prime Minister: anti-Semitism is a crime against humanity". REGNUM. 28 Şubat 2010. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2010.
97. "Turkey Determined Against Anti-Semitism, Racism, Xenophobia". Journal of Turkish Weekly (JTW). 27 Ocak 2010. 14 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2010.
98. "Turkish Prime Minister blaimed for anti-Semitism". Труд. 2 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.
99. "Istael accused Erdogan in anti-Semitism". TREND. 26 Ocak 2010. 28 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Haziran 2010. Несмотря на то, что на международных форумах Эрдоган постоянно заявляет, что антисемитизм является преступлением против человечности, он по-прежнему «косвенно подстрекает или поощряет» антисемитизм в Турции
100. "Атмосфера страха". Agency of Jewish News. 2 Şubat 2009. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Haziran 2010.
101. "Jewish organizations in US raise concerns of anti-Semitism sentiments in Turkey". PanArmenian.Net. 23 Ocak 2009. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Haziran 2010.
102. "Турецкое правительство не разжигает антисемитские настроения в стране — эксперты". TREND. 28 Ocak 2010. 28 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Haziran 2010.
103. Mouradian K. (15 Kasım 2007). "The Betrayal of Turkish Jews". Jewcy. 20 Haziran 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mayıs 2010.
104. "Эрдоган: Израиль должен положить конец спекуляции антисемитизмом". Росбалт. 1 июня 2010. 18 Şubat 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2010. Tarih değerini gözden geçirin: |tarih= (yardım)
105. "Серьезный удар по израильско-палестинскому урегулированию". International French Radio. 2 июня 2010. 6 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2010. Tarih değerini gözden geçirin: |tarih= (yardım)
106. "Greek peacemakers: Tzahal attacked us with electrocution". ZMAN.com. 3 Haziran 2010. 8 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2010.