Hocalı Katliamı

Hocalı Katliamı (Azerice: Xocalı soyqırımı), Karabağ Savaşı sırasında 26 Şubat 1992 tarihinde Azerbaycan'ın Dağlık Karabağ bölgesindeki Hocalı kasabasında yaşanan ve Azeri sivillerin Ermenistan'a bağlı kuvvetler tarafından toplu şekilde öldürülmesi olayıdır.

Hocalı Katliamı
Karabağ Savaşı'nın parçası
Hollanda'nın Lahey kentinde bulunan Hocalı Katliamı Anıtı.
Bölge Hocalı, Azerbaycan
Tarih 25-26 Şubat 1992
Saldırı türü
 Katliam
Ölü 161+ (İnsan Hakları İzleme Örgütü, 1993 raporu)[1]
200+ (İHİÖ, 1994 raporu)[2]
485 (Azerbaycan parlamentosu)[3]
613 (Azerbaycan hükûmeti)
İşleyenler Ermenistan Silahlı Kuvvetleri
Rus 366. Motorize Piyade Alayı

"Memorial" İnsan Hakları Savunma Merkezi,[4] İnsan Hakları İzleme Örgütü,[5] The New York Times gazetesi[6] ve Time dergisine[7] göre katliam, Ermenistan'ın[8] ve 366. Motorize Piyade Alayı'nın[9] desteğindeki Ermeni güçleri[10] tarafından gerçekleştirilmiştir.[11] Ayrıca, Karabağ Savaşında Ermeni kuvvetlere komutanlık yapmış eski Ermenistan Cumhurbaşkanı Serj Sarkisyan[12] ve Markar Melkonyan'ın aktardığına göre kardeşi Monte Melkonyan,[13] katliamın Ermeni güçler tarafından yapılan bir intikam olduğunu açıklamıştır.[12][13]

İnsan Hakları İzleme Örgütü, Hocalı Katliamı'nı Dağlık Karabağ'ın işgalinden bu yana gerçekleşen en kapsamlı sivil katliamı olarak nitelendirmiştir.[5][14]

Azerbaycan'ın resmî açıklamasına göre saldırıda 106'sı kadın, 83'ü çocuk olmak üzere toplam 613 Azeri ölmüştür.[15]

Arka plan
Ana madde: Karabağ Savaşı

Dağlık Karabağ bölgesinin en önemli tepelerinden birisinde olan Hocalı kasabası Ermeni güçleri için önemli bir askerî hedef niteliği taşımaktaydı.[13] Kasaba Hankendi'yle Ağdam'ı bağlayan yolun üzerinde bulunup bölgenin tek havalimanı için üs konumundaydı. İnsan Hakları İzleme Örgütü'nün raporuna göre Hocalı kasabası Hankendi'yi top ateşine tutan Azerbaycan Silahlı Kuvvetleri tarafından üs olarak kullanıldığı için Ermeni kuvvetler tarafından top ateşine tutulmaktaydı.[16]

Aralık 1991'de[16] Hankendi çevresinde yerleşen ve Azerilerin yaşadığı Kerkicahan kasabasının alınmasından sonra, Hocalı kasabası tamamen Ermeni ablukasında kaldı. 30 Ekim'den itibaren karayoluyla ulaşım kapanmış ve tek ulaşım vasıtası olarak helikopter kalmıştı. 20 Kasım 1991'de Hocavend semalarında Mi-8 helikopterin Ermeni kuvvetler tarafından vurulması ve sonuçta birkaç Azerbaycan devlet resmileri, Rus ve Kazak gözlemciler dahil 20 kişinin ölümünden[17] sonra, hava ulaşımı da kesilmişti. İşgalden önce 1991-1992 kış aylarında Hocalı sürekli olarak bombalanmıştır.[16] Hocalıdan çıkmış mültecilerin İnsan Hakları İzleme Örgütü'ne söylediklerine göre, bazı durumlarda bombardımanlar açıkça sivil hedeflere karşı yönlendirilmiştir.[16] Saldırı öncesi, birkaç aydır kasaba elektrik ve gazdan yoksundu.[18]

936 km2'lik alana sahip, savaştan önce 2.605 aileden ibaret 11.356 kişinin yaşadığı Hocalı kasabası 26 Şubat 1992 tarihinde yağmaya maruz kalmış ve kasaba tamamen yok edilmiştir. Uzun süre cesetlerin alınması bile mümkün olmadı.[19] Kasaba Alef Hacıyev komutasındaki yaklaşık 160 hafif silahlı kişiden oluşan Özel Polis Gücü (OMON) birlikleri tarafından savunulmaktaydı.[12] İlaveten 200 kişilik savunma kuvveti mevcuttu.[16]

Katliam
Hocalı Katliamı'nda hayatını kaybeden üç yaşındaki Gülmire Mehdiyeva ile beş yaşındaki başka bir kız çocuğunun Bakü'deki mezarları.

Ermeni güçleri 1992 yılının 25 Şubat'ı 26 Şubat'a bağlayan gecede bölgedeki 366. Alayın da desteği ile önce giriş ve çıkışını kapadığı Hocalı kasabasında, Azeri resmî kaynaklarına göre, 83 çocuk, 106 kadın ve 70'ten fazla yaşlı dahil olmak üzere toplam 613 sakin öldürülmüş, toplam 487 kişi ağır yaralanmıştır. 1275 kişi ise rehin alınmış ve 150 kişi ise kaybolmuştur. Cesetler üzerinde yapılan incelemelerde cesetlerin birçoğunun yakıldığı, gözlerinin oyulduğu, başları kesildiği görülmüştür. Hamile kadınlar ve çocukların da maruz kaldığı tespit edilmiştir.[20]

Eski ASALA eylemcilerinden Monte Melkonyan, Hocalı'ya yakın bölgede Ermeni askeri birliklere komutanlık yapmış ve katliamdan bir gün sonra Hocalı çevresinde gördüklerini günlüğünde anlatmıştır. Melkonyan'ın ölümünden sonra, Markar Melkonyan kardeşinin günlüğünü Benim Kardeşimin Yolu (My Brother's Road) başlığıyla ABD'de çıkardığı kitapta Hocalı Katliamı'nı şöyle tasvir ediyor:[13]

Bir gece önce akşam 11 civarında, 2.000 Ermeni savaşçısı, Hocalı'nın üç tarafındaki yüksekliklerden ilerleyerek, kasaba sakinlerini doğudaki açılışa doğru sıkıştırmışlar. 26 Şubat sabahına kadar mülteciler Dağlık Karabağ'ın doğu yüksekliklerine ulaşmış ve aşağıdaki Azeri kenti olan Ağdam'a doğru inmeye başlamışlar. Buradaki tepeciklerde yerleşen sivilleri güvenli arazide takip eden Dağlık Karabağ askerleri onlara ulaşmışlar. Mülteci kadın Reise Aslanova İnsan Hakları İzleme Örgütüne verdiği açıklamada "Onlar sürekli ateş ediyorlardı" diye konuşmuştu. Arabo'nun savaşçıları daha sonra uzun zaman kalçalarında taşıdıkları bıçakları kınlarından çıkartarak bıçaklamaya başlamışlar.

Şu anda yalnız kuru çimenden esen rüzgârın sesi ıslık çalıyordu, ve ceset kokusunu uçurması için bu rüzgâr henüz erkendi.

Monte üzerinde kadınların ve çocukların kırılmış kuklalar gibi saçıldığı çimene eğilerek "Disiplin yok" diye fısıldadı. O bu günün önemini anlıyordu: bu gün Sumgayıt Pogromunun dördüncü yıldönümüne yaklaşıyordu. Hocalı stratejik bir amaç olmasından başka aynı zamanda bir öç alma eylemiydi.

Bugünkü Ermenistan cumhurbaşkanı ve savaş süresinde Karabağ'da Ermeni güçlerine kumandanlık yapmış Serj Sarkisyan'ın İngiliz araştırmacısı ve yazarı Thomas De Waal'a söylediklerine göre:[12]

Hocalıdan önce, Azerbaycanlılar bizim şaka yaptığımızı sanıyordu, Ermenilerin sivil topluma karşı el kaldırmayacaklarını sanıyorlardı. Biz bunu (stereotipi) kırmayı başardık. Ve olay işte bu. Ayni zamanda o delikanlıların arasında Bakü'den ve Sumgayıt'tan kaçanlarında olmasını anlamalıyız.

Ermenistan Maslahatgüzar'ı Movses Abelyan, Birleşmiş Milletler Genel Kurulu'na Ermenistan Dış İşleri Bakanlığı tarafından takdim ettiği mektupda, Azerbaycan'ın olayı "utanmazcasına kullandığını" söylemiştir. Abelyan, eski Azerbaycan cumhurbaşkanı Ayaz Mutallibov'un Çek gazeteci Dana Mazalova ile yaptığı ve 2 Nisan 1992'de Rusya'nın Nezavisimaya Gazeta gazetesinde yayımlanan röportaja dayanarak, sivillerin kaçışını kolaylaştırmak amacıyla Karabağ'daki Ermenilerin açmış olduğu dağ geçidinden yerli halkın kaçışının Azerbaycan Halk Cephesi militanları tarafından önlendiğini savunmuştur.[21] Ayrıca Abelyan, Ermenilerin Azeri sivillere beyaz bayrak ile kasabayı terk etme çağrısında bulunduğunu söyleyen bir Azeri kadınının sözünden alıntı yapan İnsan Hakları İzleme Örgütü Helsinki Watch bölümünün Eylül 1992 raporuna dayanarak, gerçekten Azeri militanlarının kaçmaya çalışanları vurduğunu yazmıştır.[21]

Daha sonraki röportajlarda Mutallibov, Ermenileri kendi sözlerini bariz şekilde yanlış yorumlaması gerekçesiyle suçlamış ve sadece, "Azerbaycan Halk Cephesi Hocalı katliamının sonuçlarını kendi siyasi çıkarlarına kullandı" diye söylediğini vurgulamıştır.[22]

İlaveten, İnsan Hakları İzleme Örgütü İcra Direktörü, sivil ölümlere Karabağ Ermeni güçlerinin doğrudan sorumlu olduğunu, hem kendi raporu hem de Memorial'ın raporunun Azeri güçlerin sivillerin kaçışını engellediğine ve sivillere ateş açtığına dair argümanı destekleyen herhangi delilin içermediğini ifade etmiştir.[23]

Uluslararası tepki

İnsan Hakları İzleme Örgütü olayı Dağlık Karabağ Savaşı içerisinde yapılan en büyük katliam olarak nitelemiştir.[5] Azerbaycan Parlamentosu 1994'te Hocalı'da yaşanan katliamı "soykırım" olduğunu ilan etti.[24]

Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi'nin 31 üyesi (12 Türkiye, 8 Azerbaycan, 3 Birleşik Krallık, 2 Arnavutluk, 1 Bulgaristan, 1 Lüksemburg, 1 Yugoslavya Federal Cumhuriyeti, 1 Kuzey Makedonya, 1 Norveç, 1 Polonya) tarafından imzalanan, Ermeniler tüm Hocalıları öldürdüler ve tüm şehri harap ettiler ifadesinin de yer alan ve 19. yüzyılın başlarından beri Ermenistan tarafından Azerilere karşı işlenen soykırım olarak tanınmaya adım atılması gerektiğini bütün parlamento üyelere söyleyen 324 nolu bildiri yayımladı.[25]

2009 Şubat'ında Kaliforniya Eyalet Alt Senatosu'nun üyesi Felipe Fuentes, Azerbaycan cumhurbaşkanı İlham Aliyev'e yazdığı mektupda Hocalı olaylarını Azeri katliamı şeklinde nitelendirerek, kurbanların ailelerine başsağlığını sunmuştur.[26]

Cumhuriyet Senatosu (Meksika), 2011'de Hocalı olaylarını soykırım olarak tanımıştır.[27][28]

Soykırım olarak tanımlayan ülke ve kuruluşlar

Katliam olarak tanımlayan ABD eyaletleri
Katliam olarak tanımlayan ABD eyaletleri (Kırmızı)

Katliam olarak tanımlayan ABD eyaletleri

Hocalı'yı anma etkinliği. (Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Samsun, Türkiye)

İsim
Hocalı'yı anma flashmobu Hamburg 2015

Olay Azerbaycan tarafından "Xocalı soyqırımı" (Hocalı soykırımı), "Xocalı faciəsi" (Hocalı faciası) şeklinde adlandırılırken Ermenistan tarafından Hocalı hadisesi gibi terimlerle ifade edilir.[21] Dünyanın çeşitli dillerinde ve ülkelerinde de Hocalı katliamı benzeri ifadeler kullanılır.

Anıtlar

Yurt dışında Hocalı Katliamı anısına anıtlar inşa edilmeye başlandı.

Bu anıtların ilki Hollanda'nın başkenti Lahey (Den Haag), kentinde dikildi.[72]

Türkiye'de ilk Hocalı Katliamı anısına anıt başkent Ankara'nın Keçiören belediyesi tarafından 2005 yılında dikildi.[73]

2008 yılında Macaristan'ın başkenti Budapeşte'de Hocalı Katliamı anısına anıt inşa edildi.[74]

2009 yılında Ankara ilinin Beypazarı ilçe merkezinde Hocalı Katliamı anısına anıt inşa edildi.[75]

2011 yılında 26 Subat Hocalı katliamı yıldönümünde Isparta Belediye Başkanı Yusuf Ziya Günaydın, Dağlık Karabağ ve Hocalı’daki katliamı unutturmamak için Isparta’da Hocalı Katliamı anısına anıt inşa etme kararı aldı.[76]

2011 yılında 26 Şubat Hocalı Katliamı yıldönümünde Ankara ilinin Kızılcahamam ilçe merkezinde, Kızılcahamam Belediyesi tarafından Hocalı Katliamı anısına anıt inşa edilme kararı alındı.[77]

2012 yılında 26 Şubat Hocalı Katliamı yıldönümünde Ankara'da Keçiören belediyesi, Hocalı şehitleri anısına Azerbaycan Parkı içerisinde yapılacak Soykırım Anıtı'nın temelini attı.[78]

2012 yılında 24 Şubat'ta Bosna-Hersek'ın başkenti Saraybosna'da Hocalı Katliamı anısına anıtın açılışı Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev'in kızı Haydar Aliyev Vakfı Başkan Yardımcısı Leyla Aliyeva tarafından yapıldı.[79]

2012 Ağustosunda Meksika başkentinde "Hocalı Soykırımı Anıtı"nın açılışı yapıldı.[80][81][82]

2012 Kasımında Türkiye'nin Kocaeli ilindde "Hocalı Soykırımı Müzesi"nin açılışı yapıldı. Türkiye Azerbaycan Dernekleri Federasyonu tarafından yapılan müze İzmit'te Azerbaycan Kültür Evinde bulunur.[83]

Ayrıca bakınız

Kaynakça
  1. "Human Rights Watch World Report 1993 – The Former Soviet Union" (İngilizce). Hrw.org. 22 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2014.
  2. Human Rights Watch/Helsinki (1994). Azerbaijan: Seven Years of Conflict in Nagorno-Karabakh (PDF) (İngilizce). New York: İnsan Hakları İzleme Örgütü. s. 6. ISBN 1-56432-142-8. 13 Mart 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mart 2014.
  3. de Waal, Thomas (2004). Black garden: Armenia and Azerbaijan through peace and war (İngilizce). ABC-CLIO. ss. 172-173. ISBN 0-8147-1945-7. 3 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
  4. "Доклад правозащитного центра «Мемориал» о массовых нарушениях прав человека, связанных с занятием населенного пункта Ходжалы в ночь с 25 на 26 февраля 1992 г. вооруженными формированиями" (Rusça). Moskova: Memorial İnsan Hakları Savunma Merkezi. 1992. 22 Haziran 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi.
  5. Panico, Christopher (1994). Azerbaijan: Seven years of conflict in Nagorno-Karabakh (İngilizce). Human Rights Watch/Helsinki. s. 6. ISBN 1-56432-142-8, ISBN 978-1-56432-142-8. 14 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2009. ...the largest massacre to date in the conflict...
  6. "Massacre by Armenians Being Reported" (İngilizce). New York: New York Times. 3 Mart 1992. 11 Mart 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi.
  7. Smolowe, Jill (16 Mart 1992). "Tragedy Massacre in Khojaly" (İngilizce). Moskova: Times. 28 Şubat 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi.
  8. Ambrosio, Thomas (2001). Irredentism: Ethnic Conflict and International Politics (İngilizce). Greenwood Publishing Group. s. 150. ISBN 0-275-97260-7, ISBN 978-0-275-97260-8. 14 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Haziran 2009. Convincing evidence points also to the direct engagement of Armenian (from the Republic of Armenia) armed forces in the fighting, and to their continued regular stationing in Karabagh
  9. "TRT resmi genelağı". 15 Temmuz 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2009.
  10. Cohen, Roberta (1998). The forsaken people (İngilizce). Brookings Institution Press. s. 260. ISBN 0-8157-1514-5, ISBN 978-0-8157-1514-6. 14 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2009. Following the independence of Armenia and Azerbaijan, the Armenians of Nagorno-Karabakh proclaimed the "Republic of Nagorno-Karabakh" on January 6, 1992. Although Armenia continued to support Nagorno-Karabakh economically and militarily, it did not recognize it as a separate republic, and neither did anyone else. Nevertheless, Armenia has continued to provide massive support for Nagorno-Karabakh. The was has become a content between Azerbaijan and "Armenian forces". The latter is deliberately ambiguous term, including as it does Armenians and supplies from Nagorno-Karabakh, from other parts of Azerbaijan, from Armenia proper, and from the Armenian diaspora.
  11. Cornell, Svante (2001). Small Nations and Great Powers: A Study of Ethnopolitical Conflict in the Caucasus (İngilizce). Routledge. s. 95. ISBN 0-7007-1162-7, ISBN 978-0-7007-1162-8. 14 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Nisan 2009.
  12. De Waal, Thomas (2004). Black Garden: Armenia and Azerbaijan through Peace and War (İngilizce). New York University Press. ISBN 0-8147-1945-7.
  13. Melkonian, Markar (2005). My Brother's Road: An American's Fateful Journey to Armenia (İngilizce). New York: I. B. Tauris. s. 213. ISBN 1-85043-635-5. 14 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Nisan 2009.
  14. United States Congress, House Committee on International Relations (2006). Multiple resolutions: markup before the Committee on International Relations, House of Representatives, 109th Congress (İngilizce). Washington, DC: U.S. Government Printing Office. s. 89. 14 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2009. Human Rights Watch called the tragedy at the time the largest massacre to date in the conflict
  15. "Letter from the Chargé d'affaires a.i. of the Permanent Mission of Azerbaijan to the UN Office at Geneva to the UNHCR" (İngilizce). United Nations High Commissioner on Human Rights (UNHCR). 23 Nisan 2002. 28 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi.
  16. Denber, Rachel (1992). Bloodshed in the Caucasus: Escalation of the Armed Conflict in Nagorno Karabakh (İngilizce). Human Rights Watch/Helsinki. ss. 20-21, 27, 32. ISBN 1-56432-081-2, ISBN 978-1-56432-081-0. 14 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Temmuz 2009.
  17. Croissant, Michael (1998). The Armenia-Azerbaijan conflict (İngilizce). Greenwood Publishing. s. 45. ISBN 0-275-96241-5, ISBN 978-0-275-96241-8. 14 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Nisan 2009.
  18. Pope, Hugh (2006). Sons of the conquerors: the rise of the Turkic world (İngilizce). New York: The Overlook Press. s. 59. ISBN 1-58567-804-X.
  19. "Letter from the Executive Director of Human Rights Watch to the Minister of Foreign Affairs of Armenia" (İngilizce). Human Rights Watch. 23 Mart 1997. 6 Eylül 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi.
  20. "Hocalı Katliamının 13. Yıldönümü". Avrasya Stratejik Araştırmalar Merkezi. 25 Şubat 2005.
  21. "Letter from the Charge' d'affaires a.i. of the Permanent Mission of Armenia to the United Nations to the Secretary-General" (İngilizce). United Nations General Assembly. 3 Mart 1997. 5 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.
  22. "Только армянская подлость может позволить обвинить самих азербайджанцев в организации геноцида в Ходжалы: Экс-президент Азербайджана" (Rusça). Turan Haber Ajansı / Regnum. 26 Şubat 2004. 27 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.
  23. "Response to Armenian Government Letter on the town of Khojaly, Nagorno-Karabakh March 23, 1997 (Human Rights Watch)". 17 Temmuz 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mayıs 2009.
  24. "Xocalı soyqırımının 15 illiyi ilə əlaqədar Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin Bəyanatı" (Azerice). Azerbaycan Milli Meclisi. 3 Mart 1997. 15 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.
  25. "Recognition of the genocide perpetrated against the Azeri population by the Armenians, Written Declaration No. 324, Doc. 9066, 2nd edition" (İngilizce). Parliamentary Assembly of the Council of Europe. 14 Mayıs 2001. 14 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Demecin başında This written declaration commits only the members who have signed it. yazısı yer almaktadır>;
  26. "California State Assembly member offers condolence to Azerbaijan on Khojali Genocide" (İngilizce). Trend Haber Ajansı. 24 Şubat 2009.
  27. Meksika Hocalı katliamını kınadı 22 Aralık 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Sabah, Erişim tarihi: 29.12.2011
  28. Mexican Senate recognizes Azeris’ massacre as genocide AzerNews, Erişim tarihi: 29.12.2011
  29. "Arşivlenmiş kopya". 22 Haziran 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2012.
  30. "Arşivlenmiş kopya". 22 Haziran 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2012.
  31. http://anspress.com/index.php?a=2&lng=az&nid=148384%5Bölü/kırık+bağlantı%5D
  32. "Arşivlenmiş kopya". 23 Şubat 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Şubat 2013.
  33. "Arşivlenmiş kopya". 15 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2013.
  34. "Arşivlenmiş kopya". 25 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Haziran 2013.
  35. "Arşivlenmiş kopya". 4 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2012.
  36. "Arşivlenmiş kopya". 3 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2014.
  37. "Sudan parlamenti Xocalı soyqırımının tanınması haqqında qərar qəbul edib". 27 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2014.
  38. "Azerbaijan thanks Slovenia for its decision on Khojaly genocide - Report.az" https://report.az/en/amp/foreign-politics/azerbaijan-thanks-slovenia-for-its-decision-on-khojaly-genocide/ 29 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  39. "Jordanian parliament to pass resolution on Khojaly Genocide" https://www.azernews.az/nation/92681.html 29 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  40. Diputados se solidarizan con la República de Azerbaiyán por genocidio 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
  41. "BİR ÜLKE DAHA HOCALI SOYKIRIMI’NI TANIDI" https://avim.org.tr/tr/Bulten/BIR-ULKE-DAHA-HOCALI-SOYKIRIMI-NI-TANIDI 29 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  42. Shirinov, Radhid (21 Aralık 2017). "Paraguay Parliament recognizes Khojaly genocide". AzerNews. 25 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Şubat 2020.
  43. "Azerbaijanis Remember Khojaly Genocide 28 Years Later - Caspian News" https://caspiannews.com/news-detail/azerbaijanis-remember-khojaly-genocide-28-years-later-2020-2-26-38/ 29 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  44. "Today.Az - 'Serbia may recognise Khojaly genocide'" http://www.today.az/news/politics/102460.html 29 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  45. "Arşivlenmiş kopya". 25 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2013.
  46. "Arşivlenmiş kopya". 11 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2013.
  47. "Arşivlenmiş kopya". 12 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2013.
  48. "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 19 Eylül 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2013.
  49. "Arşivlenmiş kopya". 19 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ekim 2020.
  50. "Arşivlenmiş kopya". 28 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2013.
  51. "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 25 Şubat 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2013.
  52. "Arşivlenmiş kopya". 29 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2013.
  53. "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 5 Eylül 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2013.
  54. "Arşivlenmiş kopya". 13 Şubat 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2013.
  55. "Arşivlenmiş kopya". 20 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2013.
  56. "Arşivlenmiş kopya". 6 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2013.
  57. "Arşivlenmiş kopya". 29 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2013.
  58. "Arşivlenmiş kopya". 15 Şubat 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2013.
  59. "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 10 Şubat 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2013.
  60. "Arşivlenmiş kopya". 27 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2013.
  61. "Arşivlenmiş kopya". 21 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2013.
  62. "Arşivlenmiş kopya". 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2013.
  63. http://azr.hazaraazeri.com/2013/03/19/5134.tahsn%5Bölü/kırık+bağlantı%5D
  64. "Arşivlenmiş kopya". 1 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2013.
  65. "Arşivlenmiş kopya". 3 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2013.
  66. http://bizimyolinfo.com/?sehife=1&xeber=8396%5Bölü/kırık+bağlantı%5D
  67. "Arşivlenmiş kopya". 21 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2013.
  68. "Arşivlenmiş kopya". 29 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ekim 2013.
  69. "Arşivlenmiş kopya". 2 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2015.
  70. "Arşivlenmiş kopya". 8 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2015.
  71. Minnesota Hocalı'yı Tanıdı https://azertag.az/en/xeber/Minnesota_House_of_Representatives_recognizes_Khojaly_Massacre-940593
  72. "Home Monument to Khojaly victims to open in Hague". 19 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mart 2010.
  73. Hocalı katliamı Hocalı Anıtı'nda anıldı - Star Gazetesi Kıbrıs
  74. Macarıstanda Xocalı faciesi qurbanlarının xatiresine abide ucaldılacaq (Azerice)
  75. Monument in memory of Khojaly victims to be erected in Ankara city municipality - Today.az 27 Nisan 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
  76. "Hocalı Katliamı'na Isparta'da anıt - Hürriyet". 28 Şubat 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mart 2011.
  77. "Hocalı Katliamı Soykırım Anıtı için İlk Adımlar Atıldı - Belediye Eğitim Portalı". 9 Ocak 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mart 2011.
  78. "Hocalı Katliamı Kurbanları İçin Büyük Anma. Katliamı dünyaya hatırlatmak için Taksim'de büyük bir anma töreni yapıldı. - TRT Haber". 25 Haziran 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Şubat 2012.
  79. Sarayevo’da Hocalı Soykırımı anıtı - Türk Haber Ajansı / THA
  80. "Turkishny.com, Meksika'da Hocalı Soykırımı Anıtı Dikildi". 26 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ağustos 2012.
  81. Gazetevatan.com, Meksika'da Hocalı Anıtı!
  82. TRT Türk, Meksika'da Hocalı ve Aliyev Anıtı.
  83. "Tadef.org.tr, Türkiye'de Hocalı Soykırımı Müzesi". 5 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mart 2013.

Dış bağlantılar
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.