Ermeni Süleyman Paşa

Ermeni Süleyman Paşa (Ermenice: Էրմենի Սուլեյման Փաշա) veya Damat Süleyman Paşa (d.1607 - ö. 28 Şubat 1687) IV. Mehmed saltanatında 19 Ağustos 1655 - 28 Şubat 1656 tarihleri arasında altı ay on gün sadrazamlık yapmış bir Osmanlı devlet adamı.

Ermeni Süleyman Paşa
Osmanlı Sadrazamı
Görev süresi 19 Ağustos 1655 - 28 Şubat 1656
Hükümdar	IV. Mehmed
Yerine geldiği	Kara Murad Paşa
Yerine gelen	Deli Hüseyin Paşa
Kişisel bilgiler
Doğum	1607
Ölüm	28 Şubat 1687 Üsküdar

Hayatı

Malatya'lıdır.[1][2] Ermeni asıllı olduğu yolundaki rivayet zayıf ve şüphelidir. "Koca" lakabıyla da anılır.[3]

Sarayın kapı ağalığının olan ak-ağa İsmail Ağa'nın Yakın akrabası idi. İsmail Ağa aracılığı ile ilk defa İbrahim Paşa sarayına verildi ve sonra da Enderun'da eğitim gördü., Önce Hasodada "tülbent ağalığı" görevi verildi; sonra rikapdarlığa atandı ve 1640'ta Sultan İbrahim döneminde "silahtarlığa" çıktı.[1][2][3]

1644'te Rumeli Beylerbeyi görevi verildi ve kubbealtı vezirliği rütbesine atandı. Sonra kubbealtı vezirliği görevi değişmeden "Yeniçeri Ağası" olarak göreve getirildi.[1] Daha sonra yine vezirlik rütbesi ile Erzurum valisi olarak atandı. Bu görevi yapmakta iken Erzurum'da 10 yıl önce idam edilmiş Abaza Mehmed Paşa olduğunu iddia eden bir düzmece kişinin çıkarttığı karışıklıklarla uğraştı. Onu yakalatıp 24 Mayıs 1646'de idam ettirip kellesini İstanbul'a gönderdi. Gönderilen kellenin Abaza Mehmed Paşa'ya ait olup olmadığı hakkındaki şüpheleri gidermek için de İstanbul'a çağrıldı. Takiben Haziran 1647'de Ceşme'den Girit adasına Anadolu askerini gönderme görevi verildi. Sonra Sakız Muhafızı olarak atandı.[3]

İstanbul’a dönüşünde vezâret hasları ile tekrar kubbe veziri oldu. Mayıs 1655'te İpşir Mustafa Paşa idam edildikten sonra ondan dul kalan I. Ahmet'in kızı ve padişah IV. Mehmet'in halası olan Ayşe Sultan'la evlenip saraya damad oldu. Onunla beş ay nikâhlı kaldı. Ayşe Sultan 6 ay Süleyman Paşa'nın zevceliğinden sonra onun nikâhında ölmüştür.[1][4]

Sadrazam Kara Dev Murat Paşa Ağustos 1655'te sadrazamlıktan azledildiğinde sedarete geçirildi. Altı ay süren sadrazamlığı sırasında Girit Savaşı ve Kandiye Kuşatması devam etmekteydi. Anadolu'da ve Kırım'da isyanlar almış yürümüştü.[1]

Devlet maliyesi bozuktu ve tedavülde olan para enflasyon dolayısıyla devamlı değer kaybetmekte idi. Mali sıkıntıyı gidermek için iki, ūç yıl gelecekte toplanması gereken devlet vergileri peşin olarak vergi iltizamcılarına satılmakta; yahudi sarraflardan zuyuf akçe alınarak kapıkulu halkına ulufe olarak dağıtılmskta idi. Devlet memuriyetleri altı yedi ayda bir satışa çıkartılmakta idi. Her ulufe dağıtımı için istikraz olarak Enderun hazinesinden birkaç yuz kese alınmaktadı. Tevcihler, müsadereler ve istikrazlarla devlet geliri aranılmakta idi. Buna rağmen bu gelirler ulufe ve maaşlara yetişmemekteydi. Süleyman Paşa defterdar Halıcızade Mehmed Paşa'nın tavsiyesine uyarak tedavüldeki parayı ıslah etmek bahanesi ile piyasadaki sahih akçeleri toplantip onlar yerine gümüş içeriği daha düşük bir yeni akçe bastırdı. Ama bu yeni kızıl (bakırı çok) akçalara ahali arasında verilen "çingene akçası" veya "meyhane akçası" isiminden anlaşılacağı üzere bu para ıslahı başarılı olmadı.[2][3]

1656 başlarında Girit'ten dönen yeniçerilerin ulufelerini almak için Saray'a gönderdikleri temsilcileri Ağa Kapısı'na başvurduklarında Kulkethüdası Osman Ağa tarafından tahkir edilip uzaklaştırıldılar. Kapıkulu askerleri zaten bu yeni akça ile ulufe almayı kabul etmemekteydiler. Sarayın ilerigelenleri ve Valide Turhan Hatice Sultan kararı ile 28 Şubat 1656'da sadrazamlıktan azledildi.[2][5] Yerine sadrazam olarak getirilmesi istenen Girit'te bulunan Gazi Deli Hüseyin Paşa'ya daha haber gitmeden Kaptan-ı Derya ve İstanbul Sedaret Kaymakamı Zurnazen Mustafa Paşa kışkırtması ile 29 Şubat 1656'de sonradan Vaka-i Vakvakiye adı verilen büyük bir kapıkulu askeri ayaklanması ortaya çıktı.[2][6]

Süleyman Paşa azlindan sonra Silistre'ye valilikle yollandı.[7] Daha sonra Süleyman Paşa iki defa İstanbul'da "Sedaret Kaymakamlığı" görevini yaptı.[1] 1659'da başlayan sedaret kaymakamlığı sırasında 1660'ta İstanbul'da büyük bir yangın çıktı. Eyaletine döndüğü zaman eyalet askerleri ile Don Kazakları üzerine bir sefer yapıp onların Osmanlı topraklarına girmelerini bir müddet için durdurdu. 1665'te yeniden İstanbul'da sedaret kaymakamlığı yaptı ve yine bu sırada daha küçük olmakla beraber bir daha İstanbul yangını ile uğraştı.[6]

Yaşı ilerlediği için İstanbul'da oturtuldu ve kendisine gelir sağlamak üzere Çankırı sancağı arpalık olarak verildi. 1666'da bir ara Erzurum Valiliği görevi de verildi ise de pek ihtiyar olduğu için bu uzak mevkiye gidemeyip bu görevden azledildi. Sonra yine Çankırı sancağı arpalığı ile uzun müddet Üsküdar'da konağında oturdu. Yaşı 80'i geçtiği bir zamanda Üsküdar'daki konağında 28 Şubat 1687'de hayata gözlerini yumdu. Vefatından sonra evinin bahçesine gömüldü.[1][2]

Değerlendirme

Uzunçarşılı onu şöyle değerlendirmiştir:[1]

Halim, selim ve makus talihi idi. Sedareti devletin en buhranlı zamanına rastlamıştır.

TDV İslam Ansiklopedisi'ndeki maddede hakkında şunlar denilmektedir:[3]

Kaynaklarda yumuşak tabiatlı, saf, dindar, ancak şanssız bir devlet adamı olarak nitelendirilir.

Kaynakça

1. Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, (1954) Osmanlı Tarihi III. Cilt, 2. Kısım , XVI Yüzyıl Ortalarından XVII. Yüzyıl Sonuna kadar), Ankara: Türk Tarih Kurumu (Altıncı Baskı 2011 ISBN 978-975-16-0010) say.410-411
2. Toksoy, Celal, "Süleyman Paşa (Damat)" (1999), Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi, C.2 s.567, İstanbul:Yapı Kredi Kültür Yayıncılık A.Ş. ISBN 975-08-0071-01
3. Kütükoğlu, Bekir, "Süleyman Paşa, Malatyalı" (2010), Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi Cilt:33 Sayfa:98-99, İstanbul:TDV Yayınları. Online: 7 Şubat 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
4. Endurun Tarihi, C.2 şay.67)
5. Bazı tarihçiler sadrazamlıktan kendi isteğiyle istifa edip ayrıldığını bildirirler.
6. E.J. Brill's First Encyclopaedia of Islam, 1913-1936, Martijn Theodoor Houtsma, 1987 C.IX say: 879-880
7. Uzunçarşılı C. II.2 say.111. Vecihi Tarihi ve Sicil-i Osmani azlinden sonra Bosna Valiliğine atandığını bildirirler.

Dış kaynaklar

• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, (1954) Osmanlı Tarihi III. Cilt, 2. Kısım , XVI. Yüzyıl Ortalarından XVII. Yüzyıl Sonuna kadar), Ankara: Türk Tarih Kurumu (Altıncı Baskı 2011 ISBN 978-975-16-0010) say.410-411
• Buz, Ayhan, (2009) Osmanlı Sadrazamları, İstanbul: Neden Kitap, ISBN978-975-254-278-5, say.109.
• Danişmend, İsmail Hami, (2011), İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi 6 Cilt, İstanbul:Doğu Kütüphanesi, ISBN 9789944397681
• Toksoy, Celal, "Süleyman Paşa (Damat)" (1999), Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi, C.2 s.567, İstanbul:Yapı Kredi Kültür Yayıncılık A.Ş. ISBN 975-08-0071-01.
• E.J. Brill's First Encyclopaedia of Islam, 1913-1936, Martijn Theodoor Houtsma, 1987 C.IX say: 879-880

Dış bağlantılar

• Kütükoğlu, Bekir, "Süleyman Paşa, Malatyalı" (2010), Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi Cilt:33 Sayfa:98-99, İstanbul:TDV Yayınları. Online:7 Şubat 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Siyasi görevi
Önce gelen: Kara Murad Paşa	Osmanlı Sadrazamı 19 Ağustos 1655 - 28 Şubat 1656	Sonra gelen: Deli Hüseyin Paşa