Cezayirli Gazi Hasan Paşa

Cezayirli Gazi Hasan Paşa, 18. yy'ın ikinci yarısında kaptan-ı derya ve sadrazam olarak görev yapan Palabıyık lakaplı Osmanlı devlet adamı.[1]

Cezayirli Gazi Hasan Paşa
Cezayirli Gazi Hasan Paşa'nın Mersin Deniz Müzesinde bulunan büstü.
Osmanlı Sadrazamı
Görev süresi 3 Aralık 1789 - 17 Mart 1790
Yerine geldiği	Kethüda Hasan Paşa
Yerine gelen	Rusçuklu Çelebizade Şerif Hasan Paşa
Kişisel bilgiler
Doğum	1713 Rodosto (Tekirdağ)
Ölüm	19 Mart 1790 (77 yaşında) Şumnu

Cezayirli Gazi Hasan Paşa'nın yanında aslanı bulunan heykeli (Kasımpaşa Cezayirli Hasan Paşa Parkı)

İlk yılları

Soyunun Kafkasya'ya dayandığı tahmin edilen Hasan Paşa küçük yaşta İran sınırında esir alınarak veya satın alınarak bir köle tüccarı tarafından Tekirdağ'daki bir tüccara satıldı ve bu efendisinin gözetiminde yaşamaya başladı. Birkaç yıl sonra azat edilen Hasan, ticarete atılıp Tekirdağ'dan ayrılmıştır. Bundan sonra, 1735-39 Türk-Rus&Avusturya savaşı sürecinde yeniçeri ocağına katıldığı kayda geçmiştir. Özellikle Belgrad kuşatmasında kahramanlık gösteren Hasan, Tekirdağ'a tekrar dönüp kendisini azat eden tüccar efendisinin kızıyla evlenmiştir. İleriki yıllarda ele geçirdiği bir gemiyle şöhretini duyduğu Cezayir yiğitlerine katılmak adına Cezayir'e giden Hasan orada başlangıçta kabul görüp kendisine ele geçirdiği gemi bağışlanmış ve bir zaman sonra Tilimsan şehrinin sancak beyliğine getirilmişti. İşler iyi giderken de muhalifleri olan Hasan Bey, Cezayir'de kısa zamanda sert tepkiler almaya başladı ve kaygılanarak Avrupa üzerinden İstanbul'a geri dönmüştür. Cezayir dayısının kendisini ihbar etmesi nedeniyle İstanbul'da tutuklanan Hasan Bey, daha sonra aklanmıştır.[1]

Olgunluk çağı

1761'de Osmanlı donanmasına kalyon kaptanı olarak alınan Hasan Bey, bir sene sonra piyale rütbesine almış ve nihayet 1767'da kapudane olarak paşa unvanı almıştır. 1768-74 Osmanlı-Rus savaşı içinde olan Akdeniz bünyesindeki deniz çarpışmalarında Rus donanmasıyla karşı karşıya gelen Osmanlı donanmasının başındaydı. Rus amiral Spiridof ile olan mücadelede her iki kaptanın da gemisi batmış ve çatışma sonuçsuz kalmıştır. Daha sonra iki donanma da çekilmiştir, ama Osmanlı donanması hareket kabiliyetini kısıtlayacak şekilde Çeşme Limanı'na girmiş ve bunun üzerine Rusların gönderdiği yakıcı gemilerle kıstırılmış donanma yakıldı ve 6 temmuz 1770 Çeşme Baskını yaşandı. bozgun haberini derhal Bab-ı Ali'ye aktarmak için Çanakkale boğazına kadar gelen Hasan Paşa'ya beylerbeyi rütbesi verilmiştir.[1]

Çeşme Faciası sonrası inisiyatifi ele geçiren Rus donanması Limni adasını kuşatmıştır, yetersiz desteğe rağmen cesaretle hareket geçen Hasan Paşa, bir gönüllü grubuyla gizlice adaya gitmiş ve sürpriz şekilde başarılı olmuştur. Rusları ise kayıp da verdirerek püskürtmüştür. 1770 yılının Kasım'ında vezaret rütbesiyle kaptan-ı derya ilan edilip gazi unvanı verildi ve boğaz bölgesinde başkomutan tayin edildi. Sultan 3. Mustafa ölünce donanma komutanlığından el çektirildi ve Rusçuk seraskeri görevine atandı.[1]

1774 sonrası yeniden kaptanı deryalığa getirildi ve bilhassa 1. Abdülhamid devrinde devlet idaresinde büyük bir nüfuza sahip oldu. Bu süre zarfında devletin merkezi idaresini ele aldı ve Suriye, Mora, Mısır gibi önemli bölgelerdeki isyanları bastırdı. 1779 yılında Mora'da vergi toplayıcılığı (muhassıllık) hakkı elde etmiştir. Avusturya ve Rusya ile olan savaş nedeniyle payitahta çağrılmıştır. 1787 tarihinde başlayan Osmanlı-Rusya&Avusturya savaşında Rus cephesine atanan Cezayirli Gazi Hasan Paşa Özi kalesinin müdafaası için mücadele edip başlangıçta yenilse de sonradan Rus donanmasına karşı zafer kazanmıştır; ancak Özi'nin düşüşü engellenememiştir. Bu kayıp paşanın şöhretini sarsmış ve Özi'nin düşüşü sonrası felç geçirip ölen 1. Abdülhamid yerine tahta geçen 3. Selim tarafından kaptan-ı deryalıktan alıp İsmail kalesine serasker tayin etmiştir. Bu kararın, 3. Selim'in şehzadeliği sırasında tahta geçmek için yaptığı hamleyi dönemin sultanı 1. abdülhamid'e ihbar edenin Hasan Paşa olmasından kaynaklandığı iddia edilse de 3. Selim'in onu daha sonra sadrazamlığa getirmesi sonucu bu iddia eksik kılmaktadır.[1]

Serasker olarak atandığı İsmail kalesinde Rusları mağlup etmiş ve İsmail kalesini kurtarmış Hasan Paşa, iki kez Ruslara yenilen 3 Aralık 1789'da Kethüda Hasan Paşa yerine sadrazam ve serdar-ı ekrem tayin edildi. Savaş süresinde 3. Selim'den sınırsız yetki aldı ve sert tedbirler uyguladı. Yaklaşık 4 aylık sadrazamlık dönemini tamamen cephede geçiren Hasan Paşa büyük başarılar kazanmış, ancak çok sert tedbirler aldığı ve aşırı cezalara kaçtığı için çokça eleştirilmiştir. 30 Mart 1790'da Şumnu'daki merkez karargahta vefat etmiştir ve şehirdeki Bektaşi tekkesine defnedilmiştir.[1]

Eğitim imaret ve ıslahat hareketleri

Klasik devirde coğrafya ve denizcilik faaliyetlerinin örneklerini sunan Osmanlı devleti'nde 18. asrın sonların Rus donanmasının Baltık'tan Akdeniz'e gelip gelemeyeceği tartışılmaktaydı. Hatta Bab-ı Ali, Fransız elçisi Comte de Saint-Priest'nin Rus donanmasının gelebileceğine dönük sonuçsuz uyarıları da kayda geçmiştir. Bu olay sonucunda Çeşme Baskınıyla biten Osmanlı-Rus deniz savaşı yaşanmıştır. Bu acı bozgunun akabinde Gazi Hasan Paşa, ciddi tavsiye ve uyarılarla padişahı bilgilendirmiştir. Özellikle donanma personelinin eksik bilgi ve tecrübesi, gemilerin hatalı tasarımı ve teknik anlamda düşmandan geri kalınması konularında fikir belirtmiştir. 3. Mustafa'ya olan tavsiyesiyle 1773'te İstanbul Teknik Üniversitesi'nin de atası olan Mühendishane-i Bahr-i Hümayun'un kurulmasını sağlamıştır. Sadrazam Halil Hamid paşa döneminde, Hasan Paşa okula yabancı hocaların getirilmesini sağlamış ve özellikle istihkam, top dökümü ve topçuluk alanında önemli derslerin verilmesi sağlanmıştır.[1] Kişisel servetini devlete hizmet için harcayan Hasan Paşa Kasımpaşa'da leventleri itaat altına almak adına kıyıda Kalyoncu kışlasını ve camisini inşa ettirmiştir. Tekirdağ'da cami, hamam ve çeşme; adalarda çeşmeler ve Truva harabelerinin bulunduğu yerde bir hisar inşa ettirmiştir. Ayrıca katıldığı seferler hakkında bilgiler içeren bir eser Çakeri-i Yemeni tarafından Gazavat-ı Hasan Paşa adıyla kaleme alınmıştır.[2]

Kaynakça

1. Aydın, Mahir. "Cezayirli Gazi Hasan Paşa". www.islamansiklopedisi.org. TDV İslam Ansiklopedisi. 21 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2020.
2. Editors, Editors. "İSTANBUL TEKNİK ÜNİVERSİTESİ'NİN KISA TARİHÇESİ". www.itu.edu.tr. İTÜ. 21 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2020.

Dış bağlantılar

• Ali Rıza İşipek (2009). Cezayirli Gazi Hasan Paşa 530 sf. ISBN 978-975-409-539-5. Deniz Basımevi.
• Zeki S. İlker, İlkim Sancaktaroğlu, Muzaffer Polat (1989). Kaptan-ı Derya Cezayirli Gazi Hasan Paşa 530 sf. ISBN 978-975-409-539-5. T.C. Deniz Kuvvetleri Komutanlığı, Kuzey Deniz Saha Komutanlığı.

Siyasi görevi
Önce gelen: Kethüda Hasan Paşa	Osmanlı Sadrazamı 3 Aralık 1789 - 17 Mart 1790	Sonra gelen: Rusçuklu Çelebizade Şerif Hasan Paşa
Askerî görevi
Önce gelen: Mandalzade Hüsameddin Paşa	Kaptan-ı Derya 22 Ekim 1770 - 19 Aralık 1789	Sonra gelen: Koca Yusuf Paşa