Hakkâri (il)

Hakkâri, Türkiye'nin doğusunda yer alan il ve en kalabalık altmış ikinci şehri. 2016 sonu itibarıyla 267.813 kişilik nüfusa sahiptir.[1] Tamamı Doğu Anadolu Bölgesi'nin doğusunda yer alır. Yüzölçümü bakımından Türkiye'nin kırk yedinci büyük ilidir. Güneyinde Irak, batısında Şırnak, kuzeyinde Van, doğusunda ise İran vardır.

Hakkâri
İl
Dosya:Latrans-Turkey location Hakkâri.svg İlin Türkiye'deki konumu
Ülke	Türkiye
Coğrafi bölge	Doğu Anadolu
İdare
• Vali	İdris Akbıyık
Yüzölçümü
• Toplam	9,521 km² (3.676 mil²)
Nüfus
• Toplam	276.287
• Kır	125.508
• Şehir	150.779
Zaman dilimi	UTC+03.00 (UDAZD)
İl alan kodu	438
İl plaka kodu	30
Resmî site hakkari.gov.tr hakkari.bel.tr

Tarihçe

Sırasıyla Hurri ve Urartu Krallıkları'nın parçası olan Hakkâri, Pers İmparatorluğu'nun egemenliğinden sonra Arap egemenliğine geçmiştir. Daha sonra Selçukluların kontrolüne giren kent, 1536 yılında Osmanlı İmparatorluğu topraklarına katılmıştır.

Coğrafi konumu sayesinde pek çok millete ev sahipliği yapan Hakkâri, 1662 tarihinde Katolik mezhebini benimsemeyen Asuriler Diyarbakır metropoliti XIII. Mar Şimun Denha önderliğinde yeniden örgütlenerek Hakkâri'nin Kodşanis/Koçanis (hâlen Konak) köyünü patriklik merkezi olarak benimsemişlerdir. Nasturi patrikleri 1918 yılına kadar bu köyde ikamet etmişlerdir. 19. yüzyıl ortalarına dek Hakkâri nüfusunun yaklaşık yarısını oluşturan Nasturiler, 1843 ve 1846'da Cizre Emiri Bedirhan Bey ile Hakkâri Emiri Nurullah Bey'in düzenlediği iki saldırıda önemli ölçüde zayiat vermişlerdir. 1915-18 döneminde aşiretlerle ile çatışan Hakkâri Nasturileri önce İran'da Urmiye yöresine ve daha sonra İngiliz yönetimine giren Irak'a iltica etmişler, 1924'te topluca geri dönmeye teşebbüs etmişlerse de 12-28 Eylül 1924 tarihleri arasında yürütülen Şemdinli Harekâtı ile tenkil edilerek geri püskürtülmüşlerdir.

Coğrafya

Doğusunda İran ve güneyinde Irak ile komşu olan Hakkâri'nin batısında Şırnak, kuzeyinde ise Van ili vardır. En yüksek noktası 4150 metreye ulaşan Cilo Dağı, Hakkâri sınırları içerisindedir.

Yeryüzü Şekilleri

Hakkâri il sınırları çok çetin ve zorlu coğrafi koşullara sahiptir.Yüzölçümünün çok büyük bir kısmı dağlık alandır.Bölgede Yüksekova ilçe merkezi dışında düzlük alan bulunmamaktadır.Dağların yükseltisi birçok yerde 3.000 metreyi geçebilmektedir.Ülkenin en yuksek ikinci noktası olan Cilo Dağı, Hakkâri il sınırları içerisindedir.Şehrin Irak ile sınır oluşturan Çukurca ve Şemdinli yöreleri kuzey kesime göre daha az yükseltiye sahiptir.

İklim

Yüksek rakım ve zorlu coğrafi koşullar, Hakkâri iklimini elverişsiz bir konuma getirmiş bulunmaktadır. Yazları sıcak ve kurak,kışları çok soğuk ve yağışlıdır. Doğu Anadolu Bölgesi'nin en çok yağış alan yerlerinden biridir. En çok yağış ilkbaharda düşmekle beraber kışın kar örtüsü uzun süre yerde kalabilmektedir. İlkbaharda düşen yağışlar aylık olarak 100 mm'yi geçmektedir.Yıllık yağış yaklaşık 800 mm'dir.Yıllık sıcaklık ortalaması 10 °C'dir. Kış ve yaz ayları arasındaki sıcaklık farkı bir hayli fazladır.[2]

Ekonomi

Geçim kaynaklarının başında sınır ticareti ve hayvancılık gelir. Sınır ticareti Irak Savaşı, hayvancılık ise silahlı çatışmalar nedeniyle sekteye uğramıştır. Bu nedenle işsizlik çok yüksek düzeydedir.

Yönetim

Türkiye'de cumhuriyetin ilanından sonra Hakkâri ili mecliste 1927 yılına kadar 1, 1927-1934 arası 2, 1939-1983 yılları arası 1, 1983-1999 yılları arasında 2 milletvekili ile temsil edildi. 1999 yılında yapılan kanun değişikliğiyle Hakkâri ilini temsil edecek milletvekili sayısı üçe çıkartıldı.

Hakkâri ili, 1933 yılında ilçeye dönüştürüldü ve Van iline bağlandı. 1936'da yeniden il olmasına karşın, 1939 seçimlerine kadar Van iline bağlı olarak temsil edildi.

İllerde protokolde ilk sırada yer alan Vali, merkezi yönetimi temsil eder ve Cumhurbaşkanı tarafından atanır. Büyükşehir dışındaki illerde yerel yönetim, şehirler düzeyindedir. Belediye Başkanı, belediye sınırları içinde kalan seçmenin oy çokluğu ile seçilir. Ayni seçmen İlçe Belediye Meclisi için de oy kullanarak ilçelerin belediye meclislerini oluşturur. İldeki bütün seçmenler ayrıca il genel meclisi için de oy kullanarak, İl Genel Meclisinin oluşumunu sağlarlar.

İl genel meclisi ve belediye meclisi üyelikleri için yapılan seçimlerde, onda birlik baraj uygulamalı nispi temsil sistemi, belediye başkanlığı seçiminde ise çoğunluk sistemi uygulanır İl genel meclisi ve belediye meclisi üye sayıları ilçe nüfusuna göre, kontenjandan kalan sayıların partilere dağılımı ise D'Hondt Sistemine göre belirlenir (Kanun:2972-Madde:23)

İl Genel Meclisi, İl Özel İdaresinin karar organıdır, başkanını üyeleri arasından gizli oyla seçer. Ayrıca, İl Genel Meclisi kendi içinden gizli oyla bir yıl görev yapacak 5 kişilik İl Encümenini seçer.[3][4]

Merkezi yönetim, Vali ve İl Müdürlerinden oluşur. İl Özel İdaresi (İl Genel Meclisi ve İl Encümeni) seçilmişlerden oluşur, ancak Vali başkanlığında görev yapar. Yerel yönetim ise belediye başkanları ve belediye meclislerinden oluşur.

Hakkâri Valisi, 1971-Doğanşehir doğumlu İdris AKBIYIK’dır. 5 Kasım 2018 tarihinde Şişli Kaymakamı iken atanmıştır.[5]

2019 Türkiye yerel seçimleri sonunda Hakkâri Belediye Başkanlığını kazanan Cihan Karaman (HDP), 18 Ekim 2019 tarihinde görevden alınmış, yerine Hakkâri Valisi İdris AKBIYIK kayyum olarak atanmıştır.[6] Ayrıca Yüksekova'nın HDP'li belediye başkanı da seçildikten sonra İçişleri Bakanlığı tarafından görevden alınmış, yerine ilçe kaymakamı kayyum atanmıştır.

2019 Türkiye yerel seçimleri sonuçlarına göre Hakkâri İl Genel Meclisi üye sayısı, 7 AK PARTİ, 9 HDP ve 1 Bağımsız olmak üzere 17’dir.[7]

2018 Genel seçimleri sonucu, Hakkâri'yi temsilen TBMM'de AKP'den 1 milletvekili (Husret Dinç) ve HDP'den 2 milletvekili (Leyla Güven, Sait Dede) seçilmiştir.[8]

Nüfus

Güncel Nüfus Değerleri (TÜİK 4 Şubat 2020 verileri[9])

Hakkâri ili nüfusu: 280.991'dür. Bu nüfusun %62,30'u şehirlerde yaşamaktadır (2019 sonu). İlin yüzölçümü 7.095 km²'dir. İlde  km²'ye 40 kişi düşmektedir. (Bu sayı yeni ilçe Derecik'te 53’dür.)

İlde yıllık nüfus % 1,91 oranında azalmıştır. Nüfusu en çok artan ilçe: Derecik (% 1,85). Nüfusu en çok azalan ilçe: Çukurca (-%6,24)

04 Şubat 2020 TÜİK verilerine göre merkez ilçeyle beraber 5 İlçe, 8 belediye, bu belediyelerde 53 mahalle ve ayrıca 124 köy vardır.

2019 yılı sonunda Hakkâri ili ve ilçelerinin yerleşim yeri ve nüfusla ilgili sayısal bilgileri[10]
İlçe	Nüfus 2018	Nüfus 2019	Nüfus Artışı %	Belediye Sayısı	Mahalle Sayısı	Köy Sayısı	Köy Nüfusu	Şehir nüfusu	Şehirde oturan %	Alanı  km^2[11]	km^2'ye düşen kişi
Çukurca	17.216	16.141	-6,24	1	3	8	7.623	8.518	52,77	725	22
Derecik	22.953	23.377	1,85	1	6	4	13.168	10.209	43,67	437	53
Merkez ilçe	81.424	78.672	-3,38	2	22	36	15.917	62.755	79,77	2.179	36
Şemdinli	45.117	43.886	-2,73	1	5	18	27.930	15.956	36,36	1.207	36
Yüksekova	119.760	118.915	-0,71	3	17	58	41.290	77.625	65,28	2.547	47
HAKKÂRİ	286.470	280.991	-1,91	8	53	124	105.928	175.063	62,30	7.095	40

İlin yıllara göre nüfusları

Hakkâri il nüfus bilgileri
Yıl	Toplam	Sıra	Fark	Şehir - Kır
1965[12]	83.937	67		%17     14.132 69.805     %83
1970[13]	102.312	67	%22	%20     20.794 81.518     %80
1975[14]	126.036	72	%23	%24     30.332 95.704     %76
1980[15]	155.463	71	%23	%28     44.118 111.345     %72
1985[16]	182.645	70	%17	%30     55.563 127.082     %70
1990[17]	172.479	70	-%6	%41     71.099 101.380     %59
2000[18]	236.581	69	%37	%59     139.455 97.126     %41
2007[19]	246.469	65	%4	%55     136.124 110.345     %45
2008[20]	258.590	63	%5	%55     143.225 115.365     %45
2009[21]	256.761	63	-%1	%55     141.632 115.129     %45
2010[22]	251.302	65	-%2	%54     136.050 115.252     %46
2011[23]	272.165	63	%8	%57     153.860 118.305     %43
2012[24]	279.982	62	%3	%56     156.109 123.873     %44
2013[25]	273.041	63	-%2	%55     149.217 123.824     %45
2014[26]	276.287	62	%1	%55     150.779 125.508     %45
2015[27]	278.775	62	%1	%55     152.790 125.985     %45

Konum

Konum Bilgileri Tablosu

Konum Bilgileri
İlçe	Kuruluş Yılı[28]	Alanı km^2[29]	Rakım mt.	Merkeze km[30]	Ulaşan Yollar[30]
Çukurca	1953	725	1.312	79	-34=>
Hakkâri Merkez		2.179	1.756		-36
Derecik	2018	437	835	195	Şemdinli=>
Şemdinli	1936	1.207	1.391	130	Yüksekova=>
Yüksekova	Cumh.önce	2.547	1.876	77	-36, ,
Hakkâri	1935	7.095

Spor

2018-2019 Sezonu sonunda, Hakkâri’nin liglerdeki futboldaki tek takımı Yüksekova Belediyespor, BAL grubunda 9.olmuştur. Kadınlar futbol 1.ligindeki Hakkârigücü, lig 6.sı olmuştur. Ayrıca Voleybol erkekler 2. liginde 2, bayanlar 2.liginde 1 takımı bulunmaktadır.

Ziraat Türkiye Kupası 'nda Yüksekova Belediyespor, 2.turda Batman Petrolspor 'a elenmiştir.

Önemli spor tesisleri: Yüksekova İlçe Stadyumu (5.000), Hakkâri Kapalı Yüzme Havuzu (100) ve Mergabüt Kayak Merkezi.

Altyapı

Ulaşım

Hakkâri iline karayolu ve havayolu ile ulaşmak mümkündür.Sert coğrafi koşullar şehre olan ulaşımı büyük ölçüde zorlaştırmaktadır.Bu yollarda çığ ve heyelan riski yüksektir.D 400 ve D 975 devlet yolları şehre bağlantı kuran yollardır.D 400 karayolu Şırnak üzerinden gelerek, Yüksekova üzerinden Esendere Sınır Kapısı'na ulaşır.Bir diğer yol olan D 975 karayolu Hakkâri ve Yüksekova yol ayrımında D 400 karayolu ile birleşmektedir.Yüksekova ve Şemdinli arası ulaşım ise rakımı 2000 metreyi aşan Haruna Geçidi'nden geçen yol ile sağlanmaktadır.Çukurca ilçesine ulaşım ise D 400 karayolundan ayrılan bir yol ile sağlanır.

2015 yılında açılan Hakkâri Yüksekova Selahaddin Eyyubi Havalimanı, Hakkâri ile ülkenin büyükşehirleri arasında hava ulaşımı sağlamaktadır.

Resimler

• 
  Zap Nehri'nin yaz aylarında görünümü

Kaynakça

1. TÜİK 31 Ocak 2017 Verileri 1116l
2. https://www.mgm.gov.tr/veridegerlendirme/il-ve-ilceler-istatistik.aspx?m=HAKKARI
3. "Arşivlenmiş kopya". 5 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2020.
4. "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 18 Haziran 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2020.
5. http://www.hakkari.gov.tr/idris-akbiyik
6. https://www.haberturk.com/hakkari-nusaybin-ve-yuksekova-belediyelerine-kayyum-atandi-2532087
7. "Arşivlenmiş kopya". 1 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2020.
8. "Arşivlenmiş kopya". 2 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2020.
9. https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=95&locale=tr 25 Ağustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. TUİK 4 Şubat 2020 verileri
10. "Arşivlenmiş kopya". 25 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.
11. "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 24 Ekim 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.
12. "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
13. "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
14. "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
15. "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
16. "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
17. "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
18. "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
19. "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
20. "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
21. "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
22. "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
23. "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
24. "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013.
25. "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014.
26. "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015.
27. "2015 genel nüfus sayımı verileri" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016.
28. İçişleri Bakanlığı- İller İdaresi Genel Müdürlüğü
30. Karayolları Genel Müdürlüğü

Dış bağlantılar

• Hakkâri Valiliği9 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.