Muş (il)

Muş, Türkiye Cumhuriyeti'nin Doğu Anadolu Bölgesi'nde yer alan bir ildir.

Muş
İl
İlin Türkiye'deki konumu
Ülke	Türkiye
Coğrafi bölge	Doğu Anadolu
İdare
• Vali	İlker Gündüzöz [1]
Yüzölçümü
• Toplam	8,196 km² (3.164 mil²)
Nüfus
• Toplam	411.216
• Kır	250.328
• Şehir	160.888
Zaman dilimi	UTC+03.00 (UDAZD)
İl alan kodu	436
İl plaka kodu	49
Resmî site mus.gov.tr mus.bel.tr

Merkez, Bulanık, Malazgirt, Varto, Hasköy ve Korkut ilçeleri ile birlikte, Muş İli Nüfusu: 406.501'dir. (2016 sonu). Geçimini genellikle tarım ve hayvancılık ile sağlayan halkın büyük bir bölümü köylerde ikamet etmektedir. İl merkezinin denizden yüksekliği: 1334 m.'dir.

İklim

Bölgenin denize uzak ve yüksek olması nedeniyle karasal iklimin etkisi görülür. Çok geniş bir bölge olması ve yükseklik farklarına bağlı olarak iklim özellikleri farklılaşır

Ekonomi

Başlıca geçim kaynağı tarım ve hayvancılıktır. İrili ufaklı fabrikalar da mevcuttur.

Yönetim

İllerde protokolde ilk sırada yer alan Vali, merkezi yönetimi temsil eder ve Cumhurbaşkanı tarafından atanır. Büyükşehir dışındaki illerde yerel yönetim, şehirler düzeyindedir. Belediye Başkanı, belediye sınırları içinde kalan seçmenin oy çokluğu ile seçilir. Ayni seçmen İlçe Belediye Meclisi için de oy kullanarak ilçelerin belediye meclislerini oluşturur. İldeki bütün seçmenler ayrıca il genel meclisi için de oy kullanarak, İl Genel Meclisinin oluşumunu sağlarlar.

İl genel meclisi ve belediye meclisi üyelikleri için yapılan seçimlerde, onda birlik baraj uygulamalı nispi temsil sistemi, belediye başkanlığı seçiminde ise çoğunluk sistemi uygulanır İl genel meclisi ve belediye meclisi üye sayıları ilçe nüfusuna göre, kontenjandan kalan sayıların partilere dağılımı ise D'Hondt Sistemine göre belirlenir (Kanun:2972-Madde:23)

İl Genel Meclisi, İl Özel İdaresinin karar organıdır, başkanını üyeleri arasından gizli oyla seçer. Ayrıca, İl Genel Meclisi kendi içinden gizli oyla bir yıl görev yapacak 5 kişilik İl Encümenini seçer.[2][3]

Merkezi yönetim, Vali ve İl Müdürlerinden oluşur. İl Özel İdaresi (İl Genel Meclisi ve İl Encümeni) seçilmişlerden oluşur, ancak Vali başkanlığında görev yapar. Yerel yönetim ise belediye başkanları ve belediye meclislerinden oluşur.

Muş Valisi, 1970-Eskişehir doğumlu Doç. Dr. İlker Gündüzöz’dür. 6 Kasım 2018 tarihinde İller İdaresi Genel Müdürü iken atanmıştır.[4]

Muş Belediye Başkanı, 1970-Muş doğumlu Feyat Asya(AK PARTİ), 31 Mart 2019 seçimlerinde %34,76 oy oranıyla seçilmiştir.[5]

Bulanık ve Varto'nun HDP'li belediye başkanları seçildikten sonra İçişleri Bakanlığı tarafından görevden alınmış, yerine ilçe kaymakamları kayyum atanmıştır.[6]

2019 Türkiye yerel seçimleri sonuçlarına göre Muş İl Genel Meclisi üye sayısı, 8 AK PARTİ, 7 HDP ve 1 MHP ile 7 boş (HDP'li olup üyeliği iptal edilen) üyelik olmak üzere 23’dür.[7]

2018 Genel seçimleri sonucu, Muş'u temsilen TBMM'de AKP'den 1 milletvekili (Mehmet Emin Şimşek) ve HDP'den 3 milletvekili (Gülüstan Kılıç Koçyiğit, Mensur Işık, Şevin Coşkun) seçilmiştir.[8]

Nüfus

Güncel Nüfus Değerleri (TÜİK 4 Şubat 2020 verileri[9])

Muş ili nüfusu: 408.809'dur. Bu nüfusun %57,53'ü şehirlerde yaşamaktadır (2019 sonu). İlin yüz ölçümü 8.650 km²'dir. İlde  km²'ye 47 kişi düşmektedir. (Bu sayı Hasköy'de 99’dur.)

İlde yıllık nüfus % 0,20 oranında artmıştır. Nüfusu en çok artan ilçe: Hasköy (% 1,71). Nüfusu en çok azalan ilçe: Korkut (-% 3,82)

04 Şubat 2020 TÜİK verilerine göre merkez ilçeyle beraber 6 İlçe, 23 belediye, bu belediyelerde 121 mahalle ve ayrıca 364 köy vardır.

2019 yılı sonunda Muş ili ve ilçelerinin yerleşim yeri ve nüfusla ilgili sayısal bilgileri[10]
İlçe	Nüfus 2018	Nüfus 2019	Nüfus Artışı %	Belediye Sayısı	Mahalle Sayısı	Köy Sayısı	Köy Nüfusu	Şehir nüfusu	Şehirde oturan %	Alanı  km^2[11]	km^2'ye düşen kişi
Bulanık	80.540	80.643	0,13	7	29	56	34.551	46.092	57,16	1.948	41
Hasköy	25.749	26.190	1,71	2	12	17	11.618	14.572	55,64	264	99
Korkut	25.817	24.830	-3,82	2	7	30	18.788	6.042	24,33	775	32
Malazgirt	51.323	50.926	-0,77	2	16	74	28.883	22.043	43,28	1.595	32
Merkez ilçe	193.394	195.323	1,00	9	50	94	59.154	136.169	69,71	2.750	71
Varto	31.169	30.897	-0,87	1	7	93	20.632	10.265	33,22	1.318	23
MUŞ	407.992	408.809	0,20	23	121	364	173.626	235.183	57,53	8.650	47

Muş il nüfus bilgileri
Yıl	Toplam	Sıra	Fark	Şehir - Kır
1965[12]	198.716	59		%16     32.503 166.213     %84
1970[13]	234.250	57	%18	%19     44.889 189.361     %81
1975[14]	267.203	59	%14	%20     54.723 212.480     %80
1980[15]	302.406	55	%13	%24     71.077 231.329     %77
1985[16]	339.492	54	%12	%23     78.477 261.015     %77
1990[17]	376.543	48	%11	%27     101.154 275.389     %73
2000[18]	453.654	46	%20	%35     159.503 294.151     %65
2007[19]	405.509	47	-%11	%35     142.913 262.596     %65
2008[20]	404.309	47	-%0	%34     138.089 266.220     %66
2009[21]	404.484	47	%0	%34     139.332 265.152     %66
2010[22]	406.886	47	%1	%35     143.624 263.262     %65
2011[23]	414.706	46	%2	%37     152.064 262.642     %63
2012[24]	413.260	47	-%0	%37     154.472 258.788     %63
2013[25]	412.553	47	-%0	%38     156.411 256.142     %62
2014[26]	411.216	47	-%0	%39     160.888 250.328     %61
2015[27]	408.728	47	-%1	%40     163.040 245.688     %60

Eğitim

Muş Alparslan Üniversitesi 2007 yılında kurulmuştur. Daha öncesinde ise çevredeki diğer üniversitelere bağlı olarak ilde yükseköğretim kurumları mevcuttu.

Konum

Konum Bilgileri Tablosu

Konum Bilgileri
İlçe	Kuruluş Yılı[28]	Alanı km²	Rakım mt.	Merkeze km[29]	Ulaşan Yollar[29]
Bulanık	Cumh.önce	1.948	1.488	101	-01, 49-05
Hasköy	1987	264	1.277	18	-30, 49-28
Korkut	1990	775	1.315	28	-02=>49-25, -30 (Hasköy)=>49-25
Malazgirt	Cumh.önce	1.595	1.532	127	-01, 49-06, 49-09
Muş Merkez		2.750	1.334		-09, -30, 49-75
Varto	Cumh.önce	1.318	1.519	56	-08, 49-76
Muş	Cumh.önce	8.650

Spor

Muşspor ,1984-1985 sezonunda 3. Lig'in yeniden kurulmasıyla Muş'taki kulüplerin bir araya gelip kurduğu Muşspor, tarihinde ilk kez profesyonel liglerde mücadele etmeye başladı. 1990-1991 sezonunda Zeki Eker’in başkanlığı döneminde 3. Lig 2. Grup'ta şampiyon olan kulüp, tarihinde ilk kez 2. Lig'e yükseldi. Ancak 1993-1994 sezonu sonunda 2. Futbol Ligi 5. Klasman Grubu'nu 7. sırada bitirerek 3. Lig'e düştü. 3. Lig'de oynarken şirketleşen kulübün adı Muşspor AŞ olarak değiştirildi. 1997-1998 sezonunu 3. Lig 1. Grup'ta 16. sırada tamamlayan kulüp, Muş 1. Amatör Ligi'ne düştü. Ancak ertesi sezon şampiyon olarak tekrar 3. Lig'e yükseldi. 2004-2005 sezonunda 3. Lig 1. Grup'ta, 15. sırada yer alarak tekrar Muş 1. Amatör Ligi'ne düştü. Ertesi sezon ise kulüp kapandı.

2018-19 Sezonu sonunda, futbol liglerindeki tek takımı Muş Menderes Spor, futbol Bölgesel Amatör Lig (BAL)'deki grubunu 12.tamamlamıştır. Ayrıca futbol kadın 3.liginde 2 takımı, voleybol 2.liginde erkeklerde 2, kadınlarda 1 takımı bulunmaktadır. Küme düşen ya da yükselen takım olmamıştır.

Ziraat Türkiye Kupası 'nda, Muş Menderes Spor 1.turda elenmiştir.  

Önemli spor tesisleri: Muş Şehir Stadı (2.250), Atatürk Spor Salonu (1.500) ve Muş Kapalı Yüzme Havuzu (500)'dur.

Kaynakça

1. "Yeni Valiler Kararnamesi Resmi Gazete'de yayımlandı: 39 ilin valisi değişti". Haberturk.com. 27 Ekim 2018. 25 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2018.
2. "Arşivlenmiş kopya". 5 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2020.
3. "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 18 Haziran 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2020.
4. "Arşivlenmiş kopya". 26 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2020.
5. http://www.mus.bel.tr/baskanin-ozgecmisi
6. https://www.mynet.com/son-dakika-mus-ta-hdp-li-3-belediyeye-kayyum-atandi-110106265314
7. "Arşivlenmiş kopya". 1 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2020.
8. "Arşivlenmiş kopya". 2 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2020.
9. https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=95&locale=tr 25 Ağustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. TUİK 4 Şubat 2020 verileri
10. "Arşivlenmiş kopya". 25 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2020.
11. "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 24 Ekim 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2020.
12. "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
13. "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
14. "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
15. "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
16. "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
17. "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
18. "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
19. "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
20. "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
21. "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
22. "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
23. "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
24. "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013.
25. "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014.
26. "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015.
27. "2015 genel nüfus sayımı verileri" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016.
28.  İçişleri Bakanlığı- İller İdaresi Genel Müdürlüğü
29. Karayolları Genel Müdürlüğü

Dış bağlantılar

• Muş valiliği7 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Muş İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü